مقاله فعالیت دورکنندگی اسانس های شمعدانی معطرL . Pelargonium roseum ، باریجه Ferula gummosa Boiss . ، زیره سبزL . Cuminum cyminum و زیره سیاهCarum carvi L . روی سوسک چهارنقطه ای حبوباتCallosobruchus maculatus Fabricus .

بخشی از مقاله

چکیده

در این تحقیق اثرات دورکنندگی اسانس گیاهان شمعدانی Pelargonium L.، باریجه Ferula gummosa Boiss.، زیره سبز Cuminum cyminum L.  و زیره سیاه Carum carvi L.  روي حشرات کامل سوسک چهارنقطهاي حبوبات،  Callosobruchus maculatus Fabricus. در شرایط دمایی ±27 2 ˚C، رطوبت نسبی % 5±65 در تاریکی مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش زیستسنجی در دستگاه Y شکل - الفکتومتري - و در 4 غلظت و 30 تکرار انجام شد و پاسخ حشرات نیم ساعت پس از رهاسازي ثبت گردید.

غلظتهاي مورد استفاده اسانس پس از انجام آزمایشات مقدماتی به ترتیب 20/41، 8/02، 2/16 و 2/98 میکرولیتر بر لیتر براي حشرات کامل محاسبه شد. پس از انجام آزمایشات زیستسنجی دادهها مورد تجزیه پروبیت قرار گرفت. نتایج تجزیه تحلیل دادهها نشان داد اثرات دورکنندگی اسانسهاي زیره سبز، زیره سیاه و باریجه روي حشرات کامل سوسک چهارنقطهاي حبوبات به طور معنیداري بیشتر از اسانس شمعدانی بود. نتایج بدست آمده کارایی اسانسهاي بهکاربرده شده در تحقیق حاضر را براي دور کردن و کاهش جمعیت آفات انباري به اثبات رساند.

مقدمه

ازجمله مشکلات امروزي بشر، تهیه غذاي کافی براي جمعیت در حال افزایش است. حبوبات با دارا بودن متوسط %20-30 پروتئین غنیترین و ارزانترین منبع پروتئین گیاهی محسوب میشوند. این فرآوردهها درتمام کشورهاي استوایی و نیمه استوایی به عنوان یک ماده غذایی بعد ازغلات بیشترین سطح زیرکشت را دارا هستند - ٢٠٠٩ . - Kazemi et al., سوسک چهارنقطهایی حبوبات - Callosobruchus maculatus Fabricus - یکی ازآفات مهم محصولات انباري پس از برداشت محصول می باشد، بهطوري که بذرهاي آسیبدیده براي تغذیه انسان و دام و حتی براي کشت در مزرعه نامناسب خواهد بود - اکرمی و همکاران، . - 1390 این آفت، حشرهاي چندخوار است که لارو آن از دانههاي بقولات مختلف مانند لوبیا و واریته هاي آن، نخود، ماش، عدس و باقلا تغذیه میکند.

بعضی از واریتههاي لوبیا از حمله این آفت مصون هستند، درصورتی که بعضی دیگر مانند لوبیاي چشم بلبلی، بهشدت مورد حمله آفت قرار میگیرند - باقري زنوز،. - 1364 براساس گزارش - 1986 - Singh در نیجریه حدود %4 از کل تولید سالانه لوبیا چشم بلبلی که داراي ارزشی معادل 30 میلیون دلار است، در اثر خسارت این آفت از بین می رود. درهندوستان خسارت سالانه وارده توسط این آفت به انبارهاي لوبیا چشم بلبلی در حدود % 32-64 است    درایران خسارت سوسک چهارنقطهایی حبوبات روي لوبیا چشم بلبلی به قدري شدید است که اغلب کشاورزان ایرانی از کشت این محصول روي گردان میشوند.

مشکلات جدي استفاده از سموم آلی مانند ایجاد مقاومت در حشرات، طغیان مجدد آفات، گیاه سوزي، سمیت براي مهره داران، زیانهاي گسترده براي محیط زیست و هزینههاي بالارونده تولید، منجربه افزایش احساس نیاز به یافتن حشرهکش-هاي موثر و تجزیهپذیرگردیده است - ٢٠٠٠ . - Elhag, امروزه براي کنترل آفات انباري بیشتر از سموم شیمیایی گازي و گاهی از اشعههاي رادیواکتیو استفاده میشود که خطرات جبران ناپذیري براي انسان و محیط پیرامون آن دارد - ٢٠٠٠ . - Haque et al., یکی از منابع بالقوه براي تولید آفتکشهاي جدید، مواد تولید شده به وسیله گیاهان میباشد.

اسانسهاي استخراج شده ازگیاهان معمولا درطبیعت زودتر تجزیه میشوند، بنابراین سمیت کمتري براي انسان وسایر پستانداران دارند و آثار مخرب کمتري درمحیط زیست برجاي میگذارند - ٢٠٠٢ . - Park et al., این ترکیبات نقش عمدهاي در دفاع گیاهان درمقابل حشرات گیاهخوار دارند و به عنوان دورکننده، بازدارنده تغذیهاي و تخمریزي و یا ترکیبات سمی ایفاي نقش میکنند و گیاهان را درمراحل رشدي مختلف در برابر حشرات محافظت مینمایند. تحقیقات نشان میدهد که قسمت عمده اسانس گیاهان را ترپنوئیدها بخصوص مونوترپنوئیدها و سزکوییترپنوئیدها تشکیل میدهند که اثرات حشرهکشی و دورکنندگی قابل توجهی دارند.

اگرچه اسانسهاي گیاهی به علت فرار بودن بیشتر سمیت تنفسی دارند - ٢٠٠١ - Kéita et al.,، ولی بعضی از اسانسها حتی درغلظتهاي پایین مانع از تخمریزي حشرات شده - ٢٠٠٢ - Tripathi et al., و یا اثر تخمکشی قابل توجهی دارند - ٢٠٠١ . - Kéita et al., همچنین اسانسها مراحل نابالغ آفات انباري را که در داخل بذر فعالیت میکنند تحت تاثیر قرار داده و از خروج حشرات بالغ جلوگیري میکنند - ٢٠٠٢ . - Tripathi et al., همچنین اثر دورکنندگی اسانسهاي مختلف گیاهی بر سوسک چهارنقطهاي حبوبات توسط محقیق متعددي مورد مطالعه قرار گرفته است.

فعالیت دورکنندگی اسانس - Lantana camara L. - روي سوسک چهارنقطهاي حبوبات - C. maculatus - توسط - ٢٠١٢ et al., مورد بررسی قرار گرفت. اثر دورکنندگی اسانس سرو آریزونایی - C. arizonica - برتعدادي سوسکهاي انباري شامل سوسک کشیش - R. dominica - ، سوسک چهارنقطهاي حبوبات - - C. maculatus و سوسک سیگار - L. serricorne - توسط - Abad - ٢٠١٣ et al., مورد مطالعه قرار گرفت. هدف از انجام این پژوهش، فعالیت دورکنندگی چهار اسانس گیاهی شامل شمعدانی معطر L. Pelargonium roseum، باریجه Ferula gummosa Boiss.، زیره سبز Cuminum cyminum L. و زیره سیاهCarum carvi L. روي سوسک چهارنقطهاي حبوبات.Callosobruchus maculatus Fabricus مورد بررسی قرار گرفت.

مواد و روشها

دراین آزمایش به منظور بررسی اثر دورکنندگی اسانس از دستگاه بویایی سنج استفاده شد . این دستگاه شامل یک لوله به شکل Y بود که در یک سر لوله حشره بالغ و در دو بازوي آن غذاي سالم و غذاي آلوده به اسانس قرار داده شد. سپس بازوهاي حاوي غذا به یک پمپ هوا متصل گردید و بدین ترتیب هوا پس از عبور از ذغال فعال وارد دستگاه بویایی سنج شد.

این آزمایش روي 30 گروه که هرگروه شامل 5 حشره بالغ سوسک چهارنقطهاي حبوبات بود، به صورت مجزا انجام شد به طوري که در هربارآزمایش 5 حشره بصورت تصادفی انتخاب و درمحل رهاسازي دستگاه قرار داده شدند و پاسخ حشره نیم ساعت پس از رهاسازي ثبت شد. در این آزمایشها از 2 گرم ماش به عنوان منبع غذایی استفاده گردید.

مقادیر مختلف اسانس در 4 غلظت ماش آغشته به اسانس شمعدانی/ماش بدون اسانس ماش آغشته به اسانس باریجه/ماش بدون اسانس ماش آغشته به اسانس زیره سبز/ماش بدون اسانس ماش آغشته به اسانس زیره سیاه/ماش بدون اسانس نهایی براي اسانس شمعدانی، باریجه، زیره سبز و زیره سیاه به ترتیب 20/41، 8/02، 2/16 و 2/98 میکرولیتر بر لیتر مورد استفاده قرار گرفت. تعداد حشراتی که به سمت غذاي سالم و آلوده حرکت کردند به طور جداگانه ثبت شدند.

نتایج و بحث

نتایج آزمون الفکتومتري، در ترجیح و انتخاب ماش آغشته به اسانسهاي شمعدانی، باریجه، زیره سبز و زیره سیاه و ماش بدون اسانس توسط سوسک چهارنقطهاي حبوبات در جدول 1 نشان داده شده است. طبق نتایج به دست آمده سوسک چهارنقطهاي حبوبات نسبت به وجود اسانس در ماده غذایی عکسالعمل نشان داد و به طور معنیداري ماشهاي بدون اسانس را به ماشهاي آغشته به اسانس ترجیح داد - جدول . - 1