بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای مدرن هزینه دولت ها از طریق مالیات تامین می شود. در دولت اسلامی هزینه دولت ، از طریق خمس ، زکات ، صدقات و موقوفات و ... پرداخت می شود . جمهوری اسلامی ایران با تجارب کشورهای مدرن و بر اساس شریعت اسلامی از طریق مالیات ، خمس ، زکات ، صدقات و موقوفات و منابع طبیعی خدا دادی نظیر نفت و گاز می خواهد هزینه های عمومی دولت را تامین نماید. اما فرمول های فقهی و حقوقی حاکم بر مالیات در دولت اسلامی کدامند ؟ و هر یک چه نقشی مدیریتی در جامعه اسلامی دارند ؟
این مقاله فهرستی قواعد فقهی حاکم بر مالیات در اسلام را نشان می دهد. اما این قواعد چون زیادند بر خی از مهمترین آنها را مستند سازی نموده و به کاربرد آنها در مالیات اشاره می نماید و تا حدودی نقش آنها در اقتصاد و مدیریت جامعه را به تصویر می کشد .برخی از قواعد مورد مطالعه در این تحقیق عبارتند از : قواعد عدالت ، ولایت ، مصلحت ، حق فقرا ، تعاون ، خود اظهاری، امانت ، من له الغنم ، خمس بعد از مونه ، التزام به لوازم. این مقاله با کاربرد قواعد فقهی در حوزه درآمد و اقتصاد کلان می خواهد، با کار کتابخانه ای و تحلیلی ، اجتهادی به هدف فرمول های تامین در آمد دولت اسلامی در دوران غیبت دست یابد.
.1 مقدمه
یافتن فرمول های درآمد دولت اسلامی در دوران غیبت کبری، رگ حیاتی دولت اسلامی است و در روند برگرداندن بار اقتصاد دولت از منابع هیدروکربوری به درآمدهای مردم محور و خمس و زکات و صدقات در اقتصاد مقاومتی در تاریخ کنونی ایران و عصر حاضر بسیار اهمیت دارد.
2. اهمیت موضوع تحقیق
اهمیت موضوع در آن است که در حال حاضر مجموعه ی کاملی از تحقیقات در زمینه بررسی مفهوم مالیات و مطالعه ی ابعاد فقهی و کاربردی آن در یک سیستم اقتصادی ولائی موجود نیست و اشاره به بعضی منابع اصلی هم در این زمینه مفید می باشد.
.3 روش تحقیق و جامعه آماری پژوهش
روش کار این مقاله آن است که با مطالعه بیش 1500 فرمول فقهی تحت عنوان قواعد فقه جمع آوری شده در کتاب ماخذ شناسی قواعد فقهی کار حوزه علمیه قم، می خواهد ببیند کدام قاعده قابل اعمال برای تولید درآمد دولت اسلامی در دوران غیبت امام - ع - می باشد. بدیهی است که این پژوهش در جامعه آماری خود با محدودیت هایی مواجه است. لذا به برخی از قواعد کاربردی در حوزه مالیات دولت اسلامی اکتفاء می نماید. قواعد فقهی استخراجی در کتاب ماخذ شناسی فقهی از بیش از 300 منبع معتبر حقوقی و فقهی شیعه استخراج و مستند سازی شده است.
.4 مرور ادبیات موضوع
الف . فقه اهل سنت - در اهل سنت ، تحلیل مسأله مالیات تحت عنوان کلی در آمد های دولت و زاویه دید فقهی منابع اهل تسنّن عمدتاً به منابع بسیارمهّم کتاب الاموال ابو عمید - ابو عبید ، بی تا. - و کتاب الخراج ابو یوسف - ابویوسف،1399 ق. - بر می گردد. کتاب فقه الزکوه از یوسف القرضاوی .1401 - ه. ق. - نیزاحتمالاً یکی از جامع ترین مطالعات در زمینه ی مباحث فقهی مالیات در فقه غیر شیعه است. همچنین کتاب فقه الاقتصاد از یوسف کمال محمد 1414 - ه.ق. - نیز در همین زمینه قابل ذکر می باشد .
بررسی مالتی در نظام اقتصاد اسلامی در چهار چوب تحلیل های علمی اقتصاد متعارف مورد توجّه بسیاری از محققین اقتصاد اسلامی بوده است . نظیر : کتاب دولت اسلامی و نقش آن در اقتصاد از دکتر محمد عمر چپرا - چیرا، 1384 ش. - و کتاب مجموعه مقالات در سیاست مالی و تخصیص منابع در چهار چوب یک دولت اسلامی از دکتر ضیاء الدین احمد و دیگران - ضیاء الدین احمد، - 1983 عمدتاً. متکّی بر منابع فقهی اهل سنت می باشد .
ب. فقه شیعه - مسائل مالیات های اسلامی در فقه شیعه در غالب کنفرانس ها، نظیر همایش دوم مالیات های اسلامی - مجموعه مقالات دومین همایش مالیات های اسلامی : جایگاه مالیات های اسلامی و متعارف و ارتباط متقابل آنها، - 1389 و کتاب الخمس والاتفال - مکارم شیراز، - 1375 و نیز کتاب الزکوه 1440 - ه ق - - دزفولی،1281 ه. ق. - مراجعه کرد. همچنین می توان بعضی دیگر از منابع مطالعاتی در این زمینه را به شرح زیر معرفی نمود: کتاب الخراجیه تألیف محقق کرکی - متوفی -940 ه ق - ، کتاب الزکوه - شیخ انصاری ، 1298 ه. ق . کتاب الزکوه - و کتاب الخمس شیخ انصاری - متوفی -1298 ه ق - - شیخ انصاری ، 1298 ه. ق . کتاب الخمس - و بحث مالیات در اسلام در کتاب کشف الاسرار حضرت امام خمینی - ره - . - -1381 ه ق - - امام خمینی 1323 ه. ق. -
.5 طرح بحث و سوال پژوهش
آنچه تا بحال کمتر مورد توجّه خاص قرار گرفته است طرح مسأله ی مالیات در نظام اقتصاد اسلامی مبتنی بر سیستم ولایت فقیه و بر اساس فقه شیعه و مقایسه ی آن با جایگاه مالیات و سیاست های مالیاتی در قبال مدل اقتصاد جدید متکی بر نظام اقتصاد سرمایه داری می باشد. بعبارت دیگر، سوالی که می توان مطرح کرد در یک نظام حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه، مالیات و سیاست های مالیاتی در اقتصاد بر اساس کدامین فرمول های کلی فقهی تعیین می گردد ؟ آیاساساً این امکان وجود دارد که در چهار چوب یک دولت اسلامی بتوان مالیات هایی مانند : زکات ، خمس ، خراج جزیه و امثال آن را در سایر منابع مالی دولت ادغام کرد و به یک سیستم مالیاتی با سیاست های مالیاتی مشخص دست یافت ؟ از چه قواعد و فرمول های فقهی می توان برای اخذ و مصرف مالیات استفاده نمود ؟
.6 تعاریف تحقیق تعریف مالیات- مالیات در واقع بخشی از در آمد اشخاص است که بابت تأمین هزینه های حاکمیت و نگهداری و حفظ حاکمیت اشخاص به دولت پرداخت می شود . بعبارت دیگر مالیات نوعی حق شرعی برای فقرا در اموال اغنیاست که بر حسب میزان در آمد و ثروت اغنیا از سوی شارع و یا دولت اسلامی تعیین می گردد.انواع مالیات در قوانین اسلامی به دو دسته : مالیات های منصوص - خمس، زکات ، خراج ، جزیه و امثال آن - ، و مالیات های حکومتی تقسیم می شوند.در آمدهای مالیاتی که مقدار و شیوه ی جمع آوری و نیز جهت مصرف آن مشخص شده عبارتست از : خمس و زکات.
خمس -مالیاتی است که بر پس انداز سالیانه ی افراد تعلّق می گیرد، یعنی چنانچه پس از کسر مخارج مقداری از درآمد سالانه باقی بماند، بعنوان خمس پرداخت می شود . بخشی از این ملبغ به تأمین مالی سادات فقیر اختصاص دارد و بخشی دیگر هم سهم امام - ع - کم نمایند . موارد هفت گانه ی خمس عبارتنداز: -1 غنیمت -2 معادن -3 گنج -4 غواصی -5مال حلال آمیخته به حرام -6 درآمد -7 زمینی که ذمی از مسلمان بخرد .
