بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به تغییر نوع زندگی در گذشته و حال، باید به دنبال راهی باشیم که انسان ها را دوباره با محیط ها و فضاهای جمعی و نیز روحیه ی شهرنشینی آشتی دهیم. این کار تنها با شناخت کامل ساخت های قدیم، نحوه ی ارتباط و تعامل و از طرفی نوع فضای فیزیکی شناخته شده در قدیم امکان پذیر می باشد. بافت قدیم شهرها که اغلب در برگیرنده ی آثار و مجموعه های با ارزش تاریخی می باشد و زمانی محل رفت وآمد و بستری برای تعاملات اجتماعی بوده، امروز به ورطه فراموشی سپرده شده است.
این امر سبب شده که اغلب این مکان ها در زمره ی بافت های فرسوده قرار گرفته و در خطر نابودی باشند. اگرچه آثار تاریخی، خود به تنهایی بهترین نشانه ی هویت و فرهنگ شهری محسوب می شوند، اما همجواری این آثار با فضای شهری نامناسب و بی هویت سبب شده تا این آثار بیش از پیش مورد تهدید قرار گیرند که از جمله می توان نتایج آن به بحران بی هویتی فضاهای معماری و شهری اشاره کرد. مداخلات نامناسب در بافت های تاریخی ومتعاقباً تغییر در درک احساسات کاربران از مکان، به حس تعلق و دلبستگی به مکان خدشه وارد کرده است.
ایجاد مکان های عمومی و تقویت حس مکان می تواند تعامل افراد مختلف جامعه با یکدیگر را به همراه داشته باشد و در نتیجه از تضادها و برخوردهای غیر اصولی جلوگیری کند. حس تعلق خاطر مکانی بر مشارکت و سرمایه اجتماعی تأثیر می گذارد و متغیر های کالبدی محیطی و اجتماعی بر این حس تاثیر گذار و به نوعی سازنده ی این حس است.
.1 تعریف فضا
واژهای ا ست که در زمینههای متعدد و ر شتههای گوناگون از قبیل فل سفه، جامعه شنا سی، معماری و شهر سازی بطور و سیع ا ستفاده میشود. لیکن تکثّر کاربرد واژه فضا به معنی برداشت یکسان از این مفهوم در تمام زمینههای فوق نیست، بلکه تعریف فضا از دیدگاههای مختلف قابل بررسی است. مطالعات نشان میدهد با وجود درک مشترکی که به نظر میرسد از این واژه وجود دارد، تقریباً توافق مطلقی در مورد تعریف فضا در مباحث علمی به چشم نمیخورد و این واژه از تعدد معنایی نسبتاً بالایی برخوردار است و تعریف مشخص و جامعی وجود ندارد که دربرگیرنده تمامی جنبههای این مفهوم باشد.
فضا یک مقوله بسیار عام است. فضا تمام جهان هستی را پر میکند و ما را در تمام طول زندگی احاطه کرده است. فضا به محیط زیست اطراف ما احساس راحتی و امنیت میبخشد که اهمیت آن در یک زندگی لذت بخشاز نور آفتاب و محلی برای آرامش کمتر نی ست. هرکاری که ان سان انجام میدهد، دارای یک جنبه فضایی نیز است، به عبارتی هر عملی که انجام میشود، احتیاج به فضا دارد.
.2 ویژگی های فضا
مصالح و شکل و ابعاد فضا و کیفیاتی که ناشی از شکل و صورت و مصالح و ابعاد و تناسبات فضاست و بر ذهن انسان اثر می گذارد و کیفیات معنوی، که با اثر پذیرفتن از جهان بینی و فرهنگ طراح و جامعه، ارزش هایی را به ناظر القا می کند.
.3 فضا در قرون وسطی و رنسانس
در قرون و سطا و حتی رن سانس، بحث ف ضا بی شتر در حیطه اندی شه های افلاطون و ار سطو دور می زد و اندی شمندان قرون و سطا از جمله سنت آگو ستین، تحت تاثیر اندی شه های افلاطون، به مبحث ف ضا می پرداختند. ف ضا در دوره رن سانس با تعاریف نیوتن تکمیل شدو به مفهوم فضای سه بعدی و مطلق و متشکل از زمان و کالبدهایی که آن را پر می کنند،
در آمد دکارت بر خصوصیت متافیزیکی فضا تاکید دارد، ولی در عین حال با تاکید بر فیزیک خالص و مکانیکی اصل سیستم مختصات راست گوشه را برای شناسایی کردن وسعت ها بکار برد. بعد از رنسانس به تدریج مفاهیم فضا از موجودیت واقعی آن جدا و بیشتر به جنبه متافیزیکی آن توجه شد. ولی در زمینه های علمی فضا مفهوم مکانی بیشتری پیدا کرد.
.4 فضا در دوران مدرن
با رویکرد اندی شه مدرن، نحوه نگرش به ف ضا به معنای امروزی آن که برگرفته از واژه ا سپیس ا ست، نزدیک تر شد. تعریف های زیادی که از واژه فضا رائه می شود، نشان دهنده گسترش معنای معاصر واژه فضا است. به عنوان نمونه، می توان به چنین مواردی اشاره کرد: گ ستره ای پیو سته که در آن ا شیا وجود دارند و حرکت می کنند مقداری از یک منطقه که چیز خا صی آن را ا شغال می کند یا برای هدف خاصی در اختیار گرفته شده است و یا فاصله میان نقاط و اشیا.
.5 فضا در دوران پست مدرن
بحث ف ضا در حیطه مباحث پ ست مدرنیته، با رویکرد اندی شه های می شل فوکو و آنری لوفبور - البته با نقش پررنگ تر از فوکو - شکل گرفت و در دهه ی 80 میلادی، سنت قدیمی تاریخ گرایی در باب ف ضا - ف ضا به عنوان امری مرده، ثابت، غیر دیالکتیک و بی تحرک - ، به چالش کشیده شد. از این زمان است که به نحوی بارز، نوعی جغرافیای انتقادی و پست مدرن شکل می گیرد. هم سو با این روند، در حیطه ادبیات داستانی، نویسندگانی همچون ایتالوکالوینو با رمان هایی مانند - اگر شب های زمستان مسافری - و - کمدی کیهانی - ، و تام ا ستاپارد با نمای شنامه - پایین آمدن هنرمند از پلکان - ، در متون دا ستانی خود جهانی را تو صیف می کنند که م شخ صه های آن قرابت خاصی با مباحث پست مردن دارد.
از مشخصات بارز این داستان های پست مدرن، بی اعتبار کردن مفاهیم سنتی زمان و فضا است. از سویی مفهوم فضای پست مدرن در مطالعات اخیر جای ویژه ای را به خود اختصاص داده است. مطالعه دقیق و همه جانبه ی قدرت و توانمندی فضاهای معاصر و ارتباط آنها با مقولاتی چون فضای ذهنیت و بازنمایی و طرح مسائلی در خصوص جنسیت، جنس ، طبقه، قومیت و نژاد، به گ سترش و ب سط دیدگاه ها و نظرات سنتی درباره ی سیا ست ها و خط م شی های اتخاذ شده در مورد مقوله فضا - جا و مکان - انجامیده است.
.6 مراتب ادراک فضا
بستگی به جهان بینی و شناخت قبلی انسان دارد معماری مسئول ایجاد فضاست. فضا حاصل ادراک محتوای مکان است. فضا از دو طَریق درک میشود: هندسه ادراکی و کاربرد هندسه درطراحی فضا.
هند سه برای پا سخ به چگونگی خلق ف ضا بوجود امده ا ست. هند سه به دور از هرج و مرج ف ضایی در ر شد شخ صیت مخاطب تاثییر میگذارد.
.7 انواع فضا در معماری
.1-7 فضای خصوصی
.2-7 فضای عمومی .3-7 فضای نیمه خصوصی - نیمه عمومی
.4-7 فضاهای محصور و نا محصور
.8 فضای ریاضی و ادراکی
فضا - SPACE - را می توان به سه دسته تقسیم کرد: فضای جغرافیایی، فضای زندگی، فضای معماری. در ذهن این فضا با مجموعه ای از فضای جغرافیایی، فضایی است ذهنی،چرا که مستقیماً اطلاعات مشخص شده که با استفاده از وسایل کمکی - نقشه یا مدل - توانایی شناخت آن را پیدا می کنیم. قابل ادراک است و بسیاری دیگر را فضای زندگی، فضایی است نیمه ذهنی، زیرا بعضی از صفات آن برای ما مستقیماً از راه اطلاعات می شناسیم و یا اینکه اصلاً نمیشناسیم. احساس میشود .
امروزه ساختمان ها از روی فضای معماری، فضایی عینی به صورت قابل ادراک است که مستقیماً بعدی و قابل تجربه می سازند، نقشه یا فضای ریاضی با فضای واقعی تفاوت بنیادی دارد. رابطه بین این دو را بولنف نق شه ساخته می شوند، یعنی معمار ایده اش را روی نق شه به صورت دوبعدی ک شیده، کارگران آن را به شکل سه بعدی می سازند. BOLLNOVV چنین تعریف می کند:
اگر از تمام ارتباطات زنده فضای قابل ادراک صرف نظر کنیم و زندگی را در آن به حد یک ت صویر قابل فهم، تنزیل درجه دهیم، باقیمانده فضای ریا ضی ا ست. در ف ضای ریا ضی، همه نقاط از یک درجه از اهمیت برخوردارند و هر جهتی را می توان محور تلقی کرد. اما در فضای ادراکی، همیشه یک مرکز - محل ایستادن ناظر - و یک محور تابع محل ناظر وجود دارد. بدین سان ف ضای ادراکی تابع شخص ناظر ا ست، بنابراین تو سط افراد مختلف، متفاوت حس می شود.
علاوه بر این حتی برای یک ناظر ثابت نیز بر حسب وضع فیزیکی او در تغییر است. یکی دیگر از عوامل تمایز فضای ریاضی و با فاصله مکانی برابر نیست،مثلاً در نقشه فاصله بین دو اتاق از دو خانه ادراکی فاصله است.فاصلاً حسی لزوماً همسایه تنها با یک دیوار جدا شده است، اما از لحاظ حسی این فاصله بیشتر است. عوامل اجتماعی، روانی نیز دخیل می باشند.
.9 فضای خصوصی
فضاهایی که تنها عده ای خاص، حق ا ستفاده از آن ف ضا را دارند، فضاهای خصوصی نامیده می شوند. فعالیت هایی که در فضای خصوصی رخ می دهد قطعا با فعالیت هایی که در فضاهای عمومی و یا نیمه خصوصی شکل می گیرد، متفاوت است. در بین فضاهایی که در سطح شهر وجود دارد، منازل مسکونی از جمله فضاهای خصوصی هستند.
شکل -1 فضای خصوصی
.10 فضای عمومی
فضاهای عمومی، فضاهایی هستند که برای ورود و خروج افراد هیچ محدودیتی وجود ندارد؛ معابر شهر و محله ها از جمله این فضاها می باشند. گرچه حضور در این فضاها با مانعی روبرو نیست اما به صورت غیر مستقیم حضور غریبه ها کنترل می شود و رفتار نیز در این فضاها تابع مسائل فرهنگی و هنجارهای اخلاقی هر جامعه شکل می گیرد.
