بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به این که 31/5 درصد از جمعیت کشور در بخش روستایی ساکن است و همچنین نقش روستاها در رشد و توسعه ي کشور به عنوان جوامع تولیدکننده و با در نظرگرفتن این نکته که رسیدن به توسعه ملی بدون توسعه روستایی امکانپذیر نمی باشد، ارایه راه کارهایی که با تکیه بر سه اصل پایداري اقتصادي، اجتماعی و زیست محیطی، بستري مناسب را براي توسعه پایدار روستایی فراهم آورد، امري ضروري است.
از جمله مهمترین مسایل مطرح شده در راستاي نیل به این هدف، حل مشکل تامین انرژي روستایی - به خصوص در مناطق دور از شبکه انرژي کشور و مناطق صعب العبور - و مشکلات زیست محیطی ناشی از عدم مدیریت جمع آوري و دفع فاضلاب انسانی و فضولات حیوانی در جوامع روستایی است.
استفاده از فناوري بیوگاز در جوامع روستایی علاوه بر تامین بخشی از انرژي مورد نیاز و حل مشکلات زیست محیطی مذکور، داراري منافع اقتصادي- اجتماعی حائز اهمیتی است. در بخش اول این مقاله پس از بررسی ضرورت استفاده از فناوري بیوگاز از دیدگاه انرژيهاي نو، زیستمحیطی و اقتصادي- اجتماعی، به معرفی این فناوري و نحوه استفاده از بیوگاز تولیدشده در جوامع روستایی پرداخته می شود.
در بخش بعدي جهت عینی تر شدن مباحث مطرح شده در قسمت نخست، استفاده از این فناوري در روستاي گالش کلام واقع در جلگه شرقی گیلان و نتایج حاصل از آن مورد بررسی قرار خواهدگرفت.
-1 مقدمه
پیشرفت شگرف علم و فناوري در جهان امروز، آسایش و رفاه زندگی بشر را موجب شده، اما جهان را با بحرانهاي جدي زیست محیطی و انرژي مواجه ساختهاست. بهگونهاي که این بحرانها نه تنها تهدیدي براي کیفیت زندگی جوامع بشري به شمار میروند، بلکه ادامهي روند کنونی حیات بشر را با خطري جدي مواجه خواهد ساخت.
بحران هاي زیستمحیطی جهان امروز، حاصل استفادهي گسترده از سوختهاي فسیلی در بخشهاي مختلف جوامع انسانی، تولید حجم بالایی از انواع آلاینده ها و ضایعات، عدم مدیریت و نظارت بر دفع این آلایندهها و محدودیت توان پالایندگی طبیعت است. بهگونهاي که امروزه جایگزینی سوختهاي فسیلی، مدیریت ضایعات و بهرهگیري از شیوه هاي مناسب جهت دفع و بازیافت انواع آلایندهها در اکثر کشورها، اعم از توسعهیافته و یا درحالتوسعه، از اهمیت فراونی برخوردار است.
از سوي دیگر بحران انرژي، حاصل وابستگی شدید جوامع به منابع انرژي فسیلی و روند رو به رشد مصرف سالانه ي انرژي است. ادامه ي روند کنونی مصرف انرژي، اتمام منابع فسیلی را بهدنبال خواهد داشت که تهدیدي براي اقتصاد کشورهاي صادرکننده است. هم چنین، نسل هاي آتی را با مشکل جدي تامین انرژي مواجه خواهد ساخت. گرچه کشور ما از موهبت برخورداري از منابع غنی نفت و گاز بهرهمند است، اما نباید فراموش کرد، که این منابعِ محدود، سرمایه هاي ملی ما بوده و ملزم به حفظ آنها براي نسلهاي آتی هستیم.
یکی از شیوههاي مورد استفاده در تصفیه و بازیافت ضایعات آلی و فاضلاب تولیدشده در مجامع انسانی، استفاده از فناوري بیوگاز است. استفاده از این شیوه علاوه بر حل بسیاري از معضلات زیستمحیطی، بهعنوان یک منبع انرژي پاك، قادر به تامین بخشی از نیاز انرژي جامعه خواهد بود.
هدف از این نوشتار، بررسی استفاده از فناوري بیوگاز براي تامین بخشی از انرژي مصرفی جوامع روستایی کشور، از یک منبع انرژي ارزان قیمت و حل مشکلات زیست محیطی ناشی از عدم مدیریت صحیح جمعآوري و دفع فاضلاب و فضولات روستایی است. در این راستا، روستاي گالش کلام از توابع شهرستان لنگرود در استان گیلان به عنوان نمونه ي موردي، بررسی شدهاست.
-2 فناوري بیوگاز و توسعه ي پایدار روستایی
پیامدهاي زیستمحیطی مصرف سوختهاي فسیلی، به همراه بحران انرژي، منجر به طرح مدلی از توسعه با نام توسعهي پایدار شد. توسعهي پایدار با تکیه بر سه اصل پایداري اجتماعی، اقتصادي و زیستمحیطی، به ارایهي راهحلهایی در مقابل الگوهاي فانی توسعهي کالبدي، اجتماعی و اقتصادي و جلوگیري از بروز مسایلی همچون نابودي منابع طبیعی، تخریب سامانههاي زیستی، تغییر اقلیم، افزایش بیرویه ي جمعیت، بیعدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی پرداخته است. بهنحويکه با پاسخگویی به نیازهاي بشر امروز، بتواند حداقل شرایطی مشابه جهان امروز را براي آیندگان به ارمغان آورد.
در راستاي نیل به توسعهي پایدار در کشورمان، سیاستگذاري و برنامهریزي بر مبناي محورهاي توسعهي پایدار در کلیهي بخشهاي شهري و روستایی امري ضروري است. با وجود نقش مهم روستاها در رشد و توسعهي کشور، بهعنوان جوامع تولیدکننده - محصولات کشاورزي، دامی و باغی- ، توسعهي پایدار روستایی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. میزان جمعیت روستایی کشور، عدم بهرهمندي روستاها از سیستم بهداشتیِ دفع فاضلاب و آلودگیهاي زیستمحیطی ناشی از آن، پایین بودن میزان دسترسی روستاها به شبکهي انرژي کشور و میزان مصرف آنها، بر ضرورت پرداختن به این موضوع میافزاید.
طبق سرشماري مرکز آمار ایران در سال 1385، در کشور 63868 روستا با جمعیتی بالغ بر 22,235,818نفر - معادل 31/5درصد جمعیت کل کشور - وجود دارد. در اکثر روستاهاي کشور، دفع فاضلاب عمدتاً از طریق چاههاي جذبی، تخلیه در آبهاي سطحی و پخش در معابر، کوچهها و اطراف روستا صورت میگیرد. در سالهاي اخیر، مطالعات دفع بهداشتیِ فاضلابِ 500 روستاي کشور انجام شده و یا درحال انجام است و در تعدادي از این روستاها عملیات اجرایی نیز شروع شدهاست
متاسفانه با وجود پتانسیلهاي بالقوهي استفاده از فناوري بیوگاز روستایی در کشور، عواملی چون پایین بودن قیمت انرژي، عدم سرمایهگذاري و استقبال مسوولین و آشنایی و آموزش ناکافی در این زمینه، باعث شدهاست این فناوري کمتر مورد توجه قرار گیرد.
-3 ضرورت استفاده از بیوگاز در روستا
استفاده از فناوري بیوگاز بهعنوان رویکردي نوید بخش، بهخصوص در طرحهاي توسعه، مدیریت و ساماندهی ضایعات آلی تولید شده در مناطق روستایی، بهویژه در کشورهاي درحال توسعه، مورد توجه قرار گرفته است. علت این امر را میتوان استفاده از بیوگاز تولیدي بهعنوان منبع انرژي تجدیدپذیر، نقش بهسزاي آن در حل معضلات زیستمحیطی ناشی از آلایندههاي آلی تولید شده در جوامع انسانی، دسترسی آسان و منافع اقتصادي- اجتماعی حایز اهمیتی دانست که آن را از سایر منابع انرژي تجدیدپذیر متمایز می سازد. شایان ذکر است منابعی که بهعنوان مادهي اولیه در این فناوري مورد استفاده قرار می گیرند، عمدتاً منابعی هستند که سبب آلودگیهاي وسیع زیست محیطی شده و تهدیدي براي جوامع انسانی محسوب می شوند، که در صورت استفاده از فناوري بیوگاز به منابع غنی و ارزشمند بدل خواهند گشت.
-1-3 ضرورت استفاده از بیوگاز از دیدگاه انرژيهاي نو
یکی از ابعاد مطرح شده در توسعهي پایدار که سبب توجه کشورها به گسترش سرمایهگذاري در این زمینه شده است، استفاده از منابع انرژي تجدیدپذیر همچون انرژي خورشیدي، باد، زمینگرمایی، زیست توده، هیدروژن و ... است. در کشورمان نیز طی چند سال اخیر طرحهاي مطالعاتی و تحقیقاتی در این زمینه انجام شده است، که ماحصل آن اجراي پروژه هایی جهت بهره برداري از منابع انرژي تجدیدپذیر است. ضرورت و دلایل سرمایه گذاري و توسعهي فناوري بیوگاز، بهعنوان یکی از منابع انرژيهاي تجدیدپذیر در بخش روستایی کشور، از دیدگاه انرژي را می توان چنین ذکر کرد:
• گستردگی و تنوع در منابع تامین کنندهي انرژي روستایی و درنتیجه امکان تامین انرژي در صورت قطع شبکه اصلی
• تامین بخشی از نیاز انرژي روستایی از منابع انرژي تجدیدپذیر و درنتیجه کاهش استفاده از سوختهاي فسیلی در بخش روستایی
• تامین انرژي روستاهاي دور از شبکهي انرژي و صعبالعبور
• تطبیق بیشتر با اصول و قوانین زیست محیطی
