بخشی از مقاله
چکیده
هدف این مقاله ارائه یک چارچوب نظری به منظور توضیح و پیش بینی اصلاحات حسابداری دولت جمهوری اسلامی ایران با اقتباس از الگوی اقتضایی بین المللی پرفسور لودر - 2001 - است که توسط محققان زیادی برای توضیح فرایند نوآوری در نظام حسابداری دولتی کشورهای متعددی به کار گرفته شده است و نقش پاردایم را در تحقیقات تطبیقی بین المللی حسابداری بخش عمومی ایفا می کند. یافته های این تحقیق پیمایشی نشان دهنده این است که حسابداری دولتی ایران در آستانه تحول بنیادین قرار دارد و محرک اصلی این تحول افزایش تقاضای اصلاعات بیشتر به دنبال اصلاحات مطرح شده در مدیریت بخش عمومی ایران از جمله الزامات قانونی در مورد عملیاتی شدن بودجه است. همچنین این الگو در پیش بینی روند آینده اصلاحات در ایران نیز مورد استفاده قرار گرفته که تاییدی بر قدرت پیش بیتی کنندکی الگوی لودر - 2001 - است.
مقدمه
فلسفه مدیریت عمومی نوین به تغییر روش های مدیریتی بخش عمومی و شبیه سازی آن به بخش خصوصی با تاکید بر پاسخگویی نتایج به جای فرایند معتقد است. یکی از عناصر مهم این تغییر، تحول در حسابداری بخش عمومی است که باید در کنار پذیرش شیوه های مدیریت برای اندازه گیری و کنترل فعالیت های بخش عمومی از نقدی به تعهدی متحول شود
به همین علت تعداد زیادی از تحقیق های بین المللی مانند تحقیق پالوت - 1995، جاروگاونواک - 1996 - ، گادفری - 2001 - ، کریستنسن - 2002 - ،اولی - 2007 - ، صالح - 2007، و اودا - - 2010 به پژوهش در رابطه با اصلاحات حسابداری دولتی و فرایند انتقال از نقدی به تعهدی اختصاص یافته است. در ایران با توجه به محیط رو به رشد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی بویژه تغییر در نظام بودجه ریزی از برنامه ای به عملیاتی، نیاز به اطلاعات حسابداری برای تصمیم گیری و ایفای مسئولیت پاسخگویی از سوی مدیران دولتی افزایش یافته است؛ لذا به نظر می رسد نظام حسابداری دولتی در ایران مانند بیشتر کشورهای جهان در شرف اصلاحات ساختاری قرار دارد، اما چگونگی اصلاحات و تعامل عوامل موثر بر این فرایند، چالشی جدی است و لزوم توسعه چارچوب نظری را که بتواند فرایند اصلاحات را توضیح دهد و فضای پیرامون آن را توصیف کند و به منظور جهت پیش بینی نیز مورد استفاده قرار گیرد، غیر قابل انکار است. این تحقیق سعی دارد برای اولین بار با ارائه یک الگوی اقتضایی، که شکل ساده شده ای از الگوی اقتضایی لودر - - 2001 است از طریق نشان دادن مسیرهای احتمالی اصلاحات و پیش بینی عوامل محیطی موثر بر این فرایند و چگونگی تعامل میان آنها تصویری روشن از اصلاحات پیش روی مسئولان و سیاست گذاران نظام حسابداری دولتی ایران ارائه کند.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
تجربه کشورهای پیشرو در اصلاحات حسابداری بخش عمومی نشان دهنده پیچیدگی و طولانی بودن دوران گذار از مبنای نقدی به تعهدی است به طوری که تحقیقات تطبیقی بین المللی زیادی به توضیح این فرایند انتقال پرداخته اند. دیاموند - 2002 - در تایید ضرورت اصلاحات در سیستم های حسابداری دولتی بیان می کند الگوی نوین مدیریت بودجه - بودجه ریزی عملیاتی - مستلزم ارتقا و به روز آوری ابزارهای اساسی مدیریت بویژه سامانه حسابداری به منظور فراهم کردن اطلاعات دقیق، مفید و به موقع است. او در مقاله دیگری در باب چگونگی اصلاحات توضیح می دهد از آنجا که فرایند اصلاحات زمان بر است، باید مرحله ای برنامه ریزی شود
با وجود روند رو به رشد پذیرش حسابداری تعهدی در سرتاسر جهان، چگونگی پذیرش آن در کشورها متفاوت بوده است. از نظر کریستیانز و ری نیرز 2009 - ص - 4 این تفاوت های در سه سطح - 1 محتوا - 2 مدت زمان انتقال از نقدی به تعهدی - 3 چگونگی پذیرش حسابداری تعهدی مشاهده می شود. با محرز شدن ضرورت اصلاحات و انتقال از مبنای نقدی به تعهدی در حسابداری دولتی این سوال مطرح می شود که چگونه می توان این تغییر را مدیریت کرد.به نظر توکلی - 1384 - استفاده از رویکرد سیستمی مفید به نظر می رسد؛ یعنی پدیده حسابداری را نیز منزله سامانه ای باز در نظر گرفت که با محیط خود در تعامل است. حال برایتوضیح چگونگی تاثیر محیط بر این سیستم می توان از نظریه اقتضایی استفاده کرد که به بیان ساده استدلال می کند ساختار مدیریت موثر، به وضعیت وابسته است. بنابراین تفاوت در محیطی که سازمان در آن فعالیت می کند، می تواند به تصمیمات متفاوت به عنوان روش بهینه گزارشگری مالی و سطح افشا منجر گردد.
بلکویی - 1980 - یکی از افرادی است که به بررسی تاثیر عوامل محیطی بر حسابداری بر مبنای رویکرد اقتضایی پرداخته است. او بیان می کند که جستجو برای یافتن رابطه بین شاخص های توسعه حسابداری و شاخص های توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مستلزم ارائه یک نظریه اقتضایی برای حسابداری بین المللی است
پدر حوزه حسابداری دولتی نیز لودر و گروه همراهش از اولین و مشهورترین دانشگاهیانی بوده اند که در اواخر دهه 80 به اهمیت دانستن علت تحولات حسابداری دولتی پی بردند و مطالعه ای انجام دادند که منجر به ارائه چارچوب نظری برای مطالعات تطبیقی بین المللی حسابداری دولتی با عنوان الگو اقتضایی نواوری های حسابداری دولتی منجر گردید. البته انتقادهای زیادی به این الگو وارد شد به طوری که این انتقادها منجر شد تا الگوهای اصلاح شده متعددی از الگوی اولیه تا الگوی نهایی با عنوان الگوی اقتضایی اصلاحات مدیریت مالی توسط لودر - - 2001 ارائه شود؛ ولی به رغم تمام اصلاحات، الگو هنوز نمی تواند چرایی خود سیستم های حسابداری دولتی - محتوای سیستم - را توضیح دهد، بلکه تنها تا حدی توانسته است علت اصلاحات را توضیح دهد
از نظر جورج - 2003 - الگوی لودر با وجود نواقصی که داشته، نقش پارادایم را برای تحقیقات در این حوزه ایفا کرده است به طوری که بسیاری از نویسندگان، این الگو را به منظور توصیف موقعیت بافتی و یا اصلاحات بخش عمومی کشورهایی به کار برده اند که تقریباً کشورهای سرتاسر جهان را در بر می گیرد - مانند ایالات متحده، سوئیس،دانمارک، نروژ، سوئد، آلمان، ایتالیا، لهستان، نیوزلند، اسپانیا، کنیا، تانزانیا، او گاندا، چین، ژاپن، استرالیا، ویلزجنوبی، آلبانیا،اتحادیه اروپایی، سودان، مالزی و عربستان - .
چان و همکاران - 1996 - الگوی اقتضایی اولیه لودر را یک الگوی اقتصادی می دانند که پیش فرض آن بازار اصلاعات است و رفتار و گرایش های استفاده کنندگان و تولید کنندگان اطلاعات در این بازار توسط محیط پیرامون آنها شکل گرفته است. در موقعیت مساعد، گر برخی محرک ها مانند بحران های مالی دولت موجود باشد، تعامل میان عرضه و تقاضا در این بازار به نوآوری هایی در حسابداری دولتی منجر می شود.
لودر - 2001 - توضیح می دهد که الگوی اصلاح شده شامل دو ماژول متغیرهای یافتی - محرک ها و ساختار سازمان - ، سه ماژول از متیغرهای رفتاری - گردانندگان اصلاحات، بانیان سیاسی اصلاحات و ذی نفعان - و دو ماژول متغیرهای ابزاری - مفهوم اصلاحات و استراتژی اجرای اصلاحات - است. ویژگی های اجزای ماژول های این الگو - شکل - 1 عبارت است از:
.1محرک های فرایند اصلاحات - دلایلی اصلی اصلاحات - : رخدادهایی است که در مرحله اولیه فرایند اصلاحات رخ می دهد و نیاز به اصلاعات حسابداری بهتر را محرز می کند و بر نهاد مسئول شروع اصلاحات تاثیری مستقیم دارد.
