بخشی از مقاله
چکیده:
ضایعات محصولات کشاورزی امروزه به یکی از چالشهای مشترک در اغلب کشورهای در حال توسعه تبدیل شده بطوری که میزان ضایعات در بخشهای مختلف محصولات کشاورزی در ایران بالغ بر 17/8 درصد برآورد گردیده است. با وجود خودکفایی در تولید گندم، ضایعات برداشت و نگهداری این محصول سبب شده تا بخشی از گندم تولیدی به هدر رود.
از آنجایی که یکی از سیاستهای جدی دولتها در امر امنیت غذایی، کاهش ضایعات غذایی است. یکی از خط-مشیهای کلان دولت در رابطه با کاهش ضایعات مربوط به بالا بردن سطح آگاهی عمومی در کاهش ضایعات از طریق روشهای جلوگیری از ضایعات میباشد در این راستا توجه به گندمکاران در درجه نخست قرار دارد و بررسی نگرش آنها از این جهت مهم است که به مدیران و مجریان کمک میکند ، از طرز تفکر آنها آگاه شده و از آن در راستای تحقق اهداف خود سود جویند.
هدف تحقیق حاضر بررسی عوامل موثر بر نگرش کشاورزان گندمکار هشتگرد پیرامون مدیریت ضایعات گندم است. جامعه آماری این تحقیق را 400 نفر از کشاورزان گندمکار شهرستان هشتگرد تشکیل میدهد. از جامعه آماری فوق تعداد 90 نفر با استفاده از آماره کوکران به روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شدند.
یافتهها نشان میدهد که میزان نگرش 53/4 درصد کشاورزان گندمکار پیرامون مدیریت ضایعات گندم منفی و نسبتا منفی بوده و 46/6 درصد نگرش مثبت و نسبتا مثبت نسبت به مدیریت ضایعات گندم داشته اند. نتایج حاصل از تحلیل همبستگی نشان داده است که بین نگرش کشاورزان پیرامون کاهش ضایعات گندم با سن، سطح زیر کشت، فاصله مزرعه تا مرکز خدمات و شرکت در دورههای آموزشی ترویجی در زمینه گندم ارتباط معنیداری وجود دارد. آزمون رگرسیون چندگانه نشان داد که 33 درصد تغییرات نگرش کشاورزان گندمکار تحت تاثیر متغیرهای وارد شده در معادله میباشد.
مقدمه
گندم از اولین گیاهانی است که به وسیله انسان کشت و زرع شده است و طبق متون تاریخی از 2000 سال قبل از میلاد گندم از پر مصرفترین و پر ارزشترین غلات برای بشر بشمار میرفته است . گندم در الگوی غذایی سه چهارم جمعیت جهان که عمدتا شامل ملل فقیر و کم درآمد میشود به دلیل مغذی و ارزان بودن نسبت به سایر مواد غذایی مشابه جایگاه مهمی دارد. در دنیای امروز گندم نه تنها یک ماده غذایی اساسی و مهم است بلکه از لحاظ سیاسی از اهمیتی هم پایه نفت برخوردار است.
بررسی میزان تولید گندم در سطح جهان در فاصله سالهای 1998 - 2007 میلادی نشان از رشد 10 میلیون تنی آن در سال داشته است. شواهد مبین این امر است که علی رغم نوسان در سطح زیر کشت و میزان تولید، مقدار عملکرد در سطح جهان روند روبه رشدی داشته است و پیش بینی میشود که این عملکرد همچنان حالت افزایشی خود را حفظ کند.
جمعیت ایران نیز علی رغم اینکه حدود یک درصد جمعیت جهان را تشکیل میدهد ولی حدود 2,5 درصد گندم جهان را مصرف میکند که بیش از سطوح استاندارد بینالمللی است. این واقعیت موجب شده تا بیشترین سطح زیر کشت اراضی زراعی کشور به گندم اختصاص یابد. با این حال تولیدات داخلی تکافوی مصرف را ننموده و دولت در هر سال حجم زیادی از گندم مصرفی را از خارج وارد میکند.
در شرایط کنونی یکی از معضلات اصلی بخش کشاورزی ایران ضایعات میباشد براساس تخمین وزارت جهاد کشاورزی در سال 1385 از 85 میلیون تن محصول کشاورزی تولید شده 15 میلیون تن آن را ضایعات تشکیل میدهد . با توجه به سهم 25 درصدی بخش کشاورزی از صادرات غیرنفتی و ارزآوری حدود 2 میلیارد دلار این بخش، کاهش کامل ضایعات میتواند ارزآوری این بخش را بین 350 تا 400 میلیون دلار افزایش دهد.
از طرف دیگر با توجه به اهمیت استراتژیک بعضی از محصولات کشاورزی و تصمیم دولت مبنی بر پرداخت یارانه به این گونه محصولات و در نتیجه قیمت کم محصولات یارانهای برای مصرفکننده و عدم انگیزه جهت صرفهجویی باعث افزایش ضایعات اینگونه محصولات از جمله گندم میشود . بهطور خلاصه میتوان گفت برای رسیدن به خودکفایی نسبی و ارزش افزوده بیشتر، نوع برخورد با ضایعات و چگونگی کاهش آن، مهم است. علی رغم وجود قابلیتهای غیرقابل انکار در بخش کشاورزی، مشکل عمده ساختار کشاورزی فقدان سازماندهی مناسب در مدیریت جامع و عدم ایجاد انگیزه در بهرهبرداری بهینه و پایداری از منابع است.
بطور کلی میزان ضایعات گندم در کشور را میتوان به چند دسته ذیل تقسیم نمود؛ ضایعات در مرحله کاشت که مقدار اضافه مصرف بذر است. این میزان معمولا حدود 20 درصد از کل بذر مصرف شده میباشد که حدود 2 درصد از کل ضایعات گندم تولیدی کشور را تشکیل میدهد که عمدتا ناشی از خلا تکنیکی و استفاده از شیوههای کاشت نامناسب نظیر استفاده از کودپاشهای سانترفیوژ و یا دست پاش، عدم آماده کردن مناسب اراضی و عدم کارایی کافی سیستم آبیاری میباشد.
شرایط بد جوی و بافت نامناسب زمین، آفات و بیماریها از عوامل مهم ایجاد ضایعات در مرحله داشت گندم میباشند. ضایعات برداشت که 10 درصد ضایعات را تشکیل میدهد شامل ضایعات تاخیر در برداشت و یا افت ناشی از استفاده ماشین ها و وسایل برداشت میباشد، عامل تاخیر در برداشت بدلیل کمبود ماشینهای برداشت و ضایعات ناشی از ماشینها و وسایل برداشت بر حسب نوع ماشین و عمر کارکرد آن متفاوت است.
