بخشی از مقاله
چکیده
آموزش و به تبع آن محیطهای آموزشی بیشترین اثر و نقش را بر ذهنیت و تمدن سازی جوامع به عهده دارند و یکی از عوامل موثر در توسعه پایدار فضاهای انسانی محسوب می شوند. همانگونه که روانشناسان در بررسی مسائل آموزشی، عوامل گوناگونی همچون خانواده، معلم، روش تدریس، کتب درسی، مدیریت آموزشی را به عنوان عوامل موثر در فرایند تحصیلی مورد تاکید قرار می دهند، معماری داخلی مدرسه را به عنوان عاملی زنده و پویا در کیفیت فعالیت های آموزشی و تربیتی دانش آموزان موثر می دانند
اما معماری داخلی زمانی میتواند باعث افزایش کیفیت محیطهای آموزشی شود که عوامل محیطی موثر در طراحی کلاس درس همچون نورپردازی، رنگ، بافت، تهویه و صدا در آنها به نحو مناسبی شناخته شده و به کار گرفته شوند. موضوعی که در کشور ما نه تنها نیازمند توجه بیشتر سیاستگذاران است، بلکه نیازمند تحقیقات کاربردی بیشتری نیز می باشد. مقاله حاضر در راستای شناخت عوامل تاثیرگذار محیطی در طراحی کلاس درس براساس روش تحلیل محتوا ضمن تحلیل این عوامل به معرفی آنها می پردازد. نتایج این تحقیق ضمن گسترش ادبیات پژوهش در زمینه موضوع، میتواند دید دقیق تری را برای طراحان و برنامه ریزان ذی ربط فراهم نماید.
.1 مقدمه
نظریه های مختلف جامعه شناسی و روانشناسی محیطی نشان می دهد که طراحی هدفمند مکانها یکی ازعوامل موثر در ترغیب افراد برای استفاده از آن فضاست.
امروزه در معماری صرف طراحی کالبدی فضاها به عنوان هدف تلقی نمی شود، بلکه توجه به جنبه های انسانی در فضا نقش تعیین کننده ای در طراحی آن دارد. طراحی صحیح فضاهای زندگی کودکان که سازندگان نسل بعدی جامعه هستند در سوق دادن جامعه انسانی به سمت جامعه ای سالم و مطلوب از اهمیت زیادی برخوردار است.
در معماری مدارس نیز توجه به خواسته ها و نیازهای کودکان الزامی است؛ و توجه به عوامل موثر بر نیاز آنها و به طبع آن ایجاد شرایط محیطی مناسب در جهت رفع این نیازها و بالا بردن سطح یادگیری آنها از پارمترهای موثر تربیتی در امر آموزش وپرورش نوین به شمار می آیند، زیرا پیشرفت هر جامعه در بدو امر مدیون نظام آموزشی کار آمد و اثربخش است. چگونگی معماری مدارس، اصول و عناصر تشکیل دهنده آن نظیر تناسبات اجزا، مقیاس، رنگ، نور، صدا، بافت میتوانند اثرات قابل توجهی بر یادگیری دانش آموزان داشته باشد.
امروزه در معماری صرف طراحی کالبدی فضاها به عنوان هدف تلقی نمی شود بلکه توجه به جنبه های انسانی در فضا نقش تعیین کننده ای در طراحی آن دارد. طراحی صحیح فضاهای زندگی کودکان که سازندگان نسل بعدی جامعه هستند در سوق دادن جامعه انسانی به سمت جامعه ای سالم و مطلوب از اهمیت زیادی برخوردار است. در معماری مدارس نیز توجه به خواسته ها و نیازهای کودکان الزامی است؛ و توجه به نیازمندی ها از پارمترهای موثر تربیتی در امر آموزش وپرورش نوین به شمار می آیند، زیرا پیشرفت هر جامعه در بدو امر مدیون نظام آموزشی کار آمد و اثربخش است. چگونگی معماری مدارس، اصول و عناصر تشکیل دهنده آن نظیر تناسبات اجزا، مقیاس، رنگ، نور، صدا، بافت میتوانند اثرات قابل توجهی بر یادگیری دانش آموزان داشته باشد
اگرچه نگاهها در طراحی محیطهای آموزشی متوجه موضوعات گوناگونی است اما همواره از مهمترین مسائل مورد توجه در این حوزه تعادل میان تئوری آموزشی و طراحی فضای آموزشی یا به عبارت دیگر همساخت بودن فضاها با اهداف آموزش وپرورش است. توفیق مدرسه در هر شرایط سازمانی به وجود یک کالبد فیزیکی مناسب وابسته است
طراحی معماری زمینه و اساس تکاپو و ارتباطات انسانی بین فضای فیزیکی و عنصر انسانی - دانشآموزان و معلمان - را فراهم میسازد. از این طریق، شالوده اصلی بنا و سازماندهی دسترسی به فضاهای داخلی و بناهای خارجی را امکانپذیر میسازد. دانش آموزان حداقل 6 ساعت از شبانهروز را در محیطهای آموزشی سپری میکنند بخشی از راحتی جسمی و روانی دانش آموز به محیط فیزیکی مدرسه بر میگردد. عمدهترین فعالیتی که در یک فضای آموزشی صورت میگیرد کار بصری، توجه و یادگیری است. پس در طراحی یک فضای آموزشی مناسب توجه به شرایط محیطی - صدا، نور، تهویه، حرارت - وخصوصیات کالبدی - رنگ، فرم، ابعادواندازه - شرایطی را فراهم می سازد که این فعالیتها به بهترین وجه انجام شوند.
درکشور ما برنامه ریزی های مختلف کوتاه مدت و بلند مدتی در فرآیند آموزش صورت گرفته است، اما قبل از هر اقدام عملی دراین حیطه باید به این نکته توجه داشته باشیم که فرآیند آموزش پس از مرحله برنامه ریزی ، باید در کنار اهمیت محیط های یادگیری دیده شود، محیطی که امروزه در کشور ما نیاز به توجه جدی تری در حوزه طراحی داخلی دارد. بر کسی پوشیده نیست که تاثیر معماری داخلی بر آموزش، از مدت ها پیش امری شناخته شده است و رفتار دانش آموزان و دانشجویان و معلمان در رابطه تنگاتنگ با آن قرار دارد.
به گفته والترگروپیوس،"اگر محیط آموزشی بخواهد زمینه ای ثمربخش برای نسل آینده باشد، محیط داخل و ساختمان هایش می بایست خلاقه باشند، نه تقلیدشده ؟محیطی محرک برای آزادکردن اندیشه و بیان خلاقه، به همان اندازه روش تدریس دارای اهمیت است" .[4] در ایران، این موضوع، علی رغم کارهایی که انجام شده نیازمند تحقیقات کاربردی بیشتر و استفاده از نتایج این تحقیقات در مراحل مختلف برنامه ریزی، طراحی و اجرا می باشد.
.2 روش شناسی تحقیق :
این تحقیق به کشف و ارزیابی مطالب مرتبط با انواع عوامل محیطی موثر درطراحی کلاس درس به خصوص در معماری داخلی به روش اسنادی با استفاده نظام مند از داده های اسنادی پرداخته است. در روش اسنادی به کار رفته در این تحقیق، مطالعات مرتبط گذشته در زمینه های مختلف شناسایی، انتخاب و ارزیابی شده اند. در مرحله اول کلمات کلیدی عوامل محیطی، کلاس درس، محیط آموزشی و معماری داخلی به زبان فارسی جستجو گردید. این جستجو با مدیریت موتور جستجو گر با این فرمان که حداقل یکی از اصطلاحات بالا در متن اسناد وجود داشته باشد، صورت گرفت. پایگاه داده های مورد استفاده شامل Google ، سیویلیکا، علم نت و ایرانداک بود. در مرحله دوم کلماتی مانند نور، رنگ ، جنس و مبلمان در میان داده های به دست آمده مورد جستجو قرار گرفت و اطلاعات به دست آمده براساس کد نویسی در شیوه تحلیل محتوا دسته بندی شده و انتظام یافت.
.3 یافته های تحقیق :
از منظر روان شناسان محیط، فضاهای آموزشی مانند کلاس های درس کارگاه ها و یا کل فضاهای آموزشگاه قرارگاه رفتاری محسوب می شوند. ازمیان اجزای مختلف این قرارگاه های رفتاری، کلاسهای درس بیش از دیگر فضاها می توانند بر ویژگی های رفتاری بچه ها تاثیر بگذارند. بنابراین ازنیمکت های یک کلاس درس و طرز چیده شدن آنها در فضا گرفته تا انتخاب نور و رنگ کلاس، همگی از جایگاه ویژه ای در معماری داخلی محیط های یادگیری برخوردارند
در این تحقیق با بررسی نیازهای کودکان در دبستان به بررسی عوامل محیطی تاثیرگذار در معماری داخلی کلاس درس میپردازیم. توجه به شاخصه های چون نور، رنگ، بافت، صدا به ویژه در طراحی داخلی محیط های یادگیری و به دست آوردن راهکارهای طراحی مناسب درراستای ارتقاء محیط یادگیری می تواند شرایط مناسب تری را برای آموزش، یادگیری و دیگر مهارت های کاربران را فراهم نماید. در این راستا به منظور پاسخگویی به نیازهای کاربران، در فضاهای مورد طراحی باید علاوه بر توجه به ویژگیهای روانی کاربران، تناسبات فیزیکی وی را نیز در نظر داشته و همچنین به ایجاد شرایط ایمنی در چنین محیطی دقت نمود. با توجه به یافته های تحقیق، عوامل محیطی متفاوتی بدست آمد که تاثیر به سزایی در کارایی محیط های آموزشی دارند، این عوامل شامل موارد مختلفی به شرح زیر می باشند:
.3.1 نور :
نور یکی از اصول معماری در تأمین آسایش بصری فضا می باشد. تحقیقات ثابت کرده است که نور طبیعی و شفافیت بر روی حواس کودک و نوجوان تأثیر بسیار مثبتی دارد و از دید آنها این فضاها دوستانه و بانشاط هستند. همچنین تحقیقات نشان داده است که نوردهی نامناسب باعث ضررهای آموزشی نیز خواهد شد بسیاری از معلمان خاطر نشان کرده اند که این موضوع مشکلات یادگیری دانش آموزان را افزایش داده و در نهایت باعث افزایش عدم علاقه آنان به مدرسه خواهد شد.
در کلاس هایی که امکان استفاده از نور خورشید وجود دارد توجه دانشآموزان بیشتر، بیقراری آنها کمتر و مهارتهای خواندن آنها افزونتر است. همچنین بهرهگیری از روشنایی طبیعی علاوه بر کاهش مصرف انرژی به دلیل همراهی نور، در بهبود کارایی و عملکرد دانشآموزان مؤثر است. ازانجا که در فضاهای آموزشی برای رسیدن به نور کافی اغلب ترکیبی از نور طبیعی و مصنوعی استفاده می شود. بهتر است از چراغهای فلورسنت با توزیع نوری بین مستقیم - با صفحه مشبک - تا یکنواخت یا مختلط استفاده نمود. در این صورت بهتر است که ردیف چراغها عمود بر تخته تدریس و ردیف نیمکت در نظر گرفته شود. همچنین پیشبینی روشنایی موضعی برای تخته تدریس الزامی است. میزان روشنایی مناسب برای محیط های آموزشی بین 500-300 لوکس می باشد .[6] برای تأثیر گذاری بیشتر نوردر کلاس درس توجه به موارد زیر الزامیست :
- تابش نور باید به گونهای باشد که منبع نور در حوزه دید دانشآموزی قرار نگیرد. جهت تابش بهتر است از سمت چپ دانشآموز روی سطح کار باشد.
- هیچ معلمی نباید وقتی که از جایگاه خود به سمت کلاس مینگرد رو به پنجرهها باشد.
- چراغهای سقفی در کلاس باید در ارتفاع بالا و حتیالامکان چسبیده به سقف اجرا شود تا خیرگی چشم را باعث نشود.
- به منظور ایجاد نور کافی در کلاس در صورتی که پنجرههای نورگیر در یک سمت واقع شده باشد سطح کلی پنجرهها نباید از یک پنجم الی یک هفتم سطح کلاس کمتر باشد.
- در یک کلاس اگر عرض آن بیشتر از 8 متر باشد باید بیشتر از یک سمت پنجره وجود داشته باشد تا دانشآموز در آن سوی کلاس در تاریکی قرار نگیرد
