بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی حکمروایی خوب بر اساس تسهیل کنش متقابل بین سه بخش اصلی دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی و برمبنای ویژه گی های مشارکت، قانونمندی،شفافیت ، پاسخگویی،اجماع محوری،مسئولیت پذیری،کارایی و اثر بخشی، بینش راهبردی قرار می گیرد.
در این بین ،سطحی منطقی از تلفیق سه حوزه اقتصادی ، اجتماعی و منابع طبیعی و محیط زیست به عنوان ابزاری برای تنظیم فعالیت نهادها در راستای استفاده کارا از منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست طراحی می گرددکه به عنوان الگوی منطقه پایداری شناخته و معرفی می شود.. نتایج پژوهش حاضر که مبتنی بر روش توصیفی ، تحلیلی و با استفاده ازمنابع و کتب بدست آمده نشان می دهد که ویژه گی ها نقش مهمی در اتصال سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی داشته و آن را شکل داده و پایدار می نمایند.
مقدمه
در ده های اخیر واژه حکمروایی در مقابل دیدگاه حکومت مورد توجه قرار گرفته است. تفاوت این دو دیدگاه در میزان قدرت، نفوذ و صلاحیت سه عنصر دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی است. بدین ترتیب که حکمروایی مفهومی گسترده تر از حکومت دارد و تحقق آن منوط به کنش متقابل بین سه نهادهای رسمی و دولتی و بخش خصوصی است و به رفع تعارض ها و سازگاری منافع منجر می شود و هدف نهایی آن رسیدن به توسعه پایدار انسانی است ودر آن به کاهش فقر، ایجاد اشتغال ، حفاظت و تجدید منابع طبیعی ومحیط زیست تاکید داشته و رویکرد مشارکت و شفافیت در آن اهمیت اساسی دارد.
در این پژوهش درابتدا به ادبیات موضوع پرداخته سپس ویژه گی های آن مورد بررسی قرار می گیرد و در بخش پایانی نقش مهم این ویژه گی ها در اتصال بخشی حوزه های اقتصادی و اجتماعی و منابع طبیعی ، زیست محیطی مشخص شده و الگوی پیشنهادی برای رسیدن به پایداری معرفی می شود.
حکومت و حکمروایی خوب
مشکلات زیست محیطی به عنوان یکی از مشکلات نسل کنونی انسان ها حاصل تعارض آن ها با محیط طبیعی است که موجب عدم تعادل بین انسان و اکو سیستم شده است.مدیریت متمرکز دولتی کنونی ناتوان از ارائه خدمات مناسب برای رفع شرایط زیست محیطی کنونی است. حکمروایی خوب یکی از رهیافت ها برای حل این مشکلات است.
در دهه 1990 حکمروایی به یکی از واژه های مهم در علوم انسانی تبدیل شده است که مبتنی بر روابط متقابل بین حکومت و غیر حکومت است.حکمروایی به روابط بین دولت ها و جامعه مدنی،حاکمان و حکومت شوندگان ، حکومت و حکوت مربوط است - 523-4، - rakodi,2003 در حالیکه حکومت به معنی حکمرانی از طریق اعمال قدرت و از طریق شاخه های اجرایی و مسولان آن است.
Undpچهار نوع حکمروایی اقتصادی ، سیاسی ،اداری - اجرایی و نظام مند را از هم متمایز می ساز د. حکمرو ایی اقتصادی مربوط به تصمیم گیری هایی است که به گونه ای غیر مستقیم فعالیت های اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد. حکمروایی سیاسی مربوط به تصمیمات و سیاست گذاری هایی است که نهاد های قانونی و مشروع و صاحب اختیار صورت می دهد.
حکمروایی اداری - اجرایی مربوط به اجرای سیاست ها از طریق بخش عمومی پاسخگو، مستقل و کارآمد است .حکمروایی نظام مند به ساختارهاو فرایندهای اجتماعی مربوط است که روابط سیاسی و اقتصادی ،اجتماعی را جهت دهی و هدایت می کند،از ارزش های مذهبی و فرهنگی حفاظت می کند و محیط زیستی خلق می کند که در آن بهداشت،آزادی و کیفیت زیست قابل تامین و تضمین است
بر این اساس حکمروایی درچهار بخش، مبتنی بر عدم دخالت و تصمیم گیری های غیر مستقیم دولت در فعالیت های اقتصادی ،تصمیمات قانون مند در حوزه سیاست، پاسخگو بودن و مسئولیت پذیری و در نهایت تامین زیست پذیری خواهد بود.در عصر جدید اندیشه های انسان،موجب گسترش بحران های زیست محیطی، تخریب منابع طبیعی،گسترش بیابان و خشکسالی شده است.اگرچه توصیه های فنی و اجرایی اجرایی شده است اما همچنان ، منابع طبیعی به عنوان تامین کننده بسیاری از نیازهای انسان در معرض خطر می باشد.
علاوه برآن مهاجرت، بیکاری و دیگر عوامل اقتصادی در این بحران زیست محیطی موثر بوده اند. بررسی ها نشان می دهد که سیاستهای دولتی مبتنی بردیدگاه سلسله مراتبی از بالا به پایین کارایی خود رااز دست داده و نیاز مند اجرای رهیافت حکمروایی خوب مبتنی بر ویژه گی های آن در بخش منابع طبیعی هستیم. در این رهیافت انسجام و کنش متقابل دولت ، بخش خصوصی و جامعه مدنی مبتنی براتصالات افقی و اجتماع محور - - community led قرار می گیرد . در این دیدگاه کسی بر کسی دیگر برتری ندارد و سبک ها ، علائق و دیدگاه های مشترک مبنای مدیریت و تصمیم گیری ها خواهند بود. این رهیافت می تواند احتیاجات انسان ها و نحوه صحیح بهره برداری از منابع طبیعی و رابطه مناسب بین مردم و عرصه منابع طبیعی را فراهم نماید. .
الگوی خوب حکمروایی روستایی ومحیط زیست
حمع بندی تعاریف نشان میدهد که واژه حاکمیت مترادف با حکومت - - government و واژه حکمروایی مترادف با - governance - ی دیده شده است.حکومت و حکمروایی دو نوع الگو متفاوت مدیریتی هستند که تفاوت آن هادر قدرت و میزان نفوذ آن ها در جامعه است.مفهوم حکمروایی مفهومی گسترده تر از مفهوم حکومت است که نوعی فرایند و ارتباط میان حکومت و مردم را ایجاد می کند. و مستلزم کنش متقابل سه بخش و بر حقانیت و تقویت محیطزیست و منابع طبیعی تاکید می نماید.
اسکاپ - - Escap حکمروایی را فرایند تصمیم گیری و اجرای تصمیمات می داند که بر اساس آن، حکمروایی در حوزه های مختلفی چون شرکتی ، بین المللی ، ملی و محلی صورت می گیرد.بر این اساس حکمروایی را می توان با تمرکز بر بازیگران رسمی و غیر رسمی که در فرایند تصمیم گیری و اجرای تصمیمات دخالت دارند و نیز ساختارهای رسمی و غیررسمی که برای اتخاذ و اجرای این تصمیمات ایجاد شده مورد بررسی و تحلیل قرار داد. بر این اساس،تاکید بر ارزش های اجتماعی و فرهنگی و توسعه پایدار و رفاه و عدالت اجتماعی و مدیریت مشارکتی از ویژه گی حکمروایی خوب خواهد بود.حکومت، مجموعه ای از نهادهای رسمی و حقوقی با قدرت قانونی است اما حکمروایی نوعی فرایند است.این فرایند، متضمن نظام به هم پیوسته ای است که هم حکومت و هم اجتماع رادر بر می گیرد
- رکن الدین و سجاسی، - 1388 ابعاد حکمرانی خوب را شامل مشارکت و اجماع،پاسخگویی و شفافیت، احساس مسئولیت در خدمت وکارائی و اثر بخشی، برابری برای بهبود و حفظ خوشبختی و رفاه، و تقویت انصاف به ویژه حقوق انسانی، داشتن چشم انداز راهبردی می دانند و می گویند حکمرانی خوب و مدیریت مشارکتی روستایی در سطوح مختلف یعنی ارتقای مشارکت عمومی ، محرک توسعه ، تحول جامعه روستایی و توزیع عادلانه منابع و منافع توسعه است و این سازوکارزمانی امکان پذیر است که به تقویت و ایجاد نهاده های جدید رو آوریم تا حرکت در باز آفرینی مدیریت توسعه روستایی را در بالا بردن مدیریت کیفیت زندگی روستایی نهادینه کنیم.
ویژه گی های حکمروایی خوب روستایی
مهم ترین ویژه گی های حکمروایی خوب روستایی . را می توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد. .
مشارکت
موسسه بین المللی Iied بالغ بر 200 پروژه مشارکتی را مورد بررسی قرار داده و برای مشارکت مردم مراحل و یا پلکانی به شرح زیر ارائه کرده است
-1 توجه به مشارکت کننده و دریافت اطلاعات
-2ارائه اطلاعات به مشارکت کننده
-3مشارکت در تجزیه و تحلیل اطلاعات
-4مشارکت برای دستیابی به توافق
-5مشارکت در تصمیم گیری و استراتژی آن رهیافت مشارکت با هدف بهبود شرایط زندگی انسان ها و به منظور استفاده بهینه از منابع طبیعی و ایجاد رابطه ای منطقی ما بین انسان و طبیعت،مبتنی بر چهار محور مشارکت در تصمیم گیری،مشارکت در اجرا،مشارکت در بهره برداری از منابع و مشارکت در نظارت شکل می گیرد این نوع مشارکت افزایش آگاهی ها و کاهش هزینه ها را در بر خواهد داشت و ناکامی ها را به حدا قل می رساند.
- هوریتز، - 1975 اعتقاد دارد مردم می باید در همه فرایند های برنامه ریزی محلی از شروع مرحله آگاهی تا تحقق نتایج و اجرای برنامه ها حضورمستمر و تعریف شده ای د اشته باشند تا مسئولیت نتایج را نیزبتوانند بر عهده بگیرند..درمواردی نیزنهاد های محلی در اشتراک مسئولیتی خود می توانند دخالت کنند.در بخش منابع طبیعی ،مشارکت می تواند به صورت مشارکت فیزیکی و یا بدنی،مشارکت مالی،مشارکت همفکری بروز کند.
قانون مندی حکمروایی خوب روستایی مستلزم داشتن دو نوع حاکمیت قانونی و حکومت قانونی می باشد..حاکمیت قانونی با چارچوبی مستقل و منصفانه می تواند پایگاهی برای رفع تضادها و ضامن مالکیت ها و قرار دادها باشد.حکومت قانون نیز به معنای التزام مردم و مسئولین به انطباق با مقررات است که نیازمند آگاهی روستاییان و احترام مسئولان به اجرای قوانین است.
شفافیت
در مقابل پنهان کاری قرار می گیردو امکان بروز فساد را کاهش می دهد. .به این معنی، هرگونه تصمیمی است که با اظهار نظر روستاییان همراه بوده و از یک گردش اطلاعات آزاد و سهولت دسترسی به آن تبعیت نماید.
پاسخگویی
پاسخگویی به معنای بررسی تقاضای روستاییان است که با وجود دو نوع حاکمیت قانونی و حکومت قانون و نیز دسترسی آزاد به اطلاعات و رسانه های جمعی اتفاق می افتد. مسئولیت پذیری و پاسخگویی و شفافیت فساد را از جامعه روستایی دور می کند.در واقع پاسخگویی ، اهرمی برای افزایش کنترل مسئولان و تصمیم گیرندگان است تا در قبال عملکرد خود مسئول باشند.
اجماع محوری
در جامعه روستایی گروه های مختلف با دیدگاه ها و منافع متفاوت وجود دارد.وظیفه حکمرانی خوب روستایی ، میانجی گری بین گروه ها برای رسیدن به یک اجماع و نقطه نظر مشترک و بیابین می باشد.
مسئولیت پذیری
این معیار متضمن این نکته است که مسئولان باید نیازها و خواسته های روستاییان را درک کنند و سازو کارهایی برای پاسخگویی به روستاییان فراهم نمایند.
کارایی و اثر بخشی
این معیار بر استفاده از منابع موجود برای تامین نیازهای روستاییان استوار است.حکمروایی خوب روستایی باید به کیفیت تهیه و تدارک خدمات روستاییان،شایستگی کارگزاران روستایی و توانایی آنان و تصمیم های مدیریتی روستایی برای رسیدن به کارایی و اثربخشی توجه نماید.
بینش راهبردی
به معنی بهره مندی از بینشی عمیق ،آینده نگر،گسترده و دراز مدت در زمینه توسعه روستایی است.
ویژه گی های حکمروایی خوب روستایی در یک جمع بندی وتقسیم بندی در دو محور اقتصادی و اجتماعی بخش بندی می شوند. فرض منطقی این است که روستا علاوه بر موضوعات اقتصادی و اجتماعی به یک سطح بندی دیگری که عوامل بیو فیزیکی را می پوشاند نیاز دارد. توسعه در بخش های اقتصادی و اجتماعی با کیفیت بالای بخش بیوفیزیکی که عوامل زیستی و منابع طبیعی را می پوشاند ناسازگار هستند.
کاهش کیفیت آب، آلودگی هوا ، تخریب مراتع ،تغییر اقلیم و تغییرات بنیادی در شاخص های محیط زیستی از این گونه عوامل هستند.از اینرو حکمروایی خوب راه حلی مناسب برای سازگاری توسعه اقتصادی ، اجتماعی و محیط طبیعی دروستاها می باشد
حکمروایی خوب روستایی،اهدافی نظیر تامین توسعه پایدار،عدالت اجتماعی و مدیریت مشارکتی را براساس ارزش های بومی و محلی و اعتقاد به خرد جمعی دنبال می کند.بدین ترتیب رهیافت توسعه پایدار به عنوان یکی از از اهداف حکمروایی خوب نقطه اتصال بین توسعه اقتصادی ، اجتماعی و محیط زیست را فراهم می کند. ویژه گی های هشت گانه حکمروایی خوب و شاخص های دیگری نظیررفاه اقتصادی، اشتغال، سرمایه اجتماعی و آموزش به عنوان عوامل اقتصادی و اجتماعی و کنترل آلودگی ها ، محیط زیست، به عنوان عوامل مهم منابع طبیعی نیازمند تلفیقی هستند که پایداری را به ارمغان بیاورد. بطوریکه منابع طبیعی و محیط زیست رکن اساسی پایداری را بوجود می آورند.علاوه برآن برای رسیدن به الگویی مطلوب وبه منظور تثبیت پایداری باید به هفت سئوال زیر پاسخ داد
: what- 1 چه کاری باید انجام گیرد
یکی از برنامه های با ارزش ، مشارکت مردم و سازمان های اجرایی است. در این روش تاکید بر رهیافت مشارکتی وحرکت از پایین به بالا و در تمام سطوح برنامه ریزی و تصمیم گیری ، اجرا ، بهره برداری وارزشیابی حکمروایی خوب روستایی به اجرا در می آید.مشارکت مردم و سازمان های اجرایی مربوطه ، باعث افزایش آگاهی و اعتماد و انگیزه مردم شده و محقق را از ارزشگذاری آزار دهنده نجات می دهد. در این پروژه ،پروسه توانمندسازی مردم وآگاه سازی آنان وتوجه به دانش بومی مردم مورد توجه قرار می گیرد.
: why-2 دلیل انجام کار چیست
در این روش حل مشکلات روستاییان و پایداری زیست محیطی مورد نظر است.
:where-3 در چه مکانی کار باید انجام گیرد
برنامه ریزی منطقه ای و ملی در انجام پروژ حکمروانی خوب روستایی ما حصل اجرای این قسمت خواهد بود.در برنامه ریزی منطقه ای با شناخت مشکل در یک حوضه جغرافیایی خاص می توان تمام امکانات لازم بر ای انجام کار را مهیا ساخت ودر اجرای پروژه های ملی با شناخت مسئله در یک سطح گسترده منطقه ای نمونه ، انجام کار میسر خواهد بود.
:who-4توسط چه کسانی کار باید انجام گیرد
دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی به عنوان سه رکن اساسی با یکدیگر همکاری می کنند.
:whom-5 برای چه کسانی کار باید انجام گیرد.
افرادی که بطور مستقیم از اجرای پروژ ه حکمروانی خوب روستایی بهره می جویندروستایی ها هستند. دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی نیز بطور غیر مستقیم از این نتایج سود می برند.
:when-6 شروع وپایان کار چه زمانی است
با توجه به ضرورت اجرای پروژه بر اساس وضعیت موجود و آینده پژوهی، در قالب یک برنامه جامع ،مستمر و بر اساس مدیریت زمان انجام می گیرد.
:how-7 اجرای کار چگونه است
اجرای کار بر اساس همکاری سه بخش می باشد. در این پروژه وظایف هریک از مشارکت کنندگان مشخص شده و تمامی مراحل اجرای پروژه ، بر اساس آن انجام می گیرد
موانع و محدودیت ها
شناسایی دسترسی به یک حکمروایی خوب روستایی در راستای پایداری زیست محیطی از اهمیت اساسی برخوردار است.شکاف میان دولت و ملت و استقلال دولت عملا مانعی برای رسیدن به کنش متقابل بین دولت ،بخش خصوصی و جامعه مدنی خواهد بودو زمینه های مشارکت روستاییان را از بین خواهد برد..علاوه بر آن،محدودیت های بالقوه نظیر فقدان دانش لازم،اراده سیاسی،جهت گیری های اجتماعی و اقتصادی و کم توجهی به منابع طبیعی و محیط زیست نیز به عنوان محدودیت ها مطرح می شود.هم چنین تعریف و تبیین متعدد حکمروایی و نامشخص بودن خوبی یکی دیگر از محدودیت ها و موانع موجود می باشد.
