بخشی از مقاله
چکیده:
انجام تحقیقات کاربردی برای کنترل و تثبیت خندقها نیاز به اطلاعات پایه درباره ویژگیهای مورفولوژیک خندق هادر اقلیم های مختلف دارد. با هدف شناسایی و طبقه بندی مورفو کلیماتیک خندق ها، اقلیم های عمده به روش دومارتن گسترده تعیین و با مشاهدات صحرایی وتفسیرعکسهای هوائی، موقعیت جغرافیایی خندق های هر منطقه درهراقلیم انتخاب گردید. سپس موقعیت مکانی، شکل پلان عمومی خندق، پروفیل طولی و عرضی و شکل مقطع خندق های معرف اندازه گیری و نقشه برداری شد. از مقاطع سر خندق وفاصله 25و50و75 در صد طول خندق نمونه خاک برداشت و آزمایش و آنالیز گردید.
در نهایت پراکنش جغرافیایی خندقهای استان کردستان با استفاده از سامانه GIS بر روی نقشه 1 :250000 مشخص و اولویتهای تحقیقاتی پیشنهاد شد. براساس نقشه پراکنش خندقها در مقیاس 1:250000 حدود 10درصد از سطح حوزه های آبخیزاستان کردستان معادل282000 هکتاردارای فرسایش خندقی می باشد. خندقهای معرف با مساحت بالای 500 هکتار درروستاهای: کلوچه بیجار- نیاز و شیدا دهگلان - منطقه - 1 وروستاهای تازه آباد شترمل کامیاران - منطقه - 2 از اهمیت ویژه ای برخوردارند که در اقالیم نیمه خشک فرا سرد ونیمه مرطوب فرا سرد و اغلب بر روی اراضی زراعی و مناطق کم شیب و سازندهای زمین شناسی سنندج سیرجان و زاگرس واقع شده اند.
فرسایش خندقی بر اراضی کشاورزی، جاده های بین شهری و روستایی و پلها خسارت زیادی وارد نموده اند. باتوجه به پارامتر سطح و غیره خندقها در طبقه متوسط قرار گرفته اند. بافت خاک خندقهای معرف اغلب لومی و بندرت کلی لوم و سندی لوم هستند.براساس جدول تجزیه واریانس و آزمون داده ها نشان داد که اختلاف میانگین داده ها در تمام پارمترهای مورد بررسی در خندقهای معرف هردومنطقه غیر از درصد مواد آلی در سطح 95 درصد معنی دار می باشد. تجزیه کلاستر نشان داد بین پارامترهای مورد ارزیابی خندق های هر اقلیم با اطمینان 98درصد رابطه کاملا معنی دار می باشد و می توان اظهار داشت که اقلیم و خاک هر منطقه در ایجاد و توسعه فرسایش خندقی نقش زیادی دارند.
مقدمه:
استان کردستان بامساحت 28203 کیلو متر مربع بین مدار جغرافیایی 34درجه و24 دقیقه تا37درجه و 52 دقیقه عرض شمالی و45درجه و33 دقیقه تا 51 درجه و13 دقیقه طول شرقی واقع شده است. بیش از ده درصد مساحت حوزه های آبخیز استان - 282000 هکتار - با مشکل فرسایش خندقی مواجه است. فرسایش خندقی در این استان اغلب در اقلیم نیمه خشک و نیمه مرطوب فرا سرد پراکنش دارند.
طبقه بندی خندق ها و مقایسه نرخ رشد فرسایش خندقی این امکان را فراهم می کند تا براساس نوع خندق و رابطه آنها با شرایط اقلیمی و کاربری اراضی برنامه اقدامات کنترلی و پیشگیری ارایه داد توسعه آبکندها در اقلیم نیمه خشک بیشتر ازسایر اقالیم است و بارش باران با شدت زیاد در مدت کم در تشدید فرسایش آبکندی نقش زیادی دارد . مطالعاتی در زمینه فرسایش آبکندی در سطح جهان صورت گرفته است اما روش استانداردی برای پایش و اندازه گیری عوامل مؤثر بر ایجاد و گسترش آبکند وجود ندارد. میزان پیشروی وحجم آبکندرا با استفاده از سطح مقطع عرضی وطولی و عمق در یک پریود زمانی قابل اندازه گیری است - . - 3
تعاریف: احمدی - 1374 - بیان داشته فرسایش خندقی در اراضی کم شیب ایجاد می شود و تشکیل آن ناشی از انحلال املاح موجود در خاک توسط آب می باشد و در کتاب خود به بعضی تقسیم بندی و تعاریف توسط دیگران اشاره کرده است . به نقل از آیرلاند - 1939 - 1 خندقها را از نظر نوع به2 خطی ,3حبابی،4شاخه درختی،5شبکه ای،6موازی ، 7مرکب تقسیم نمود است . - 1 -
هیلسکی - - 1973 معتقد است خندقها بر اساس شکل ، مرفولوژی دیواره ها و نیمرخ طولی و عرض آنها قابل طبقه بندی هستند و از نظر شکل مقطع عرضی به V,U شکل که تشکیل هر کدام تابع شرایط آب و خاک و هوا ی منطقه است تقسیم میشوند. خندق U شکل بر روی خاک لسی و خط القعر آبرفتها تشکیل و خندقهای V شکل برروی خاکی با لایه زیر سطحی مقاوم به فرسایش وسرعت رواناب سطحی زیاد تشکیل می گردد . - 4 -
سابقه تحقیق:
مورگان بیان داشته بدلیل تاثیر پارامترهای داخلی و خارجی در ایجاد خندقها و تفاوت ویژگیهای مرفولوژیک، عوامل ایجاد خندقها به طور دقیق شناسایی نشده است لذا سهم فرسایش خندقی در رسوبدهی مشخص نیست - . - 13 صوفی در پنج استان ایران برخی ویژگی خندقها را بررسی ونتیجه گرفتنه شده که فرسایش خندقی در شیبهای کمتر از 15 درصد و اطراف اراضی زراعی عمدتاً دیمزارها ایجاد وU شکل هستند و خسارت زیادی بر پلها، راههای ارتباطی و مزارع وارد می نماید و اغلب در رده خندقهای کم عمق - کمتر از یک متر - تا متوسط 1 - تا10 متر - و دارای پلان عمومی پنجه ای هستند.
طی تحقیقی دیگردر سال 1382نتیجه گرفتند که اعظم خندقهای استان فارس دراقلیم نیمه خشک و خشک با بافت خاک عمدتاُ لوم تا لوم شنی و پلان عمومی پنجه ای ایجاد شده اند، که عواملی چون تخریب پوشش گیاهی، کاربری نامناسب و احداث جاده و آبیاری غیر اصولی در توسعه آنها نقش داشته است . - 14 - عیسایی - 1382 - بخش اعظم فرسایش خندقی در استان گلستان از نوع متوسط ودر اقلیم نیمه خشک بر روی خاکهای بافت لومی تا سیلتی لوم ایجاد شده اند که با حذف جریان آب سطحی و تقویت پوشش گیاهی قابل کنترل هستند - . - 4
مورگان - - 2003 فرسایش خندقی را عملکرد درونی بین مجموعه ای از عوامل مانند: حجم، سرعت و نوع روانابهای سطحی ، حساسیت خاک به فرسایش ، تغییرات پوشش گیاهی و نحوه استفاده از اراضی دانسته است . - 13 - دابا1 و همکاران - 2003 - گسترش خندق ها را تابعی از جریان آب، افزایش ضریب زبری آبراهه، کاهش شعاع هیدرولیکی دانسته اند. در خندق های فاقد پوشش گیاهی بطور کلی ضریب زبری کاهش می یابد در نتیجه ،سرعت جریان آب افزایش پیدا می کند که خود به مفهوم افزایش انرژی کنش - نیروی تنش برشی - می باشد.
در هر صورت برای ثابت ماندن جریان آب، شیب کف خندق باید کاهش یابد تا از قدرت کنش کاسته شود . - 10 - هاروی2 و همکاران - 1996 - ، خندق ها در مناطق خشک را مربوط به نقش فرسایش تونلی در اثر انحلال مواد محلول موجود در توده خاک و وجود لایه نفوذی ناپذیر در عمق نه چندان زیاد خاک ذکر نموده اند . - 11 - کرکبای و چارلی - 1976 - 3 ،در یک اقلیم معتدل هنگامیکه افق بالای خاک دارای نفوذپذیری و ضریب آبگذری زیادی باشداما مقدار یا شدت ضریب آبگذری در افقهای زیرین کاهش یابد و یا لایه نفوذ ناپذیری در عمق معینی از خاک وجود داشته باشد.
