بخشی از مقاله
مقدمه:
امروزه میزان فعالیتبدنی جمعیت گستردهای از مردم جهان در دهههای اخیر رو به کاهش گذاشته است به طوریکه که آمار نشان میدهد، 31/3 درصد از افراد بالای 15سال جهان، کاملاً غیر فعال بوده و هیچگونه فعالیتبدنی ندارند . - 1 - از اینرو برای مقابله با اثرات منفی بیتحرکی، شناخت و سهم هر یک از عوامل مؤثر بر فعالیتبدنی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
در این بین توجه اندک به مکانیسمهای رفتاری افراد میتواند به عدم شناخت عوامل تأثیرگذار بر رفتار مبتنی بر فعالیتبدنی آنان منجر شد. بنابراین برای شناخت فرد، باید حوزههای رفتاری او در قالب متغیرهایی نظیر روانی- اجتماعی، مورد بررسی قرار گیرد . - 2 - احساس خود کارآمدی، حمایت اجتماعی، هنجار اجتماعی و الگوگیری بهعنوان متغیرهای کلیدی و تشکیل دهنده عوامل روانی- اجتماعی شناخته شده میباشند
خودکارآمدی، بعدی از تئوری یادگیری اجتماعی بَندورا - 1977 - است که با اعتماد بهنفس شخص در توانایی انجام رفتاری خاص، حتی در شرایط دشوار، در ارتباط است. حمایت اجتماعی مشتمل بر اقدامات مادی یا غیر مادی - پول، تشویق کردن، راهنمایی کردن و... - از سوی دیگران است که جهت تسهیل در شکلگیری یا تداوم یک رفتار انجام میشود
هنجار اجتماعی به میزان آگاهی و اعتقاد فرد و اطرافیان او مانند دوستان و والدین در مورد انجام یک رفتار، اشاره دارد. بهطور مثال، افرادی که از هنجار اجتماعی بالاتری برخوردارند، فعالیتهای ورزشی و بدنی منظم و پیوستهای دارند
در همین رابطه، لو و همکاران - 2017 - ، نشان دادند که خودکارآمدی و حمایت اجتماعی والدین و دوستان، با میزان و شدت فعالیتبدنی اوقات فراغت افراد، رابطه مستقیم و معناداری دارد . - 3 - بنابراین با توجه به تأثیر فرآیندهای رفتاری و اجتماعی افراد در در مورد انجام یا عدم انجام کاری، پژوهش حاضر قصد دارد به این پرسش پاسخ دهد که سهم هر یک از عوامل روانی- اجتماعی در تبیین فعالیتبدنی دانشجویان دانشگاه شیراز به چه میزان میباشد؟
روش شناسی:
پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع پژوهشهای کاربردی و به لحاظ روش گردآوری دادهها، توصیفی- پیمایشی بود، که به شکل میدانی اجرا گردید. جامعه آماری تحقیق، شامل کلیه دانشجویان دانشگاه شیراز بودند که از این تعداد 370 دانشجوی مرد و زن براساس جدول موگان و به روش در دسترس و هدفمند، بهعنوان حجم نمونه آماری انتخاب شدند.
ابزار اندازهگیری، پرسشنامه محقق ساخته مشتمل بر 11 گویه در قالب سه مؤلفه خودکارآمدی 4 - سؤال - ، حمایت اجتماعی 4 - سؤال - و هنجار اجتماعی 3 - سؤال - بود که ضریب آلفای کرونباخ - 0/788 - نشان داد که پرسشنامه از پایایی کافی و قابل قبولی برخوردار میباشد. همچنین دادههای جمعآوری شده از طریق آمار توصیفی و استنباطی شامل رگرسیون چندگانه با استفاده از نرم افزار Spss نسخه 22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافتهها:
توصیف یافتههای تحقیق در دو بخش ویژگیهای فردی آزمودنیها و متغیرهای تحقیق ارائه شده است. بیشترین درصد آزمودنیهای تحقیق زن 59/3 - درصد - و 40/7 درصد مرد بودند. آزمودنیهای بین 18-20 سال با 53/5 درصد بیشترین و آزمودنیهای بین 24-27 با 0/8 درصد کمترین رده سنی را به خود اختصاص دادند. از کل آزمودنیها 370 - نفر - ، 44/1 درصد 163 - نفر - در فعالیتهای ورزشی مشارکت داشتند. 55/9 درصد 207 - نفر - در طول هفته هیچگونه فعالیتبدنی را نداشتند.
همچنین نتایج آزمون رگرسیون چندگانه به روش ورود - Enter - نشان داد که ابعاد عوامل روانی- اجتماعی حدود 47 درصد از واریانس متغیر فعالیتبدنی را تبیین میکنند. حال برای اینکه مشخص شود کدام یک از مؤلفههای متغیر عوامل روانی- اجتماعی، قویترین تبیین کننده فعالیتبدنی دانشجویان میباشد، از تحلیل رگرسیون به روش گام به گام - Stepwise - استفاده، که نتایج آن در جدول 1 گزارش شده است. بر اساس نتایج جدول، عامل هنجاری اجتماعی قویترین و عامل و حمایت اجتماعی ضعیفترین پیشبینی کننده فعالیتبدنی دانشجویان دانشگاه شیراز بودند.
جدول :1 نتایج آزمون رگرسیون چندگانه مربوط به تأثیر ابعاد مختلف عوامل روانی- اجتماعی بر فعالیت بدنی آزمودنیها
بحث و نتیجهگیری
تحقیقات اخیر، اذعان داشتهاند که لازمه ارائه راهکارها و سیاستگذاریهای مناسب در زمینه فعالیتبدنی، شناسایی عواملی است که بر سبک زندگی و رفتارهای فعال افراد، تغییر ایجاد میکند. در بین این عوامل، توجه به عوامل روانی-اجتماعی از جمله موضاعات مهمی است که مورد توجه محققین و برنامهریزان قرار گرفته است. یافتههای این پژوهش نشان داد که عوامل روانی- اجتماعی با فعالیتبدنی دانشجویان در اوقات فراغت رابطه مثبت و معناداری دارد.
در بین این عوامل، هنجار اجتماعی بهعنوان قویترین عامل مؤثر در گرایش دانشجویان به ورزش و فعالیتبدنی، مؤید این مطلب است که اگر سطح آگاهی و اعتقاد دانشجویان و همچنین اطرافیان آنان مانند دوستان و والدین نسبت به فواید مثبت ورزش بیشتر شود، به مراتب گرایش آنان به انجام فعالیتهای ورزشی بیشتر خواهد شد. بنابراین بایستی مسؤلین دانشگاه با برگزاری کارگاههای مختلف نسبت به اطلاعرسانی در مورد اثرات چشمگیر ورزش بر سلامت جسمانی و روانی دانشجویان، اقدام نمایند.
لذا با توجه به اینکه بهبود امکانات و زیرساختهای ورزشی متناسب با سلایق اکثر دانشجویان کار دشوار و حتی زمانبری است، بنابراین بهترین راه موجود برای برای گرایش هر چه بیشتر دانشجویان به استفاده از امکانات ورزشی دانشگاه و افزایش فعالیتبدنی آنان، توجه و اهمیت به عوامل روانی- اجتماعی نظیر: خودکارآمدی، حمایت و هنجار اجتماعی از طریق برگزاری مسابقات ورزشی، افزایش کلاسهای فوق برنامه و... میباشد.
