بخشی از مقاله
چکیده
حمل و نقل بین المللی به عنوان کلیدی ترین حلقه در زنجیره تامین جهانی و تجارت بین المللی، امروزه با مشکل تنوع قوانین و رویه های اداری مرتبط با نقل و انتقال کالا از مبداء تا مقصد مواجه است، لذا بررسی و پیگیری آخرین راهکارهای در نظر گرفته شده برای ساده سازی فرآیند جابجایی کالا و اطلاعات مرتبط با آن ضروری می نماید.
هماهنگ سازی رویه های اداری بین المللی مستلزم شناخت کافی از روند فعلی فرآیندهای اداری و بررسی دقیق استاندارهای تبیین شده توسط سازمان های زیربط است. با شناخت فاکتورهای اساسی در تسهیل فرآیندهای تجاری و تمرکز بر حل مشکلات حوزه اسناد و داده های درخواستی نقاط ضعف سیستم حمل و نقل دریایی به نقاط قوت آن تبدیل خواهد شد.
در این رساله مبانی پیاده سازی سیستم تک پنجره تجاری به عنوان راه حل پیشنهادی از طرف سازمان بین المللی دریانوری و سیفکت در بنادر جنوبی، بومی سازی می شود . به بیان دیگر راهکارهای پیشنهادی در این مقاله از بهترین و قابل استنادترین گزینه های ممکن جهت پیاده سازی سامانه تک پنجره تجاری و نیل به وضعیت مطلوب در بنادر کشور است. در خاتمه جنبه های مختلف راه اندازی این سیستم در قالب یک طرح توجیهی1 ارائه شده است.
مقدمه
بنادر و گمرکات از دیرباز پذیرای کشتی ها بعنوان حاملان اصلی تجارت جهانی بوده اند، لذا همواره نقش مهمی در اقتصاد ملی و محلی داشته اند. بنادر که به عنوان کلیدی ترین حلقه در زنجیره تامین محسوب می شوند همواره از عملکرد گمرکات تاثیر پذیر هستند. گمرک بعنوان گلوگاهی در بنادر که متولی بخش اسناد دریایی است، می تواند با روان سازی زنجیره های تامین از طریق تسهیل حمل و نقل دریایی کمک های شایانی به اقتصاد ملی و تسهیل تجارت جهانی کند.
سازمان بین المللی دریانوردی - - IMO در راستای تسهیل تجارت جهانی، در بخش سیکل های اسنادی، اجرای سیستم تک پنجره تجاری را پیشنهاد کرده است. همچنین مرکز تسهیل تجاری و تجارت الکترونیکی سازمان ملل2 با نشر اسنادی در جهت گسترش مفهوم سیستم تک پنجره تجاری، آن را به یکی از مهم ترین مباحث در حوزه توسعه تجارت الکترونیکی و تسهیل فرایندهای تجاری تبدیل کرد. سیستم تک پنجره تجاری به عنوان یک مرجع مشخص فیزیکی یا الکترونیکی در بندر قادر به انجام کلیه امور اداری مربوط به کشتی و عملیات صادرات و واردات کالا می باشد. توصیه شماره 33 سیفکت، تعریفی به شرح زیر برای پنجره واحد تجاری ارائه کرده است :
" امکانی که به قسمت های درگیر در تجارت و حمل و نقل، اجازه قراردادن اطلاعات و مستندات استاندارد شده، تنها از طریق یک نقطه ورودی واحد، برای انجام تمام نیازمندی های متداول مربوط به جابجایی، واردات و صادارت - به طور کلی انجام تراکنش تجاری - را می دهد. در صورتی که اطلاعات الکترونیکی باشند، آنگاه تنها نیاز به وارد کردن یکبار اطلاعات می باشد."
مطابق با الزام ماده 106 از برنامه توسعه پنجم کشوری، مدیران موظف به علت یابی تاخیر در فرآیند های گمرکی و تجارت خارجی شده اند. به رغم اینکه کشور ایران موافقت خود در رابطه با پیاده سازی سیستم تک پنجره تجاری را اعلام نموده است، شواهد حاکی از آن است که کماکان پیاده سازی سیستم پنجره تجاری به طور جدی دنبال نشده است.
عدم اجرای صحیح و کامل سیستم تک پنجره تجاری در کشور منجر به نزول 99 پله ای گمرک ایران در رتبه بندی جهانی در 8 سال گذشته شده است. از علل مهم تاخیر در پیاده سازی این سیستم می توان به عدم وجود یکپارچگی در اهداف و تصمیمات مدیران برنامه ریزی سیستم لجستیک ایران اشاره نمود. لذا ضروری و حائز اهمیت است که مشکلات موجود در اجرای سیستم تک پنجره بررسی و شناسایی شده تا بتوان راه حل مناسب جهت رفع این نقیصه پیدا کرد. در ادامه با ارائه یک طرح تجاری توجیهی مزایای پیاده سازی این سیستم به شکل مستند امکان پذیر خواهد ساخت.
ساختار طرح توجیهی
ارائه طرح توجیهی نشان می دهد که به منظور پیاده سازی و اجرای یک برنامه تجاری، بررسی های دقیق انجام شده است و متولیان برای راه اندازی آن، وظیفه مطالعه بازار و اهداف را به خوبی انجام داده اند. به بیان دقیق تر طرح توجیهی سندی مکتوب است که جزئیات برنامه تجاری پیشنهادی را مشخص می کند. این سند باید ضمن تشریح موقعیت کنونی ، نیازها ، انتظارات و نتایج پیش بینی شده را شرح دهد و کلیه جوانب آن را ارزیابی کند.
در این مقاله ابتدا تحلیلی از شرایط فعلی صنعت حمل و نقل دریایی با رویکرد اسنادی ارائه می شود. در ادامه با مکتوب کردن اهداف و چشم انداز آن، برنامه توسعه تجاری ایران در بخش دریایی را تبیین خواهیم کرد. یک برنامه توسعه، بدون برنامه ریزی استراتژیک دقیق، اجرایی نخواهد بود. در ادامه متناسب با اهداف مد نظر، استراتژی های رقابتی را مشخص کرده ایم. در انتها با ذکر نتایج پیش بینی شده حاصل از این پروژه، طرح توجیهی تکمیل خواهد شد.
بررسی شرایط فعلی تجارت خارجی در ایران - شامل بیان مساله و ضرورت انجام تحقیق، تحلیل بازار ایران -
امروزه سازمان ها در محیط های بسیار متغیر و پیچیده داخلی و بین المللی با چالش های عدیده ای از جمله شفافیت و پاسخگویی بیشتر، منابع مالی محدود، افزایش فعالیت ها و وظایف، انتظار ارائه خدمات با کیفیت و سریع، مواجه اند. لذا دنیای امروز، عصر تحولات پیوسته است. تحولاتی که به طور متمادی رتبه های جهانی را تحت تاثیر خود قرار می دهد.
در این محیط پویا و متغیر کنونی بازار تجارت جهانی، نزول 99 پله ای گمرک ایران در رتبه بندی جهانی در 8 سال گذشته نشان دهنده وضعیت بسیار نامطلوب شرایط واردات و صادرات از بنادر کشور است. گزارشات بانک جهانی نشان می دهد که بطور میانگین صادرات و واردات در ایران مستلزم صرف 23 روز زمان و تحویل 8 سند است. این در حالی است که میانگین انجام امور گمرکی در کشورهای در حال توسعه نیازمند صرف تنها 11 روز زمان و تحویل 4 سند است. این امر افت شدیدی در کارایی و بهره وری بنادر داشته است.
متولیان تجارت خارجی و حمل و نقل دریایی ایران نیز برای دستیابی به اهداف سازمانی خود ناگزیر به توجه به این تحولات و این رکودها هستند. آنها در حوزه تجارت خارجی با تغییرات سریع مواجه اند، ارزش و نوع کالاهای تجاری و تغییرات پر سرعت تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و تکنولوژی پیشرفته کنترل کالا، تنها نمونه ای از این تغییرات مستمر می باشد که انتظارات به حق صاحبان کالا برای ارائه خدمات سریع، کم هزینه و با حداقل اسناد را به همراه داشته است.
تامین استانداردهای بازار تجارت و نیازمندی های صاحبان تجارت مستلزم به روز بودن قوانین و مقررات، اصلاح مستمر فرایندها و توانمندسازی کارکنان می باشد. انجام این امور نیازمند به کارگیری تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و برخورداری از یک ساختار چابک و انعطاف پذیر است تا امکان هماهنگی با تغییرات فراهم آید. علاوه بر آن کاهش اثرات تغییرات محیطی و حرکت در راستای چشم انداز و استراتژی ها نیازمند داشتن یک برنامه مدون استراتژیک است که با ارائه یک طرح امکان سنجی و در ادامه طرح توجیهی آغاز می شود.
این مقاله بدنبال بررسی موانع راه اندازی سیستم تک پنجره و چگونگی تأثیر آن بر روی افزایش مشارکت گمرکات در تسهیل تجارت و حمل و نقل است. در ادامه با ارائه یک طرح کسب و کار در رابطه با پیاده سازی سیستم تک پنجره تجاری مسیر و مدل پنجره واحد تجاری مطلوب پیشنهاد خواهد شد.
هدف این برنامه راهبردی در جهت تبدیل کشور ایران به یک هاب تجارت الکترونیک در حوزه کشورهای حاشیه خلیج فارس است. بهبود شاخص بهره وری گمرک های جنوبی ایران دیگر هدف اساسی است که این پژوهش به دنبال آن است. در نهایت پیاده سازی این برنامه راهبردی، قدمی بسیار مهم در راستای ارتقاء لجستیک بندری، تسهیل حمل و نقل و توسعه تجاری و اقتصادی کشور خواهد بود.
بررسی سوابق پیاده سازی سیستم تک پنجره تجاری
تسهیل تجارت، هدف اصلی بسیاری از سازمان های متولی بین المللی از جمله سیفکت و سازمان بین المللی دریانوردی و سازمان جهانی تجارت است. ساده سازی، استاندارسازی و هماهنگ نمودن اطلاعات و رویه های تجارت بین الملل، زیر بنای تسهیل تجارت است. بر اساس این تعریف تسهیل تجارت به دنبال ساده سازی فرآیندها و رویه های تجارت بین الملل به گونه ای که این رویه ها تا حد امکان کارآمدتر و ساده تر شوند، است.
از کلیدی ترین بخش های تسهیل فرآیند تجارت بین المللی ساده سازی و همگون سازی اطلاعات مبادله شده بین تاجران و نهادهای دولتی است .>1@ لذا یکی از ابتدایی ترین گام های دولت جهت استاندارد سازی و رونق فرآیند تجارت، تسهیل جریان اطلاعات است. عملیات سنتی و سیکل اداری و اسنادی لازم برای تبادل اطلاعات در حال حاضر، زمان و هزینه های گزافی را به تاجران و نهادهای دولتی تحمیل می کند. از این رو ساده سازی این بخش از فرآیندهای تجاری که منجر به صرفه جویی در زمان و هزینه می شود اولویت اول سازمان های امروزی است.
در راستای حل این معضل و رفع موانع توسعه تجارت بین الملل، سیفکت برای اولین بار در سال 2005 در توصیه شماره 33 راه اندازی سیستم تک پنجره تجاری را به دولت ها و مدیران توصیه کرده است. سازمان بین المللی دریانوردی نیز در چهارچوب کنوانسیون تسهیل ترافیک دریایی از سال 1968 به دنبال رفع موانع توسعه تجارت بین الملل از طریق دریاها بوده است. از کلیدی ترین راهکارهای پیشنهادی این سازمان، تدوین فرم های نه گانه برای کاهش بروکراسی یا تشریفات اداری است. همچنین سیستم تک پنجره تجاری به عنوان یک درگاه فیزیکی یا الکترونیکی واحد در بنادر پیشنهاد شده است.
پنجره واحد تجاری که به عنوان یک درگاه برای پیگیری تمامی امور اداری مربوط به کشتی و بار در یک بندر در نظر گرفته شده است، محصول تکامل پورتال های تسهیل تجارت است. این روند تکاملی در جدول 1 نشان داده شده است.
جدول : 1 مراحل تکامل پنجره واحد تجاری
مزایای اجرای سیستم تک پنجره تجاری مورد توجه کشورهای مختلفی از جمله سنگاپور، ژاپن، کره جنوبی، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و .. قرار دارد، این رویکرد جهانی به همراه پیشرفت ها و توسعه های روز افزون تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات، ضرورت پیگیری اجرای این سیستم را چندین برابر می کند
محاسبه مزایای پیاده سازی پنجره واحد تجاری، با روش های مختلفی انجام شده است. مطالعات ثابت کرده اند هزینه های مرتبط با مبادلات گمرکی در حدود دو درصد کل حجم تجارت جهانی است و انحراف معیار این برآورد چهار درصد است. بنابراین در محاسبه هزینه های تجارت بین الملل چندان نمی توان به یک عدد و رقم ثابت رسید
بررسی شرایط فعلی تجارت جهانی با رویکرد تاثیر پیاده سازی سیستم تک پنجره تجاری - تحلیل بازار جهانی -
تحلیل شرایط تجاری و بررسی روند پیاده سازی پنجره تجاری در کشورهای دیگر، گامی اساسی در چهارچوب طرح توجیهی پیاده سازی آن است. حاصل این بررسی دسته بندی و جهت دهی به اطلاعات است که در ادامه پایه تحلیل ها و رقابت در بازار جهانی حمل و نقل خواهد بود.
کشورهای پیشرو در زمینه تجارت فرامرزی در سال 2013 به ترتیب عبارت از سنگاپور، هنگ کنگ، جمهوری کره، دانمارک، امارات متحده عربی، فنلاند، استونی، سوئد، پاناما و رژیم اشغالگر قدس هستند. این فهرست با تغییرات اندکی در رتبه کشورها، برای سال 2012 نیز معتبر است. در ادامه در جدول شماره 2 اصلاحات تجاری کشورهای جهان در بازه زمانی 2006 تا 2013 دسته بندی و خلاصه شده است
