مقاله شناسایی و اولویت بندی دلایل به تعویق افتادن پروژه های عمرانی مطالعه موردی : شرکت آب و فاضلاب استان کرمان

بخشی از مقاله

چکیده:

در این تحقیق تلاش شده است تا به بررسی و اولویت بندي علل تاخیري که در اجراي پروژه هاي عمرانی در شرکت مهندسی آب و فاضلاب استان کرمان اخلال ایجاد می کنند و سبب به تاخیر افتادن بهره برداري به موقع از آنها می شوند پرداخته شود. براي این کار از روش AHP که نوعی تصمیم گیري چند معیاره است بهره گرفته شده است.

جامعه آماري در این تحقیق تمام ناظران پروژه هاي عمرانی این شرکت می باشند که تعداد آنها 20 نفر است. براي جمع آوري نظرات آنها از پرسشنامه هاي مقایسه زوجی استفاده شد و در انتها به کمک نرم افزار Superdecision - ورژن - 2/8 عوامل شناسایی شده توسط پرسشنامه، اولویت بندي شدند. اولین و مهم ترین عاملی که باعث به تاخیر افتادن پروژه هاي عمرانی در این شرکت می شود کمبود بودجه براي تخصیص و ادامه فعالیت هاي هر پروژه می باشد که با توجه به وضع فعلی و اخیر کشورمان این نتیجه چندان دور از انتظار نبود.

.1 مقدمه

یکی از مسایل و مشکلات متعارف در اجراي پروژه هاي عمرانی بروز تاخیر در اجرا و بهره برداري از آنهاست. به طور کلی یکی از شاخص هاي اصلی در ارزیابی موفقیت پروژه ها انجام آنها در زمان مقرر و یا اجراي بدون تاخیر آنهاست. در اکثر موارد تاخیر براي پیمانکار به معناي افزایش هزینه بالا سري و تحت تاثیر تورم موجود قرار گرفتن می باشد. حتی با وجود تکنولوژي مدرن امروزي هنوز تاریخ اتمام پروژه ها به دلیل وجود تاخیرات عقب می افتد.

در منطقه خاورمیانه به دلیل تغییرات ایجاد شده در ساختار اقتصاد کشورها پیدایش تجارت جهانی و بدون مرز و قیمت پرنوسان نفت وجود این تاخیرات مشخص تر است. یکی از دلایل این امر شرایط سنتی حاکم بر قراردادها و پروژه ها می باشد. چرا که در قراردادهاي سنتی معمولا قرارداد با شخصی بسته می شود که کمترین مقادیر قیمت را در مناقصه پیشنهاد می دهد. پروژه ها معمولا داراي دو مرحله هستند مرحله پیش از ساخت و مرحله حین ساخت، تاخیر و افزایش هزینه معمولا در مرحله حین ساخت رخ می دهد. براي مقابله با این تاخیرات موجود مدیر پروژه باید بداند که چه عواملی باعث بروز این تاخیرات شده اند و در جهت رفع این موضوعات اقدام کند.

در فرایند توسعه اقتصادي - اجتماعی کشور پروژه هاي متعددي درحوزه هاي مختلف آب، راه و صنایع و... پیش بینی شده است. پروژه هاي آب رسانی و فاضلاب یکی ازطرح هاي بزرگ عمرانی کشور محسوب می شود که تنوع کارها در اجراي این گونه پروژه ها شاید منحصر به فرد باشد. نیاز به تخصصهاي مختلف در اجراي طرح هاي آب وفاضلاب - رشته هاي آب – ابنیه – تاسیسات – برق - پیچیدگی این طرح ها را بیان می کند . بنابراین توجه به شناخت عوامل موثر بر اجراي صحیح و با کیفیت این پروژه ها تبعات اقتصادي – فرهنگی - اجتماعی وسیاسی گسترده اي را به همراه خواهد داشت . اما علی رغم تلاش دست اندرکاران معمولا اجراي این پروژه ها با هزینه و زمان بیشتري از آنچه پیش بینی شده به اتمام می رسد که منحصر به پروژه هاي آب وفاضلاب نیست وغالبأ در اکثر پروژه هاي عمرانی از قبیل راه سازي ، سدسازي و ... متاسفانه متداول شده است.

با توجه به مشکلات عدیده پیش روي شرکت آب و فاضلاب شهري استان در زمینه اجراي پروژه هاي عمرانی در سطح شهر ها وعوامل متعدد دخیل در توقف پروژه ها و ایجاد تاخیرات - مجاز و غیر مجاز - که به تبع آن هزینه هاي مستقیم و غیر مستقیم مرتبط با آن را موجب میگردد تا قیمت تمام شده پروژه ها افزایش یافته و برآورد ها را دستخوش تغییرات اساسی کرده و در برخی موارد هزینه تحمیلی این گونه تاخیرات از قیمت تمام شده پروژه به مراتب بیشتر می شود.پیش بینی عناصر تاثیرگذار بر هزینه هاي پروژه ها می تواند بهترین توجیه فنی براي انجام این تحقیق باشد.

پروژه هاي عمرانی در پیشرفت و بهبود زیرساخت هاي کشور نقش مهمی دارند. در کشورمان ایران هر ساله بودجه هاي بسیار کلانی به انجام این نوع پروژه ها در ادارات دولتی تخصیص داده می شود. اما متĤسفانه بیشتر این پروژه ها در زمان انجام دچار تĤخیر و تعویق می شوند. اگر هزینه هایی که صرف جبران به تعویق افتادن این پروژه ها می شوند را در نظر بگیریم به مبلغ قابل توجهی خواهیم رسید که اگر دلایل به تعویق افتادن پروژه ها را شناسایی و اصلاح کنیم می توان به میزان قابل توجهی در اعتبارات و بودجه هاي کشور صرفه جویی کرد. ایران کشوري در حال توسعه و پروژه محور است. پروژه مجموعه اقدامات جدیدي است که در قالب سه قید هزینه و کیفیت و زمان به منظور توسعه زیرساخت هاي کشور انجام می شود.

یکی از ادارات مهمی که در قالب فعالیت هاي پروژه اي در کشور فعال می باشد شرکت مهندسی آب و فاضلاب می باشد. موضوع فعالیت این شرکت طبق اساسنامه منتشر شده در سایت آب و فاضلاب کشور ایجاد تاسیسات، تقسیم و توزیع آب شهري و روستایی و ایجاد تاسیسات مرتبط با جمع آوري، انتقال و تصفیه فاضلاب، همچنین بهره برداري از تاسیسات تامین و تصفیه و توزیع آب شهري و روستائی، تاسیسات مربوط به جمع آوري، انتقال و تصفیه فاضلاب خواهد بود. دراین شرکت پروژه هاي عمرانی براساس سه عامل پیمانکار، کارفرما و مشاور انجام و بررسی می شوند.

در این پژوهش سعی شده است با توجه به فاکتورهاي ایجاد کننده تاخیر به صورت کلی و با در نظر گرفتن شرایط حاکم بر قراردادها و پروژه ها مهم ترین علل ایجاد کننده تاخیر شناسایی و اولویت بندي شوند.

براي پرداختن به این مطلب، عواملی که در به وجود آوردن تاخیرات در قراردادها ذکر شده بود جمع آوري گردیدند و پس از مشورت با ناظرین شرکت، به ترتیب اولویت به وسیله پرسشنامه هایی که به آنها داده شده بود امتیاز دهی شدند.

.2 ادبیات تحقیق

طرح: عبارت است از مجموعه اي از کارهاي مرتبط با یکدیگر که طبق برنامه مشخص براي رسیدن به هدفی معین در یک مدت زمان معین و با صرف یک هزینه معین از پسش تعیین شده اجرا خواهد شد.

پیمان: مجموعه اسناد و مدارکی که در مراحل مختلف اجراي کار مورد استفاده قرار می گیرد را گوییم . این اسناد شامل برنامه ي زمانی کلی، اصل قرار دادها، نقشه ها، مشخصات فنی و .... می باشد .

موافقتنامه: سندي است که مشخصات اصلی پیمان از جمله موضوع، ممبلغ و مدت پیمان و مشخصات طرفین در آن بیان شده است .

پروژه: پروژه طبق تعریف - Project Management Institute - PMI انستیتوي مدیریت پروژه عبارت است از: مجموعه فعالیت هاي موقتی براي تحقق یک تعهد و ایجاد یک محصول یا ارائه خدمات مشخص است.

ویژگی هاي اصلی یک پروژه عبارتند از:

1.    پروژه یک کار منحصر به فرد، جدید و غیرتکراري است.

2.    پروژه براي تحقق یک نتیجه عینی انجام می شود که بعد از اتمام پروژه این نتیجه در قالب یک محصول، ارائه خدمت یا تعهد باید به طور مشهود قابل تحویل باشد.

3.    پروژه موقتی است، یک نقطه شروع و پایان مشخص دارد و زمان آن نامحدود نیست.

4.    براي تحقق این نتیجه باید بتوان پروژه را به بسته هاي کاري مشخص، غیر تکراري و گسسته اي تقسیم کرد که هر یک از آنها داراي زمان محدودي بوده و روابط وابستگی خاصی بین آنها حاکم است.

5.    هر یک از این بسته هاي کاري یا فعالیتها نیازمند منابع کاري و مصرفی مختلفی هستند.

6.    بودجه آنها محدود و قابل پیش بینی است و باید یک حامی مالی داشته باشند.

وقتی پروژه به اجزاي کوچکترین و نهایتا فعالیت ها تقسیم می گردد و تک تک آنها قبل از اجرا، زمانبندي می شود ناخودآگاه تهعدي نسبت به انجام فعالیت طبق برنامه زمانبدي در تیم پروژه ایجاد می شود که این تعهد خود مانع از به تاخیر افتادن پروژه می گردد.

تاخیر در اتمام به موقع پروژه، هزینه هایی را به همراه خواهد داشت که به برقرار زیرند꞉

1.    هزینه دیررسیدن به بهره برداري یا سود ازدست رفته - Lost Profit Cost -

2.    هزینه ناشی از گران شدن منابع تجدید ناپذیر - تجهیزات خریدنی و مصالح -

3.    افزایش هزینه منابع تجدید پذیریا کاري - نیرو انسانی و ماشین آلات -

4.    هزینه تمدید مجوزها و پیمان نامه ها

5.    هزینه بهره سرمایه صرف شده

6.    ضرر از دست دادن بازار رقابت

7.    با به تعویق افتادن تکمیل پروژه ممکن است پروژه غیراقتصادي شود

8.    ضرر ناشی ازعدم اشتغال زایی در کشور

.9 ضرر ناشی از کاهش درآمد دولت و رفاه اجتماعی مردم

برنامه زمانبندي: یک پروژه قبل از شروع در ابتدا باید داراي یک برنامه زمانبندي باشد. در این برنامه زمان اجراي تمامی فعالیت هاي پروژه به صورت مرحله به مرحله ذکر شده است.

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی : - AHP - در علم تصمیمگیري که در آن انتخاب یک راهکار از بین راهکارهاي موجود و یا اولویت بندي راهکارها مطرح است، چند سالی است که تحت عنوان روش هاي تصمیم گیري با شاخص هاي چند گانه «MADM» جاي خود را باز کردهاند. از این میان روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - بیش از سایر روش ها مورد استفاده قرار گرفته است.

فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از معروف ترین فنون تصمیم گیري چند منظوره است که اولین بار توسط توماس ال. ساعتی عراقی الاصل در دهه 1970 ابداع گردید. فرایند تحلیل سلسله مراتبی منعکس کننده رفتار طبیعی و تفکر انسانی است. این تکنیک، مسائل پیچیده را بر اساس آثار متقابل آنها مورد بررسی قرار میدهد و آنها را به شکلی ساده تبدیل کرده به حل آن میپردازد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی در هنگامی که عمل تصمیم گیري با چند گزینه رقیب و معیار تصمیم گیري روبروست میتواند استفاده گردد. معیارهاي مطرح شده میتواند کمی و کیفی باشند. اساس این روش تصمیم گیري بر مقایسات زوجی نهفته است.

.3 روش تحقیق

در این تحقیق پرسش شوندگان، تمامی ناظران پروژه هاي آب و تمامی ناظران پروژه هاي فاضلاب شرکت مهندسی آب و فاضلاب استان کرمان می باشند که در مورد علل تاخیرات پروژه ها مورد پرسش قرار گرفته اند و تعداد آنها 20 نفر می باشد. 15 درصد از افراد نمونه آماري این تحقیق در رده سنی 25-29 سال، 5 درصد در رده سنی 30-34 سال، 80 درصد در رده سنی 40-44 سال قرار می گیرند، همچنین از این تعداد 55 درصد داراي مدرك لیسانس، 40 درصد فوق لیسانس و 5 درصد داراي مدرك دکترا می باشند.

به منظور شناسایی عوامل تاخیر پروژه هاي عمرانی، پس از بررسی تعداد 790 قرارداد انجام شده و جاري از سال 92 تا تیر ماه سال 1396 در شرکت مهندسی آب و فاضلاب، تعداد 20 عامل به عنوان عوامل تاخیر در اجراي پروژه ها به کمک ناظران اداره شناسایی شد. عوامل ذکر شده به صورت پرسشنامه در آورده شدند و از ناظران خواسته شد تا در مرحله اول به ترتیب اهمیتی که خود هر عامل در بوجود آمدن تاخیرات دارد از 1 تا 10 به آنها نمره اي اختصاص دهند. به این صورت که نمره 1 کمترین نقش و نمره 10 به عاملی که بیشترین نقش را در بوجود آوردن تاخیر در یک پروژه داشته تعلق می گیرد. 20 عامل یاد شده در زیر لیست شده اند:

1.    اگردر تحویل مصالحی که فروش آنها لزوماً باید با حواله کارفرما صورت گیرد تاخیر ایجاد شود، به شرطی که پیمانکار با توجه به برنامه زمانی تفصیلی براي تهیه آنها به موقع اقدام کرده باشد.

2.    بدون سرپرست گذاشتن کارگاه یا تعطیل کردن کار بدون اجازه کارفرما، بیش از15روز.

3.    تاخیر در اتمام هریک از کارهاي پیش بینی شده در برنامه زمانی تفصیلی بیش از نصف مدت تعیین شده براي آن کار.

4.    تاخیر درارائه برنامه زمانی تفصیلی به مدت بیش از نصف مهلت تعیین شده براي تسلیم آن.

5.    تاخیر در تجهیز کارگاه براي شروع براي عملیات موضوع پیمان بیش ازنصف مدت تعیین شده در صورتی که کارفرما پیش پرداخت تحویل کارگاه را پرداخت کرده باشد.

6.    تاخیر در تحویل گرفتن کارگاه از جانب پیمانکار بیش از مهلت تعیین شده.

7.    تاخیر در شروع عملیات موضوع پیمان بیش از یک دهم مدت اولیه پیمان یا دو ماه هرکدام کمتر است.

8.    در موارد حوادث قهري و همچنین در موارد مربوط به کشف اشیاي عتیقه و آثار تاریخی.

9.    عدم پرداخت صورت وضعیتها به دلیل کمبود منابع مالی و عدم توانایی مالی پیمانکار جهت اتمام موضوع پیمان.

.10 عدم شروع کار پس از رفع وضعیت قهري موضوع ماده 43 و ابلاغ شروع کار از سوي کارفرما. .11 عدم صدور مجوز راه آهن.

.12 عدم صدور مجوز شهرداري.

.13 عدم مجوز دهیاري.

.14 عدم مجوز راه و شهرسازي.

.15 عدم وجود اعتبار جهت ادامه فعالیت ها.