بخشی از مقاله
چکیده
در دوران فرمانروایی سلسله قاجار، 1304 - 1175 خورشیدی، شاهد تغییرات مهمی در ایران می باشیم، به ویژه آنکه یک حکومت مرکزی پایدار دوباره بنا نهاده شده و قدرت های توانمند اروپایی نیز به ایران دست اندازی نمودند. انتخاب شهر تبریز به عنوان ولیعهدنشین در دوره قاجار و نیز اهمیت بسیار زیاد تبریز به عنوان کانون مبادلات فرهنگی و اقتصادی ایران با کشورهای شمال، شمالغربی و اروپا موجب گشت که این شهر به عنوان پل ارتباطی بین ایران و غرب مطرح گردد.
در دوران قاجار شاهد اعزام دانشجو به غرب، افزایش ارتباط ایرانیان با اروپائیان و ترجمه کتب خارجی، ایجاد مدارس جدید و انتشار روزنامه ها می باشیم. در این مقاله طی بررسی روند مدرنیته شدن در غرب و ایران به بررسی چگونگی شکلگیری تجدد در ایران میپردازیم. سوال اصلی این پژوهش این است که عوامل اصلی در ورود مدرنیته به ایران در دوران قاجار کدامند؟ روش تحقیق در این پژوهش، تاریخی- تفسیری بوده و گردآوری اطلاعات از طریق اسنادی انجام شده است.
-1 مقدمه
در جنگ های بین ایران و روسیه در دوره فتحعلی شاه قاجار، قدرت برتر آتش توپخانه و تسلیحات مدرن بر ما معلوم شد. ما مواجه با تجهیزات جهانی شده بودیم که دیگر امکان تفوق نظامی بر آن برای ما میسر نبود. عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه قاجار که در هر دو جنگ ایران و روس، ریاست قشون ایران را به عهده داشت و در هر دو عهد نامه منعقده با روسیه- گلستان و ترکمانچای - حضور داشت چاره مقابله با تهاجم غرب را تجهیز ایران به علم، تکنولوژی و فن آوری اروپائیان می دانست و از این دوران شاهد افزایش ارتباط با غرب می باشیم.
امیر کبیر صدراعظم ناصرالدین شاه، نیز اصلاحاتی در کشور بوجود آورد که تحت تاثیر غرب بود. سفر ناصرالدین شاه به غرب زمینه را برای تغییرات بنیادین در جامعه در دوران قاجار هموارتر ساخت. در این مقاله ابتدا به بررسی تفاوت بین سنت و تجدد پرداخته و سپس به بررسی مدرنیته در غرب و تاثیر بازتاب تجدد غرب در ایران میپردازیم و دلایل حرکت ایران به سمت مدرنیته شدن شرح داده میشود.
-2 روش تحقیق
نوشتار پیش رو طیفی از روش های تاریخی - تفسیری بوده و روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانهای می باشد.
-3 تجدد
تجدد یا مدرنیته بر خلاف سنت1 به معنی نو شدن، عوض شدن و جدید شدن است. اگر در سنت، بودن مطرح است در تجدد، شدن، واجد اهمیت است. در جامعه مدرن، به جای تقلید، تدبیر مطرح است. در این جوامع آنچه که هنجار و ناهنجار را مشخص می کند سنت و تقلید از گذشته نیست، بلکه عقل، کارآیی و تدبیر است که ملاک و میزان است.
اگر در جوامع سنتی، علوم لاهوتی و جهان آخرت و نیک بختی در آن جهان غایت و هدف است، در جوامع مدرن علوم زمینی، جهان کنونی و شناخت نسبت به امور محسوس و بالاخره کامیابی در این جهان مدنظر است. لذا در جوامع مدرن، شک، نقد و سنجش افکار و اعتقادات گذشتگان امری نامطلوب نیست. به عبارت دیگر می توان بیان نمود که در جوامع سنتی فرد از ایمان به یقین می رسد و در جوامع مدرن فرد از شک به یقین و باور می رسد
اکثر فلاسفه مدرن بر این نظر هستند که آغاز عصر مدرن با پیدایش انسان گرایی2 و خرد گرایی3 دوره رنسانس در قرن 15 میلادی در شمال ایتالیا همراه بوده است. از این دوره است که جهان بینی انسان غربی تغییر جهت داده و از آسمان به سمت زمین متوجه شده است. این تغییر جهان بینی و بینش فکری چنان گسترده و فراگیر بود که باعث واژگونی بسیاری از باورهای ذهنی گردید و تفسیر و قرائت جدیدی از اصول و چارچوب-های هنری، مذهبی، علمی، فلسفی، سیاسی، تکنیکی، اجتماعی و فرهنگی ارائه گردید
برخلاف سنت که ثبات، تداوم و پیوستگی را تداعی می کند، تجدد به معنای نوشدن، تازه شدن، طرفدار امری تازه بودن، به نویی و تازگی گراییدن و از نو آغاز کردن است. تجدد یا نوگرایی مترادف لغت مدرنیته در انگلیسی معنی شده است. متون و مباحث مطرح شده در رابطه با این لغت تحت چهار واژه : -1 مدرن4، -2 مدرنیته- 3 5 مدرنیسم6 و -4 مدرنیزاسیون7 مطرح شده است.
-4 مدرنیته در غرب
اکثر فلاسفه مدرن براین نظر هستند که آغاز عصر مدرن با پیدایش انسان گرایی و خرد گرایی دوره رنسانس در قرن 15 میلادی در شمال ایتالیا همراه بوده است. از این دوره است که جهان بینی انسان غربی تغییر جهت داده و از آسمان به سمت زمین متوجه شده است [...] اگرچه در غرب عصر انسان مداری و خرد باوری از دوره رنسانس آغاز شده بود ولی دنیای رنسانس کماکان در چارچوب های فکری عصر سنت قرار داشت و متفکران دوره رنسانس ایده آل ها و آرمان های خود را در دوره کلاسیک یونان و روم جست و جو می کردند. عصر روشنگری توجه به آینده داشت و سنت و گذشته را مترادف خرافات و عقاید غیر واقعی قلمداد می نمود.
اندیشمندان عصر روشنگری آرمان های خود را در علم و منطق و تحقیق در قوانین طبیعت پیدا کرده بودند[...] در طی چهار قرن - شانزده، هفده، هجده و نوزده - که تغییرات زیر بنایی در جهان بینی دنیای غرب پدید آمد، بینش انسان غربی نسبت به خود و جهان پیرامون به طور اساسی دگرگون شد. بایدها و نبایدها و مقدسات و نامقدسات جهان سنت زیر سؤال رفت و به جای آن هستیها و واقعیات و کارکردها و عملکردهای دنیای مدرن جایگزین شد و علم لاهوتی تبدیل به علم ناسوتی گردید
تأکید بر قوه تفکر انسان، واقعیات عینی، کشف قوانین طبیعت و تجربه و آزمایش باعث پدید آوردن شرایطی شد که علم و به تبع آن تکنولوژی به سرعت رشد و توسعه یافت. [...] در سال 1769 ماشین بخار توسط جیمز وات - 1736 - 1819 - در انگلستان اختراع شد و طلیعه انقلاب صنعتی و تکنولوژی مدرن ظهور کرد. استفاده از نیروی بخار به عنوان نیروی محرکه، توان و قدرت بی اندازه برای توسعه صنایع ایجاد کرد. از اولین نمونه های کارخانجات مدرن میتوان از نخ ریسی، پارچه بافی، ابزار آلات، مصالح ساختمانی و وسایل حمل و نقل مانند کشتی سازی و راه آهن نام برد.
اولین خط آهن در انگلستان در سال 1825 احداث شد. اولین کشتی بخار در سال 1807 در آمریکا ساخته شد و در سال 1840 اولین کشتی بخار از اقیانوس اطلس عبور کرد. تلگراف در سال 1844 و تلفن در سال 1876 اختراع شد. در سال 1879 توماس ادیسون - 1847 - 1931 - چراغ برق را اختراع کرد. کارل بنز - 1844 - 1929 - اولین اتومبیل با سوخت بنزینی را در سال 1885 اختراع نمود.
