بخشی از مقاله
چکیده:
تقاضا براي مصرف قند و شکر در ایران و سایر کشورهاي در حال توسعه همواره رو به افزایش بوده و در زمره یکی از کالاهاي استراتژیک در سبد کالاي خانوار محسوب میشود. در تولید قند و شکر مهمترین گام تأمین نهاده اولیه آن یعنی چغندرقند است و از این جهت، صنعت قند و شکر وابستگی شدیدي به بخش کشاورزي دارد.
در تحقیق حاضر به طراحی یک مدل زنجیره تأمین قند و شکر با اجزاي محدود که شامل مزارع، کارخانهها، مراکز توزیع و بازار محصولات با در نظر گرفتن تقاضاي تصادفی پرداخته شده است. همچنین از یک مطالعه موردي در استان آذربایجان غربی استفاده شده و پنج شهر تولید کننده آن نیز مورد بررسی قرار گرفتند. در نهایت با در نظر گرفتن تقاضاي تصادفی بازار به بیش از 90 درصد آن پاسخ داده شده است.
.1 مقدمه
زنجیره تأمین شامل هماهنگی و یکپارچهسازي فعالیتهاي کلیدي تجاري از خرید مواد اولیه تا توزیع محصولات نهایی به مشتریان است که فرآیند برنامهریزي زنجیره تأمین را ایجاب میکند.
فاکتور اصلی فرآیندهاي تصمیمگیري در زنجیره تأمین ممکن است بر اثربخشی، پیکربندي و هماهنگی در طول یک زنجیره را تحت تأثیر قرار دهد؛ که عدم قطعیت نام دارند. در حقیقت توجه به بهینهسازي در زنجیره تأمین در شرایط عدم قطعیت منجر به کاهش هزینهها و بهبود کیفیت و درنتیجه رسیدن به یک مزیت و موقعیت رقابتی خواهد شد
گسترش روزافزون مفهوم استانداردسازي به همراه تصویب قوانین مختلف در مجامع بینالمللی، خواستار افزایش کیفیت محصولات، امنیت غذایی و همچنین قیمت مناسب است. در این میان طراحی، توسعه و عملکرد زنجیره تأمین محصولات کشاورزي در علم مدیریت جدید مورد توجه خاصی قرار گرفت .[4] زنجیره تأمین کشاورزي به تشریح فعالیتهاي تولید تا توزیع محصولات زراعی یا باغی که از مزرعه شروع شده و به توزیع محصول در آخرین بخش یعنی بازار یا مشتریان، میپردازد.
شکر به عنوان یکی از کالاهاي بینالمللی و استراتژیک است که جایگاه خاصی در سیاستهاي بازرگانی، اجتماعی و اقتصاد کلان کشورها دارد. این کالاي اساسی در صنعت مواد غذایی جهان اهمیت ویژهاي دارد و تأمینکننده بخشی از مواد اولیه این صنایع است. شکر علاوه بر اهمیتی که در سبد مصرفی خانوارها و صنایع کشورها داشته از منظر سیاسی و اقتصادي نیز حائز اهمیت است. اگرچه این محصول در 120 کشور جهان تولید میشود، اما درجه تمرکز در تولید شکر نسبتاً بالاست بهطوري که چهار کشور اول تولید کننده 50 درصد، شش کشور اول .61 درصد، 10 کشور اول 73 درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص میدهند.
در ایران با توجه به وضعیت آبوهوایی و اقلیم آن، عمده تولید شکر، به صورت شکر چغندري است، بهطوري که طی سالهاي 1370 تا 1387 به طور متوسط 70 درصد شکر تولیدي از چغندر بوده است. مصرف سالیانه قند و شکر در ایران بیش از دو میلیون تن است.
شکر از جمله کالاهایی است که جایگاه ویژهاي در سبد مصرفی خانوار شهري و روستایی دارد و سهم بالایی از نیازهاي خانوارها به انرژي را تأمین میکند. با توجه به اهمیت بالاي محصولات قند و شکر چه از نظر کالایی پر مصرف براي خانوار و همچنین اهمیت اقتصادي آن براي کشور و کارخانههاي تولید کننده، در این تحقیق به ارائه مدلی که در شرایط عدم قطعیت میزان تقاضاي بازار که حداکثر سودآوري براي کارخانه و همچنین پاسخگویی نیاز بازار را دارد، پرداخته شده است.
در ادامه این مقاله، در بخش دوم به ارائه پیشینه تحقیقات مشابه که در سالهاي اخیر انجام شده و همچنین به شکاف تحقیقاتی موجود که در تحقیق حاضر به کار گرفته شده، پرداخته میشود. بخش سوم به شرح مسئله، مدل مورد نظر و روش حل اختصاص داده شده است. در بخش چهارم به بررسی مطالعه موردي، دادههاي مسئله، نتایج و تحلیل حساسیت مدل میپردازیم. در نهایت، بخش پنجم به بررسی نتایج و ارائه پیشنهادهایی براي مقالات آتی تخصیص داده شده است.
.2 پیشینه تحقیق
کشاورزي داراي طیف وسیعی است اعم از: کشت کردن، باغ بانی، درختکاري، سبزیجات، مدیریت دام، کشت محصول، چوپانی و میوهها .[5] امروزه کشاورزي از دو لحاظ حائز اهمیت است و از این نظر مورد توجه فراوانی قرار گرفته دارد: - 1 به تعادل در آوردن تولید و برداشت درست که نیاز آیندگان به خطر نیفتد، - 2برطرف کردن نیاز جامعه امروزي که در حال رشد میباشد
به کار گیري تحقیق در عملیات، بهینهسازي در مسائل مدیریت زنجیره تأمین کشاورزي که قبلاً بهصورت تجربی، سنتی و تحت قضاوتهاي شفاهی بوده را حل میکند.
تصمیمگیري تحت عدم قطعیت یکی از مهمترین اجزاي کشاورزي میباشد که شامل مواردي همچون مدیریت تولید محصولات، شرایط آبوهوا، کیفیت خاك و عوامل فصلی و در دسترس بودن منابع و سرمایه و همچنین میزان تقاضاي بازار میباشد
زنجیره تأمین محصولات کشاورزي امروزه به خاطر داشتن ویژگیهاي منحصر به فردي مثل اهمیت کیفیت ذاتی، اهمیت تأمین تقاضا، تغییرات آب و هوا و تغییرات قیمت نقش بسیار مهمی در مسائل زنجیره تأمین کسب نموده است
اجزاي زنجیره تأمین محصولات کشاورزي شامل: - 1 مرحله تولید و ذخیرهسازي محصولات کشاورزي که اجزاي آن خود کشاورزي و مشارکت و انتقال محصولات است - 2 فرآوري و پردازش محصولات در کارخانهها - 3 توزیع محصولات کشاورزي از کارخانه به عمدهفروشان یا توزیعکنندگان - 4 در آخرین بخش زنجیره، رساندن محصولات به دست مشتریان نهایی میباشد
در دو دههٔ◌ اخیر، چندین مدل درزمینهٔ◌ بهینهسازي زنجیره تأمین چغندر و همچنین محصولات آن ارائهشده است. در سال 1994 لنگ و همکاران براي اولین بار بر روي چغندرقند و تمامی محصولاتی که میتوان با استفاده از آن به دست آورد را مورد بررسی قرار دادند و همچنین به ارائه مدلی براي ارسال آن به بازار پرداختند
یوشیزاکی و همکاران در سال 1996 یک مدل خطی براي یافتن توزیع بهینه کارخانههاي چغندر، پایگاههاي سوخت و مصرفکنندهها در جنوب شرقی برزیل ارائه کردهاند
کاوامورا و همکاران در سال 2006 به ارائه مدل خطی براي کمینهسازي هزینه حمل و نقل و ذخیره سازي موجودي در زنجیره تأمین شکر برزیل پرداختند .[12] در سال 2012، کاستین و همکاران به ارائه یک مدل احتمالی تحت عدم قطعیت تقاضاي مشتریان براي زنجیره تأمین محصولات چغندر ارائه کرده است
همچنین در جدول - 1 - به مرور تحقیقات پیشین در زمینه صنعت قند و شکر پرداخته شده است. شکاف تحقیقاتی موجود در این زمینه، به نوع تابع هدف و روش حل مسئله داراي عدم قطعیت برمیگردد. در تحقیقات پیشین میزان سود زنجیره کمتر مورد توجه قرار گرفته و روش سناریو محور کردن تقاضاي محصولات بسیار کمتر استفاده گردیده است.
.3 مدل مسئله
در این بخش یک مدل ریاضی تصادفی زنجیره تأمین شکر و قند ارائه شده است. در شکل - 1 - تصویر کلی از اجزاي زنجیره نشان داده شده است که از مزرعه شروعشده و به بازار که عضو آخر زنجیره است، ختم میشود. در این زنجیره، چغندرقند به عنوان ماده اولیه از مزارع به کارخانه منتقل و در آنجا تبدیل به محصولات شکر و قند میشود. سپس مراکز توزیع محصولات را از کارخانهها دریافت کرده و وارد بازار میکنند.
