بخشی از مقاله
چکیده
ارزش غذایی بالا و کاربردهای دانههای روغنی مانند سویا در صنایع غذایی و تبدیلی دلیل توجه بیشتر نسبت به وضعیت تولید این محصولات میباشد. 95 درصد مصرف سویا در کشور توسط واردات تأمین میشود. از طرفی براساس گزارشات سالیانه وزارت جهاد کشاورزی، استانهای مازندران و گلستان بعنوان قطبهای اصلی تولید سویا در کشور هستند. مطالعه حاضر به بررسی عوامل مؤثر در تولید سویا دیم - به دلیل کشت دوم بودن این محصول و کمک به افزایش تولید - با استفاده از فرمهای تابعی ترانسلوگ و درجه دوم تعمیم یافته پرداخته است.
نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد نهاده بذر در هر دو استان بیش از اندازه مصرف شده است . نهادههای نیرویکار و کودشیمیایی دارای بهرهوری نهایی مثبت میباشند، همچنین نهاده سم در استان گلستان از نظر تکنیکی به صورت بهینه استفاده میشود. به منظور استفاده بهینه از نهادهها پیشنهاد میشود یارانه انواع کودشیمیایی افزایش یابد. همچنین بکارگیری نیروی کار بیشتر در تولید این محصول موجب افزایش تولید و اشتغال خواهد شد.
مقدمه
تأمین مواد غذایی مورد نیاز مردم یکی از مهمترین وظایف هر کشور میباشد. اغلب جوامعی که امکان افزایش تولید مواد غذایی را ندارند، به واردکنندگان این محصولات تبدیل شدهاند. قسمت اعظم پروتئین و کالری مورد نیاز بدن به طور مستقیم به وسیله گیاهان و یا بطور غیرمستقیم با مصرف گیاهان توسط حیوانات، از منابع حیوانی تأمین میگردد. دانههای روغنی یکی از مهمترین منابع غذایی برای تأمین انرژی و اسیدهای چرب به شمار میآیند. ترکیبات مهم و با ارزش انواع دانههای روغنی، کاربردهای فراوان در تغذیه انسان و کنجاله در تغذیه دام و طیور، بر اهمیت این نوع محصولات نسبت به سایر محصولات کشاورزی میافزاید.
سویا به عنوان یکی از دانههای روغنی و دارا بودن روغن و پروتئین با کیفیت بالا، در مصارف تغذیهای بشر گسترش زیادی داشته است - چایزی1، - 2001 و بعنوان یکی از مهمترین نهادههای تهیه روغن خوراکی در کارخانههای روغنکشی مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین سویا از گیاهانی است که دارای عملکرد رضایتبخش در کشت مخلوط با غلات و تولید علوفه بهتر و بیشتر نسبت به تک کشتی سویا است - کریمی، . - 1384 با توجه به روند تولید و مصرف سویا در کشور میتوان گفت به طور متوسط 5/06 درصد از مصرف کشور توسط تولید داخلی تأمین میشود - نمودار. - 1 متوسط واردات سالانه 1100000 تن سویا نشاندهنده کاهش ضریب خوداتکایی تولید سویا و وابستگی شدید کشور به واردات این محصول و خروج درآمدهای ارزی از کشور میباشد.
نمودار:1 مصرف، تولید و واردات سویا در دوره 1360 - 1389 - هزارتن -
سطح زیرکشت و تولید سویا در دوره 1362-89 با نوسان همراه بوده است. بیشترین سطح زیرکشت این محصول معادل 92373 هکتار در سال 1382بوده که در سال 1389 به 76076 هکتار کاهش یافته است - آمارنامه جهادکشاورزی، . - 1389 از نظر پراکنش جغرافیایی این محصول، 90 درصد اراضی زیرکشت سویا در استانهای مازندران و گلستان قرار دارد . کشت این محصول به دو صورت آبی و دیم کشت میباشد و سهم استانهای مازندران و گلستان از تولید سویا دیم 75 و 25 درصد و در تولید سویا آبی 6 و 83 درصد می-باشد
نمودار2 نشان میدهد که سهم تولید سویا دیم از کل تولید در طی دوره 1362 -89 از 77 درصد به 18 درصد کاهش یافته است. با توجه به اینکه که تولید سویا دیم به عنوان کشت دوم محسوب میشود و بر محصولات اصلی تناوب اثری ندارد، لذا شناسایی عوامل مؤثر بر افزایش تولید این نوع سویا در کشور میتواند کمکی در جهت افزایش تولید کل باشد.
نمودار:2 سهم انواع سویا از کل تولید سویا 1362-89
اختلاف فاحش بین متوسط عملکردهای فعلی - متوسط 2 تن در هکتار - و عملکرد تولیدکنندههای برتر سویا در دنیا - ترکیه، ایتالیا، برزیل با متوسط 3 تن در هکتار - بیان کننده امکان افزایش تولید این محصول است. از طرفی تمرکز کشت سویا در استانهای مازندران و گلستان موجب وابستگی زیاد تولید سویا کشور، به میزان تولید در استانهای یادشده میباشد . بنابراین بازنگری در روشهای متداول کشاورزی و استراتژیهای مربوط به استفاده بهینه از نهادهها و افزایش تولید سویا در این دو استان، باید بیش از پیش مورد توجه قرار-گیرد. از اینرو تحلیل و بررسی چگونگی بکارگیری نهادههای تولید توسط کشاورزان و استفاده از ابزارهای اقتصادی مناسب - انواع سیاستهای قیمتی - از اهمیت بالایی برخوردار است.
اغلب مطالعاتی که هدف تعیین ارزش اقتصادی نهادهها یا تعیین کارایی و بهرهوری دارند، از تابع تولید استفاده میکنند. مطالعاتی که در مورد محصول سویا انجام شده، با هدف تعیین کارایی و عوامل مؤثر بر افزایش تولید سویا میباشد. که میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
آبیار - 1381 - به شناسایی عوامل تعیین کننده توسعه کشت این محصول در استان گلستان با استفاده از مدل توبیت در سال زراعی 1378 - 1379 پرداخت. نتایج نشان داد عواملی نظیر اندازه مزرعه، تجربه کشاورز، فاصله مزارع از شرکت توسعه کشت دانههای روغنی، داشتن ماشین آلات، بروز عارضه غلافبندی، درصد افت تعیین شده برای محصول سویای تحویلی و نوع مالکیت منابع آبی مزرعه از مهمترین عوامل تعیین کننده توسعه کشت سویا در این منطقه به شمار میروند.
علیبگلی و گودرزی - 1384 - با استفاده از تابع ترنسندنتال و برآورد آن با روشهای اقتصادسنجی، تأثیرسیاستهای حمایتی برروی تولید و عرضه این محصول درطی سالهای زراعی 1372- 84 را آزمون کردند.. برای این منظور ابتدا تابع در طیسالهای 84-1372 بدون تأثیر سیاستهای حمایتی برآورد و با تابع برآورد شده سالهای 84-1372 که درآن سیاستهای حمایتی نیز حضور دارد، مقایسه گردیده است. با توجه به نتایج ای تحقیق، تأثیر سیاست حمایتی بر تولید سویا قابل لمس بوده بطوری که توانسته است در مدت زمان اجرا، نوسانات تولید سویا را کنترل کرده و روند تولید را بصورت روندی صعودی یکنواخت درآورد.
اتیتوجو و ارن - 2010 - 1 با استفاده از تابع ترانسلوگ مرزی به تعیین کارایی تکنیکی مزارع سویا در ایالت بنیو نیجریه پرداختند. در این مطالعه واحدهایی با اندازه متوسط مورد مطالعه قرار گرفتند. عدم دسترسی به خدمات ماشینی - تراکتور - و عرضه نامناسب کود بعنوان عوامل محدودکننده تولید سویا در منطقه شناسایی شدند. میانگین کارایی تکنیکی برابر %73 محاسبه شد. نتایج تابع ناکارایی نشان داد سن و جنسیت کشاورز دارای اثر منفی و تجربه دارای اثر مثبت بر کارایی فنی کشاورزان است.
لیو و لی - 2010 - 2 به بررسی شاخص بهرهوری عوامل و برآورد تابع تولید سویا پرداختند. براساس نتایج این مطالعه میانگین شاخص بهرهوری در طول دوره 1990-2007 برابر 0/42 درصد و عامل زمین بیشترین تأثیر را در تولید سویا دارد. همچنین اثر واردات بر شاخص بهرهوری عوامل منفی گزارش شد.
اماضا و اگنداری - 2008 - 3 کارایی تکنیکی در تولید سویا را در یکی از ایالتهای گینه را مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه اندازه مزرعه، بذر، تعداد افراد خانوار و کود از عوامل تأثیرگذار بر تولید سویا شناسایی شدند. عوامل سن، جنسیت و دسترسی به بازار موجب تفاوت کارایی کشاورزان شدهاند.
سرگار و سامریانتو - 2003 - 4 با استفاده از تابع تولید تصادفی کاب- داگلاس به بررسی کارایی فنی مزارع سویا در اندونزی و عوامل مؤثر بر آن پرداخت. نتایج این مطالعه نشان داد که عوامل زمین، بذر، کود پتاس و آفتکش دارای اثر معنیدار و مثبت بر تولید سویا هستند. کارایی فنی مزارع برابر %83 گزارش شده است. با این وجود عوامل ناکارایی مانند سن، تحصیلات، تعداد قطعات زمین، نیروی کار جوان دارای اثر معنیدار نبودند.
با توجه به مطالب ارائه شده میتوان گفت مقادیر کم تولیدات داخلی دانههای روغنی و وابستگی کشور به واردات روغن نباتی و کنجاله به گونهای است که طی سالیان متمادی بخش اعظمی از اعتبارات ارزی کشور را به خود اختصاص داده است. از این رو میتوان ظرفیتها و امکانات تولید دانههای روغنی را در سه بخش افزایش سطح زیرکشت، افزایش عملکرد و کاهش هزینههای تولید مورد بررسی قرار داد. لذا این مطالعه حاضر به تعیین فرم تبعی مناسب برای تولید سویای دیم در دو استان مازندران و گلستان پرداخته و با برآورد آن، عوامل موثر بر تولید را تعیین میکند. لذا نتایج این مطالعه میتواند زارعین و سیاستگذاران را در جهت تقویت تولید این محصول یاری رساند.
روش تحقیق ماهیت تولید و ساختار تکنولوژی حاکم بر تولید هر محصول، تعیین کننده شکل تابع تولید خاص آن محصول میباشد. تابع تولید، بیان ارتباط فنی بین نهادهها و محصول و همچنین نشاندهنده حداکثر مقدار محصول بدست آمده از نهادهها میباشد که به صورت کلی رابطه زیر نشان داده میشود:
که در آن Y مقدار تولید و X بردار مقادیر نهادههای تولید میباشد.
به طور کلی فرم های تابعی که برای بیان روابط بین مقدار تولید و نهادههای تولید به کار میروند، به دو گروه توابع انعطافپذیر 5 و انعطافپذیر تقسیم میشوند.
