بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور مقایسه کشت بهاره و پاییزه ارقام چغندرقند از نظر عملکرد شکر، خصوصیات مرفولوژیکی و بهرهوري آب، پژوهشی در مزرعه آموزشی- تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 1395-96 انجام شد.
پلاتهاي اصلی آزمایش شامل 5 تاریخ کشت 1 - اردیبهشت؛ 31 خرداد؛ 20 شهریور؛ 5 مهر؛ 20 مهرماه - و پلات هاي فرعی شامل 4 رقم چغندرقند - فلورس؛ FlORES، جاکا؛ JACA، شکوفا؛ - SBSI034 - SHOKOOFA، وایکو؛ - VICO بودند. آخرین تاریخ کشت پس از وقوع سرما کاملاً از بین رفت و حذف شد. نتایج نشان داد که تاریخ کاشت بر عملکرد شکر، خصوصیات مرفولوژیکی و بهرهوري آب چغندرقند تأثیر معنیداري داشت.
به طوري که اولین کشت بهاره - 1395/02/01 - چغندرقند در این آزمایش نسبت به سایر تاریخ هاي کاشت به طور معنیداري از بیشترین عملکرد شکر - 5/67 ton/ha - ، سطح برگ - 3451 cm2/p - ، وزن خشک برگ - 51/12 g/p - ، وزن خشک ریشه - 113/50 g/p - و قطر طوقه - 9/83 cm/p - ، و از کمترین ارتفاع ساقه - 0 cm/p - و بهرهوري آب در عملکرد شکر - 0/47 kg/m3 - برخوردار بود، در صورتی که تاریخ کشت پاییزه - 1395/07/05 - با میانگین 37 درصد صرفه جویی در آب آبیاري در مقایسه با تاریخ هاي کاشت بهاره، بیشترین بهرهوري آب را نشان داد.
رقم بلژیکی وایکو نیز به شکل معنیداري از بیشترین سطح برگ، وزن خشک برگ، قطر طوقه و بهرهوري آب در عملکرد ریشه، و از کمترین وزن خشک ساقه و ارتفاع ساقه برخوردار شد و پس از آن رقم فرانسوي جاکا در جایگاه بعدي قرار گرفت. در مجموع با هدف افزایش بهرهوري آب، کشت پاییزه رقم وایکو با عملکرد شکر مشابه با تاریخ هاي کشت بهاره و مقاومت بیشتر به ساقه روي در منطقه مشهد توصیه میشود.
مقدمه
میانگین عملکرد چغندرقند در شرایط آب و هوایی ایران حدود 35 تن ریشه در هکتار می باشد که به وضوح کمتر از عملکرد بالقوه قابل حصول این گیاه است. راندمان تولید شکر سفید در کشور نیز 3/2 تن در هکتار است، در حالی که این راندمان در کشور آلمان 7/96 تن در هکتار میباشد. جهت پر کردن خلاء موجود نیاز به انجام تحقیقات گسترده در همه زمینه هاي ارزیابی استعداد اراضی، مدیریت سیستمهاي زراعی، تحقیقات به نژادي و به زراعی، تنشهاي محیطی، مدیریت تلفیقی آفات، بیماريها و علفهاي هرز، بررسیهاي اقتصادي، مدیریت مصرف کود و آب وجود دارد
در برخی از مناطق استان خراسان کم آبی و تداخل تاریخ کاشت چغندرقند با آبیاريهاي آخر فصل غلات باعث شده است که کشت این گیاه در تعداد زیادي از مزارع تا گرفتن آب از غلات به تأخیر بیفتد و عملکرد ریشه تا 20 تن در هکتار کاهش داشته باشد
در این شرایط، کشت پاییزه چغندرقند به دلیل امتیاز در رشد گیاه و استفاده از بارندگیهاي فصول پاییز و زمستان و اجتناب از آبیاري در هواي بسیار خشک تابستان، یکی از راهکارهاي افزایش تولید چغندرقند میباشد. مهمترین عاملی که میتوان آن را به عنوان شاخصی بارز براي اولویت و برتري کشت پاییزه چغندرقند نسبت به کشت بهاره معرفی کرد، استفاده بهینه از نزولات آسمانی در طول دوره رشد و کارایی بالاي مصرف آب در زراعت چغندرقند پاییزه می باشد
نتایج تحقیقات انجام شده در جنوب ایتالیا نشان داد که کارایی مصرف آب در تولید ساکارز در کشت پاییزه 1/08 - گرم درکیلوگرم - بیشتر از کاشت بهاره 0/84 - گرم در کیلوگرم - بود . - 5 - با توجه به مطالب مذکور، این پژوهش با هدف بررسی عملکرد شکر، خصوصیات مرفولوژیکی و بهرهوري آب در کشت بهاره و پاییزه ارقام چغندرقند در مشهد اجرا شد.
مواد و روشها
این تحقیق بهصورت کرتهاي خرد شده - 5x4 - در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1395-96 انجام شد. پلاتهاي اصلی آزمایش شامل 5 تاریخ کشت 1 - اردیبهشت - به محض حصول شرایط کشت - ؛ 31 خرداد - پس از آب گرفتن از غلات - ؛ 20 شهریور؛ 5 مهر؛ 20 مهرماه - و پلاتهاي فرعی شامل 4 رقم چغندرقند - فلورس؛ FlORES، جاکا؛ JACA، شکوفا؛ - SBSI 034 - SHOKOOFA، وایکو؛ - VICO بودند.
هر کرت فرعی شامل 6 خط کشت به طول 8 متر بود. فاصله بین ردیف کشت 50 سانتیمتر و روي ردیف 20 سانتیمتر - تراکم 10 بوته در مترمربع - منظور شد. آبیاري به صورت نشتی صورت گرفت. آخرین تاریخ کشت در مواجهه با سرما کاملاً از بین رفت و حذف شد.
برداشت تاریخ هاي کشت اول و دوم در 20 آبانماه و تاریخ هاي کشت سوم و چهارم در 10 تیرماه صورت گرفت. صفات مرفولوژیکی همزمان با برداشت محصول از میانگین 5 بوته اندازه گیري شد. سطح برگ به کمک دستگاه Licore و وزن خشک نمونه ها - با خشک کردن در آون دماي 75 درجه سانتی گراد به مدت 48 ساعت و توزین با ترازوي 0/01 گرم - انجام شد. برآورد عملکرد محصول در هر کرت از سطحی معادل 5 مترمربع صورت گرفت.
بهرهوري آب در عملکرد ریشه - WPry - و بهرهوري آب در عملکرد شکر - WPsy - به ترتیب از تقسیم وزن ریشه یا شکر تولیدي به حجم آب آبیاري مصرفی حاصل از قرائت کنتور، محاسبه شد. تجزیه و تحلیل داده ها و مقایسه میانگین - آزمون LSD در سطح احتمال - %5 با استفاده از نرمافزار MSTAT-C انجام شد.
نتایج و بحث
طبق نتایج بهدست آمده از تجزیه آماري دادهها مشخص شد که تاریخ کشت بر عملکرد شکر، خصوصیات مرفولوژیکی و بهرهوري آب در عملکرد شکر ارقام چغندرقند تأثیر معنیداري داشت، ولی بهرهوري آب در عملکرد ریشه تحت تأثیر معنیدار تاریخ کاشت قرار نگرفت
به طوري که اولین تاریخ کاشت بهاره - 1395/02/01 - چغندرقند در این آزمایش نسبت به سایر تاریخ هاي کاشت به طور معنیداري از بیشترین عملکرد شکر - 5/67 ton/ha - ، سطح برگ cm2/p - - 3451، وزن خشک برگ - 51/12 g/p - ، وزن خشک ریشه - 113/50 g/p - و قطر طوقه - 9/83 cm/p - ، و از کمترین ارتفاع ساقه - 0 cm/p - و بهرهوري آب در عملکرد شکر - 0/47 kg/m3 - برخوردار بود، در صورتی که تاریخ کشت پاییزه - 1395/07/05 - با میانگین 37 درصد صرفه جویی در آب آبیاري، 20 درصد افزایش بهرهوري آب در عملکرد ریشه و 57 درصد افزایش بهرهوري آب در عملکرد شکر در مقایسه با تاریخ کشت هاي بهاره، بیشترین بهرهوري آب در عملکرد ریشه و عملکرد شکر را نشان داد - جدول . - 2 همچنین ارقام چغندرقند بر کلیه صفات مورد نظر در این آزمایش به استثناي عملکرد شکر سفید و بهرهوري آب در عملکرد شکر تأثیر معنیداري داشتند
به طوري که رقم بلژیکی وایکو نسبت به سایر ارقام بیشترین سطح برگ - 2255 cm2/p - ، وزن خشک برگ - 40/08 g/p - ، قطر طوقه - 8/45 cm/p - و بهرهوري آب در عملکرد ریشه - 5/62 kg/m3 - ، و کمترین وزن خشک ساقه - 6/92 g/p - و ارتفاع ساقه - 11/80 cm/p - را بخود اختصاص داد و پس از آن رقم فرانسوي جاکا در جایگاه بعدي قرار گرفت، ولی عملکرد شکر سفید - 5/57 ton/ha - و بهرهوري آب در عملکرد شکر - 0/65 kg/m3 - در رقم جاکا بدون تفاوت معنیدار بیشترین مقدار بود - جدول . - 2 در مجموع با هدف کاهش مصرف آب آبیاري و افزایش بهرهوري آب، کشت پاییزه رقم وایکو با عملکرد شکر مشابه با تاریخ هاي کشت بهاره و مقاومت بیشتر به ساقه روي، در منطقه مشهد توصیه می شود.
جدول -1 تجزیه واریانس - درجه آزادي و میانگین مربعات - صفات اندازهگیري شده در چغندرقند
جدول -2 اثر تیمارهاي تاریخ کشت و رقم بر روي صفات اندازهگیري شده در چغندرقند
در همین راستا، احمدي و همکاران - 1 - در بررسی پتانسیل ارقام تجارتی چغندرقند براي کشت پاییزه در استان خراسان گزارش کردند که در مجموع ارقام، کشت پاییزه چغندرقند نسبت به کشت بهاره، 26 درصد در مصرف آب صرفه جویی گردید و افزایش40 درصدي در عملکرد ساکارز مشاهده گردید. همچنین کارایی مصرف آب نسبت به ماده خشک تفاوتی مشاهده نگردید و بطور میانگین براي هر دو نوع کشت مقدار 2/83 گرم ماده خشک به ازاي 1 کیلوگرم آب مصرفی گزارش شد. در آزمایش حقایقی مقدم و احمدي - 3 - نیز کارآیی مصرف آب چغندرقند در کشت بهاره 3/2 و در کشت پاییزه 4/7 کیلوگرم بر مترمکعب گزارش شد.
