بخشی از مقاله
چکیده:
با وارد شدن مسائل محیطزیستی در خط مشیها و مسائل راهبردی شرکتها، سیستم مدیریت محیط زیست در شرکتها طراحی واستقرار یافته و بدنبال آن نیز نیاز فزایندهای برای نشان دادن و اثبات رویههای صحیح مدیریت محیط زیست توسط شرکت ها به طیف وسیعی از اشخاص ذینفع احساس گردید و حسابرسی محیط زیست نیز به منظور دستیابی به تصویری واضح و صحیح از نتایج اقدامات حفاظت محیط زیست، پدیدارگردید.
در کشور ما نیز بنا به علل و چالشهایی که در این تحقیق به آن خواهیم پرداخت اجرای حسابرسی زیستمحیطی نهادینه نشده است و متاسفانه کشور ما از محاسن خرد و کلان اجرای این نوع حسابرسی محروم گردیده است. در این پژوهش برای بررسی موضوع از روش آمیخته و با استفاده از دو رویکرد کیفی و کمی الگویی از موانع اجرایی حسابرسی زیست محیطی در ایران طراحی و اعتبار بخشی میشود. بدین صورت که ابتدا محقق با استفاده از رهیافت کیفی و روش تحقیق گرندد تئوری اقدام به انجام مصاحبه با کارشناسان و خبرگان آشنا در خصوص موانع اجرایی حسابرسی زیست محیطی در ایران و جمع آوری داده ها نموده و با ارائه الگویی که شامل موانع اجرای حسابرسی زیست محیطی در کشور ایران می باشد به تایید الگوی از رهیافت کمی پرداخت.
محقق با طراحی پرسشنامه که دربرگیرنده گویهها و متغیرهای الگوی اصلی تحقیق می باشد با استفاده از روشهای مناسب آماری میزان مورد تایید و یا رد آنها توسط 136 تن از کارشناسان و دستاندرکاران امر مورد ارزیابی قرار گرفت. اکثر کارشناسان و متخصصین، نظرات همسو و یکسای نسبت به مشکلات و چالشهای موجود داشتهاند. لذا تمامی موانع احصاء شده در بخش کیفی تحقیق، در قالب موانع مدیریتی، حقوقی، علمی و مهارتی، فردی و فرهنگی پیشروی اجرایی شدن حسابرسی زیستمحیطی میباشد و برنامهریزی برای از میان برداشتن آنها به منظور نیل به اهداف موردنظر ضروری است.
بیان مساله
با ظهور شرکت های سهامی و جدایی مالکیت از مدیریت، اهمیت حسابداری و گزارشگری مالی افزایش یافته و حسابرسی از دیر باز به عنوان ابزاری برای کشف تقلب و سوءاستفاده مورد استفاده قرار می گرفت. تغییر ماهیت داده و برای رسیدگی و اظهار نظر در مورد اتکاپذیری و مطلوبیت گزارشهای مالی یا به عبارتی برای ارزیابی و کنترل عملکرد مالی سازمان ها مورد استفاده قرار گرفت که حسابرسی مالی نامیده می شود.
در اثر رویارویی نیازهای نامحدود سازمان ها با منابع محدود آنها، این واقعیت آشکار شد که بدون برخورداری از سطح مطلوبی از کارایی و اثربخشی و بدون توجه به صرفه اقتصادی، دستیابی به هدفهای سازمانی امکان پذیر نیست. بنابراین از حسابرسی به عنوان ابزاری برای تعیین میزان کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی فعالیتها و عملکرد های یک سازمان یا یک قسمت از سازمان در دستیابی به هدفهای تعیین شده استفاده کردند که به اصطلاح حسابرسی عملکرد یا حسابرسی عملیاتی نامیده می شود
در سالهای اخیر با افزایش آگاهی نسبت به اهمیت مسایل زیست محیطی و ضرورت افشا و گزارشگری اطلاعات مربوط به مسایل محیط زیست توسط شرکتها، حسابرسی به عنوان ابزاری برای ارزیابی نحوه انجام فعالیتها، اجرای برنامه ها و استقرار سیستم های محیط زیستی و اثربخشی و شناسایی نقصان و کمبود آنها که نیازمند اقدامات اصلاحی است تعدیل و تطبیق شده است که حسابرسی محیط زیست نامیده می شود
هرچند که حسابرسی محیط زیست دارای هزینه مالی و زمانی برای سازمان است اما در صورت اجرای صحیح، این هزینه ها بازیافت پذیر است، زیرا معمولا در هر حسابرسی برخی کاستیها و نواقض مشخص شده که در صورت اصلاح باعث صرفه جویی مستقیم هزینه ها می شود. به هرحال پیاده سازی حسابرسی محیط زیست از جنبه های مختلف زیر ممکن است دارای منافعی برای شرکت باشد:
-1 جنبه مدیریتی: حسابرسی محیط زیست می تواند به عنوان ابزاری جهت اثبات تعهدات مشاهده پذیر برای بهبود عملکرد محیط زیستی سازمان، مبنایی برای توسعه خط مشی های مدیریت محیط زیست یا کوششی برای بهبود طرحهای موجود، شناسایی اثرات و مخاطرات محیط زیستی و ابزاری برای بررسی سیستم ها و کنترلهای مدیریت، فرایندها، روشهای عملیاتی یا استاندارد های محیط زیستی و همچنین تعهدات مربوط، بدهی ها و مخاطرات ناشی از فعالیت های جاری وگذشته و پیاده سازی پیشنهاد ها مورد استفاده قرار گیرد.
-2جنبه مالی: حسابرسی محیط زیست می تواند باعث جلوگیری از زیان های مالی از طریق اصلاح یا خاتمه دادن به یک فعالیت یا عملیات یک سازمان یا پیشگیری ازمواجه شدن با ممنوعیتهای دولتی یا تبلیغات منفی ایجاد شده از طریق مدیریت یا کنترل محیط زیست، برآورد منصفانه اثرات مالی موضوع های محیط زیستی، بدهی ها و اثرات مقررات جدید و نشان دادن صرفه جویی در هزینه ها به عنوان مثال از طریق حفاظت از انرژی، حداقل کردن و بهبود استفاده از مواد خام تغییرات فرایند،کاهش ضایعات، استفاده مجدد و در چرخه مجدد قرار دادن ضایعات شود.
-3 جنبه قانونی: حسابرسی محیط زیست می تواند باعث اندازه گیری و بهبود مطابقت سازمان یا فعالیت با قوانین و مقررات محیط زیستی و در نتیجه جلوگیری از مجازات قانونی و همچنین فراهم کردن شواهدی برای اثبات به کارگیری مدیریت محیط زیست در دادگاه در صورت لزوم،مورد استفاده قرار گیرد.
-4 جنبه آموزشی: حسابرسی محیط زیست می تواند باعث تسهیل مشارکت در فعالیت های محیط زیستی مطلوب و افزایش آگاهی مدیریت و کارکنان سازمان در ارتباط با خط مشی ها و مسئولیتهای محیط زیستی گردد.
-5جنبه گزارشگری: فراهم کردن گزارش حسابرسی محیط زیست برای استفاده سازمان ها،گروههای فعال محیط زیست، دولت و رسانه های عمومی و فراهم کردن اطلاعات مورد نیاز برای شرکت های بیمه، موسسات مالی،سهامداران و دیگر ذینفعان.
مبانی نظری پژوهش
حسابداری محیط زیست
مجموعه فعالیت های جهت افزایش توان سیستم های سنتی حسابداری جهت شناسایی، ثبت و گزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی زیست محیطی است. هدف حسابداری زیست محیطی، آن است که واحد های تجاری به طور واقع بینانه آثار فعالیت هایشان را بر محیط زیست پیش بینی کنند و بر اساس آن بدهی های احتمالی وریسک زیست محیطی را برآورد و گزارش کنند
حسابرسی محیط زیست
فرآیندی است که به وسیله آن عملکرد محیط زیستی یک سازمان در مقابل اهداف و خط مشی های محیط زیستی تعریف و مستند سازی شده آن، بررسی می شود. حسابرسی محیط زیست هیچ گونه الزام قانونی بر اساس قوانین و مقررات خاصی نمی باشد
