مقاله ظرفیت سازی در نهادهای محلی جهت توانمندسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری

بخشی از مقاله

چکیده

چند سالی بیش نیست که موضوعات مختلف شهری همچون ساماندهی بافتهای فرسوده، توانمندسازی بافتهای غیررسمی، ساماندهی باغات شهری و... در قالب شرح خدماتهای تخصصی و جداگانه مورد بررسی قرار گرفته و به هر موضوع به صورت ویژه نگاه میشود. از مهمترین موضوعات روز که برخورد تخصصی با آنها باب شده است را می توان ساماندهی و توانمندسازی بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی نام برد که خود از دو بخش جداگانه مشتمل بر بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی تشکیل میگردد که هر کدام به واسطه ویژگیهای خاص کا لبدی و اجتماعی نیازمند مطالعهای ویژه و ارایه راه حلهای خاص میباشند .

مکانیزم اجرایی مشخص و مدون، یکی از مشکلات برسرراه فرآیند توامند سازی در مقام اجرا بوده به طوریکه اهداف توانمندسازی به خوبی محقق و با توجه به ویژگی های خاص رویکرد توانمندسازی که همانا بهرهگیری کامل از مشارکت مردمی است، قادر باشیم به نحو احسن مشارکتها را در عرصههای مختلف داشته باشیم.جامعهی محلی در بافتهای فرسودهی منطقهی هفت شهرداری اهواز از طریق نهادهای رسمی و غیررسمی بخشی از مدیریت محلهها را انجام میدهد که این مدیریت اغلب به صورت ناخودآگاه صورت میگیرد.

ساکنان بافتهای فرسوده اعم از مالک یا غیرمالک که در دل آنها ریشسفیدان، معتمدان و افراد خوشنام محل جا دارند، بسیاری از تشکلهای مردمی را هدایت میکنند و کنترل گروههای مذهبی را در دست دارند. گروههای قومی اگرچه انسجامیافتگی مشخصی در محله ندارند، ولی گروههای مذهبی منسجم عمل میکنند؛ بهطور مثال وجود طایفه های بختیاری و همبستگی قوی میان این قوم غیور و همچنین تشکل های خودجوش مردمی و حمایت های طایفه ای در برگزاری مراسمات مختلف و مشکلات فردی افراد رفتارهای خودجوش و نهادهای مردمی را شکل میهند.

مقدمه

بافتها و سکونتگاههای غیررسمی را میتوان محدودههایی فضایی دانست که از یک طرف جذب نظام اقتصادی- اجتماعی شهر مادر نگردیده اند و از طرفی دیگر مسایل و مشکالت کالبدی و ساختاری خاصی دارند که آنها را از سایر بافتهای شهری متمایز مینماید. در فرایند تعیین و معرفی این سکونتگاهها صرفا شاخصهای کالبدی مورد توجه نبوده و به شاخصهای اقتصادی- اجتماعی، زیست محیطی و زیربنایی نیز توجه میگردد.

در برخورد با اینگونه سکونتگاهها، مهمترین راه حلی که تاکنون در سطح جهانی شناخته شده و مورد عمل قرار می گیرد رویکرد توانمندسازی است که توسط بانک جهانی در اغلب کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین دنبال گردیده و در کشور عزیزمان ایران نیز به صورت تخصصی در ارتباط با شهرهای دارای بافت های غیررسمی همچون شیراز، مشهد، اهواز، کرمانشاه، بندرعباس، همدان و... مطالعات توانمندسازی ً صورت گرفته شده و بعضا وارد مقوله اجرا گردیده است. در فرایند توانمندسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری، تاکید زیادی بر مشارکت همه جانبه مردمی است .

نهاد اجتماعی محله چیست؟

نهاد اجتماعی محله، نهادی مردمی ، غیر دولتی - - NGO می باشد که دارای یک هسته مرکزی بوده که از سوی مردم محله انتخاب شده و در زمان مسئولیت خود تلاش مینماید با همفکری و جذب حداکثری مشارکتهای مردمی و محلی، موجبات تحقق پذیری پروژهها و طرحهای پیشنهادی توانمندسازی محله را از طریق کمیتهها و کارگروههای مردمی- تخصصی خود در زمینههای مختلف فراهم نماید.

نهاد اجتماعی محله - ساختار و تشکیلات -

در راستای انتخاب ساختار مناسب جهت نهاد اجتماعی محله پس از بررسیهای به عمل آمده سه عامل زیر به عنوان عوامل اصلی تاثیرگذار در انتخاب این ساختار شناسایی شدند که عبارتنداز:

-1محورهای موضوعی و ماهیت پروژه های پیشنهادی طرح توانمندسازی

-2مباحث و سرفصلهای اصلی مسائل، مشکالت و نیازهای محله

-3سطوح الزام مشارکت مردمی

دفاتر تسهیل گری

وظیفه تسهیلگر آماده کردن دیگران برای بر عهده گرفتن مسئولیت و رهبری است. نوسازی بافت فرسوده مستلزم مشارکت مردم هم در تصمیمگیری و هم در اجراست.

هدف از تأسیس دفاتر نوسازی بافت فرسوده محلات، اجرای طرحهای نوسازی و فراهم کردن زمینههایی برای تحقق طرح نوسازی است. ضمن اینکه با حضور در محل، مشاور اقدام به بازبینی طرح تهیه شده به صورت جزئیتر در محلات نموده و در صورت لزوم، پیشنهادات اصلاحی خود را ارائه خواهد داد. از سوی دیگر پروژهها و طرحهای جدیدی نیز در محلات قابل ارائه خواهد بود. از وظایف دفاتر نوسازی کمک به توانمندسازی ساکنین محلات میباشد. مطالعات نشان میدهدکه از ویژگیهای مشترک بافتهای فرسوده توانمندی کم ساکنین میباشد. دفاتر نوسازی بافت فرسوده وظیفه اقداماتی جهت توانمندسازی ساکنین را نیز بر عهده دارند زیرا تجربه نشان میدهد که توانمندسازی مقدم بر مشارکت و نوسازی است.

مدت اجرای طرح نوسازی بافت فرسوده به طور متوسط یک سال است و اقدامات مورد نظر طی چند مرحله انجام خواهد شد. اولین گام جهت حصول به این هدف، شناسایی دقیق از محدوده طرح میباشد. کارشناسان در این مرحله با حضور مستمر در محدوده و ارتباط متقابل با ساکنین، شناخت خود را تکمیل کرده و در صورت لزوم، پیشنهاداتی برای تغییر و یا اصلاح طرح تهیه شده نیز ارائه خواهند کرد. در گام بعدی اقدام به اعتمادسازی و فراهم کردن زمینههای مشارکت ساکنین از راه نهادسازی مینمایند و در مرحله آخر تمرکز بر ابزار سازی و کمک به نوسازی مردمی خواهد بود.

در ادامه توضیحات مختصری در مورد هر یک از گامهای یاد شده داده خواهد شد

گام اول- شناخت

در این مرحله شناسایی دقیقتری از محدوده اجرای طرح، با تکیه بر موارد زیر انجام میشود:

. شناخت ویژگیهای فرهنگی و هویتی محله

. شناخت ویژگیها و ظرفیتهای ساکنین محلی

. تعیین دقیق مسائل، مشکلات و نیازمندیها

. شناخت نهادهای موجود در محله و بررسی جایگاه آنها در میان ساکنین

. بررسی ظرفیت بازیگران جهت حضور در نهادهای محلی و تعامل با ساکنین هر یک از موارد مطرح شده در بالا باید به صورت جزئی مورد بررسی و شناخت قرار گیرند. این مرحله از کار حدود سه ماه به طول خواهد انجامید.

گام دوم- نهادسازی و جلب مشارکت - برنامهریزی مشارکتی -

مرحله دوم که از اهمیت شایان توجهی نیز برخوردار است، مرحله اعتمادسازی و جلب مشارکت است. در این مرحله کارشناسان شناخت خود را تکمیل کرده و ضمن انجام برنامههایی برای توانمندسازی ساکنین، اقدام به راهاندازی تشکلها و نهادهایی - برای حل مشکلات محلات توسط خود ساکنین - خواهند کرد. برخی از زمینههای شناخت و جلب مشارکت به شرح زیر است:

. شناسایی نیازمندیها و انجام برنامهریزی جهت آموزش و اطلاع رسانی به ساکنین بافت فرسوده

. تشکیل کمیته نوسازی محلی با حضور افراد و گروههای موثر در جریان نوسازی محله

. تشکیل نهادهای توانمند سازی ساکنین جهت ساماندهی گروههای مختلف شغلی

. راهبری کمیته و سایر نهادها از طریق برگزاری جلسات مستمر و ارائه راهکارهای مناسب جهت تسریع روند فعالیت این نهادها انتظار میرود که نهادهای تشکیل شده پس از اتمام فعالیت دفاتر نیز به فعالیت خود ادامه دهند.

گام سوم- پشتیبانی نوسازی مردمی و ابزارسازی - اجرای مشارکتی -

در این مرحله، وظیفه دفاتر نوسازی، هدایت ساکنین به سمت ساخت و ساز بوده و ضمن جذب سرمایهگذران بومی و غیربومی، ساکنین را تشویق به نوسازی به صورت تک پلاک و یا تجمیع کرده و زمینههای تحقق آن را نیز فراهم میکنند. در این مرحله اقدامات زیر مورد توجه قرار خواهد گرفت:

. انجام اطلاعرسانی و فراخوان ساکنان و آگاهسازی آنها از بستههای تشویقی، فرایند نوسازی و …

. انجام اطلاعرسانی و فراخوان سازندگان و سرمایهگذاران و تشریح تسهیلات فراهم آمده

. هدایت ساخت و سازهای منطقه و تسهیل عملیات اجرایی نوسازی جهت ساکنین

. پیگیری تحقق حمایتها، تشویقها، بهرهگیری از بخشودگیها و جذب تسهیلات و کمکهای یارانهای انتظار میرود که روند ایجاد شده پس از اتمام فعالیت دفاتر نیز ادامه یابد.

جهت آموزش کار در دفاتر نوسازی در کلاس های انجمن شهرسازی ایران شرکت کنید

بدنه اصلی مقالات حوزه ظرفیتسازی نهادهای محلی

بر اساس شرح خدمات، دفتر خدمات نوسازی و توسعه محلی در حوزه ظرفیت سازی نهادهای محلی موظف است، ضمن شناسایی و هدایت نهادهای مسئول در نوسازی محله مورد مطالعه، به پیگیری اجرای مصوبات ستاد بازآفرینی شهری بپردازد. همچنین درهمین راستا مرکز توسعه محله منبع آب و کوی کارون اهواز اقدام به شناسایی کلیه نقشآفرینان موثر، نهادهای رسمی و غیررسمی فعال در محله و شخصیتهای با نفوذ محله جهت تسریع در امور نوسازی نموده است؛ همچنین شکل دهی نهادهای مردمی در گروه های مختلف سنی و جنسی با توجه به ظرفیت ها و پتانسیل های موجود در افراد و شناسایی مهارت ها در بکارگیری مهارت افراد در توانمندسازی محله از جمله اقدامات این مرکز بوده است در این راستا اقداماتی صورت پذیرفته که به صورت مصور نشان داده شده است.

اقدامات در حوزه ظرفیت سازی نهاد محلی

• اقدام مشترک مرکز توسعه منبع آب و کوی کارون و مرکز بهداشت در برپایی برنامه پیاده روی مرکز توسعه منبع آب در جهت تعامل بیشتر با اهالی و همچنین اعتمادسازی در محله منبع آب و کوی کارون به صورت مشترک با مرکز بهداشت شماره 6 اقدام به برپایی برنامه پیاده روی در محل پارک کوهساران واقع در محدوده مورد مطالعه نمود تا علاوه بر تعامل با اهالی، به پتانسیلهای موجود و پررنگ کردن عملکرد آنها از جمله پارک کوهساران تاکید داشته باشد.

شکل :1 برپایی برنامه پیاده روی مرکز توسعه منبع آب

·    آموزش و اطلاعرسانی

با توجه به شرح خدمات دفتر و در نظر گرفتن آموزش و اطلاعرسانی به عنوان رکن اصلی و ضروری در راستای توانمندسازی و نوسازی بافت آسیبپذیر محدودههای شهری، این امر به صورت روزانه و مستمر در قالبهای متفاوت در حال اجرا میباشد که در ذیل به آن پرداخته شده است.

ارائه مشاورههای فنی، حقوقی و اجتماعی به ساکنین ساکنین محله به تدریج و طبق روند ماههای گذشته جهت کسب اطلاع از وظایف دفتر و همچنین بیان مشکلات خود به صورت روزانه به دفتر خدمات نوسازی و توسعه محلی مراجعه نموده و این دفتر در تایم اداری پاسخگوی مراجعه-کنندگان محترم می باشد. از جمله مهمترین موضوعات مراجعهکنندگان محترم میتوان به موارد ذیل اشاره نمود

·    کسب اطلاع از شرح وظایف مرکز توسعه محله

·    بیان مشکلات موجود در سطح محله

·    کسب راهنمائی لازم در خصوص موضوعات مرتبط با بافت

·    انعکاس مشکلات خود با سازمانهای خدماتی ×

·    معرفی به ستاد بازسازی جهت دریافت تسهیلات ×

·    تشکیل پرونده جهت تعیین تکلیف وضعیت ملکی اهالی ×

·    پیگیری روند و مراحل انجام شده در خصوص پرونده ها

شکل: 2 ارائه مشاورههای فنی و حقوقی به ساکنین بافت فرسوده

·    بازدید میدانی

بازدید میدانی همه روزه به مدت حداقل 1 ساعت توسط یکی از کارشناسان دفتر در راستای اطلاع رسانی و ارائه مشاورههای کاربردی اجتماعی صورت میپذیرد. لازم به ذکر میباشد که این بازدیدها با هدف جلب مشارکتهای مردمی در نوسازی محله خویش، ایجاد انگیزه و رغبت در بین اهالی صورت میگیرد. در مردادماه تمامی سطح محله مورد پیمایش قرار گرفته و ضمن اطلاع رسانی، کمبودها و مشکلات مردم نیز به صورت مستند و روزانه مورد رصد قرار گرفته تا پیگیریهای لازم صورت پذیرد.