بخشی از مقاله
چکیده
امروزه صنعت گردشگری روستایی، رشد چشمگیری پیدا کرده است و یکی از بخشهای مهم اقتصادی بهشمارمیآید. صنعت گردشگری در فضاهای روستایی بهعنوان رویکردفعّالیّتوی مکمل، با توجه به ظرفیتهای طبیعی و فرهنگی قادر است، در راستای؛ ارتقای کیفیت زندگی ساکنان نواحی روستایی، تجدید حیات روستاها و در نهایت توسعه پایدار روستایی، نقش اساسی را ایفا نماید.
بنابراین شناسایی و تبیین قابلیتها و محدودیتهای گردشگری در سکونتگاههای روستایی مستعد این صنعت و اولویتبندی آنها، از اهمیت ویژهای برخوردار است. با توجه به موارد فوق؛ هدف پژوهش حاضر، بررسی قابلیتهای گردشگری بومی در راستای توسعه پایدار روستایی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که؛ جذب گردشگر، سبب ارتقای درآمد روستاییان میشود که این امر؛ اشتغالزایی بیشتر روستاییان و کاهش مهاجرت آنان را، در پی دارد.
از مهمترین پیشنهادهای پژوهش حاضر نیز میتوان به تشویق روستاییان به حفظ جاذبههای تاریخی و چشماندازهای طبیعی و همچنین تشویق و آموزش آنان به حفظ آداب، رسوم و فرهنگ بومی خود در برابر تغییرات فرهنگی و احیا فرهنگ اصیل و بومی روستا، اشاره کرد.
مقدمه
یکی از مهمترین مشکلات در کشورهای در حال توسعه، مسأیل و چالشهای توسعه روستایی است، به این دلیل که راهبردها و اهداف گذشته در زمینه توسعه روستایی موفقیت آمیز نبوده و نتوانسته است تا عمده مسأیل روستاها در حوزهی معیشت پایدار و بهبود زندگی روستاییان تأمین کند
این امر سبب شده است تا برخی از برنامهریزان و سیاستگزاران توسعه،فعّالیّتهای گردشگری را بهعنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار بدانند و هنگامی که شرایط ملی یا بینالمللی اجازه گسترش و توسعهی گردشگری بینالمللی را ندهد، توسعهی داخلی بهویژه در مناطق توسعهنیافته و محروم بتواند نقش مهمی در توسعهی این مناطق داشته باشد
سکونتگاههای روستایی، بخصوص در کشورهای جهانسوم که نزدیک به نیمی از جمعیت اینگونه کشورها را در خود جا داده است، با مسأیل و مشکلات حادتری از قبیل، مهاجرتهای روستایی، پایین بودن سطح اشتغال، پایین بودن سطح بهرهوری در بخش کشاورزی، فقدان یا کمبود زیربناهای رفاهی و خدماتی مواجه است. این در حالی است که تعداد قابل توجهی از اینگونه سکونتگاهها به لحاظ موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر، مانند؛ مناظر طبیعی، آثار باستانی، تنوع اقلیمی، آداب و سنن اجتماعی و غیره زمینههای مناسبی برای توسفعّالیّتههای گردشگری دارند
گردشگری روستایی با توجه به ظرفیتهای طبیعی و فرهنگی و در نهایت توسعه پایدار روستایی نقش مهم و تأثیرگذاری میتواند، داشته باشد
فزون بر این، در بسیاری از نقاط جهان، مناطق روستایی بااستفاده از فرآیندهای توانمندسازی روستایی و برخورداری از مواهب و جاذبههای طبیعی روستا، توانستهاند به ترمیم ساختار اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی خود بپردازند. این در حالی است که مناطق روستایی ایران از قابلیتها و منابع موجود گستردهای برای گردشگری برخوردار میباشد
بنابراین رابطهای دو طرفه بین گردشگری روستایی و منابع آن وجود دارد، اما این رابطه به ظاهر ساده است؛ زیرا گردشگری و کشاورزی نیازهای انحصاری روستا نیستند و عوامل مختلف دیگر هم برای سهیم شدن در روستا رقابت میکنند. ذخایر روستا نامحدود نیستند و توسعه خانهسازی، با کاستن از ذخایر طبیعی روستا، کمکم منابع آن را به پایان خواهد رساند.
علاوه براین اگر از مناطق روستایی استفاده بیش از حد به عمل آید، این مناطق در شرف نابودی قرار خواهند گرفت. روستاهای ایران به لحاظ شرایط اقلیمی مطلوب و داشتن پتانسیلهای انسانی و طبیعی ویژه میتوانند به عنوان جاذبههای منحصر به فرد مطرح شوند، داشتن شرایط جغرافیایی، فرهنگ و آداب و سنن از ویژگیهای ارزشمندی است که میتواند به توسعه گردشگری روستایی در ایران کمک شایانی کند
توسعهی گردشگری روستایی، در مکانهای مختلف زمینههای اشتغال دائم، فصلی و نیمهوقت را برای نیروی انسانی با تخصص و آموزش متوسط فراهم میسازد و از نرخ بیکاری میکاهد. در توسعهی گردشگری، گذشته از ایجاد اشتغال مستقیم، زمینهی سایرفعّالیّتهای مرتبط مانند کارهای ساختمانی، تعمیرات، کرایهی خوردرو و دستفروشی نیز برای افراد بومی فراهم میشود، که ایران با توجه به فرهنگ غنی، آثار باستانی و جاذبههای طببعی ، این توانمندی را دارد تا با شناسایی و ارزیابی جایگاه گردشگری و شناسایی نقاط قوت و ضعف توسعه گردشگری روستایی، موجب توسعه روستایی پایدار و بهرهمند شدن نسلهای آینده و امروز از پتانسیلهای موجود در ساختار اقتصادی و اقلیمی و اجتماعی روستا گردد که هدف این پژوهش بررسی قابلیتهای گردشگری بومی در توسعه پایدار روستایی است.
روش تحقیق
پژوهش حاضر، با استفاده از گردآوری، مرور و مطالعه منابع کتابخانهای و به عبارتی با رویکردی اسنادی انجام شده است. در این راستا، در ابتدا به بررسی مفاهیم گردشگری روستایی، توسعه روستایی پایدار و توسعه پایدار گردشگری و گردشگری بومی پرداخته شد و در نهایت به نقاط قوت وضعف گردشگری روستایی و آثار و پیامدهای آن اشاره گردید.
توسعه پایدار روستایی و توسعه پایدار گردشگری
توسعه پایدار روستایی عبارتست از وحدت میان ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی به منظور بالا بردن سطح معیشت و رفاه مردم روستایی است. فزون بر این، توسعه پایدار روستایی یکی از اهداف اساسی سیاستگزاریهای کلان در همه کشورها و بخصوص در ایران است. چون توسعه پایدار یک مفهوم کلی و در ارتباط با ابعاد مختلف زندگی روستاییان و همچنین رابطه این ابعاد با محیط پیرامون میباشد.
توسعه پایدار گردشگری رهیافت جدیدی نسبت به گردشگری پایدار محسوب میشود که از سال 1992 و در طی موج سوم توسعه گردشگری مطرح شد که در این رهیافت اصول اساسی توسعه و توسعه پایدار بیش از خود گردشگری و اجزا و عناصر آن مدنظر قرار گرفتند؛ زیرا که در رهیافت توسعه گردشگری پایدار، گردشگری به مانند چرخهای برای توسعه پایدار قلمداد میشود.
اما، توسعه گردشگری و همافزایی توسعهی گردشگری و توسعه پایدار روستایی دارای محدودیتهای میباشد که از جمله موانع اقتصادی توسعه گردشگری در ایران میتوان به عدم حمایت از سرمایهگذاری در صنعت گردشگری - دولتی و خصوصی - ، سیاستهای نامناسب اقتصادی، افزایش نرخ مالیات، عوارض، بیمه در بخش گردشگری اشاره کرد و از جمله موانع اجتماعی و فرهنگی میتوان بیم از اثرات مخرب جهانگردی بر فرهنگ محلی، عدم شناخت سلایق جهانگردان خارجی، مشروطکنندههای فرهنگی و مذهبی کشور، و پایین بودن سطح آگاهی جامعه در مورد گردشگری و جاذبههای گردشگری اشاره کرد
گردشگری بومی
گردشگری بومی گزیداری در گردشگری پایدار است که در ارتباط مستقیم با مردم بومی و محلی است. بدین صورت که یا با مدیریت خود افراد روستایی و یا یک مرکز فرهنگ بومی متمرکز در محلی دیگر است. یک گردشگر بومی بهطورکلی بر روی یک گردشگری بینالمللی یا داخلی متمرکز میشود و حداقلفعّالیّتهای او شامل بازدید از مناطق بومی دور یا بازدید از اماکن فرهنگی یا هنر و صنایع دستی و یا شرکت در رقصهای بومی محلی است. گردشگری بومی سبب پایداری اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی میشود. صنعت گردشگری بومی فرصتهای شغلی فراوانی را جهت کمک به پایداری اقتصادی فراهم میکند و دارای اهدافی چون احیاء ارزشهای بومی، حفظ محیط زیست، ایجاد اشتغال، احیاء فرهنگ بومی و توسعه و ترویج صنعت گردشگری است
گردشگری بومی، معمولاً دیدن مردم بومی مانند گروههای قبیلهای یا اقلیتهای قومی است. این گردشگری ممکن است در مناطقی چون یک پارک ملی، جنگل، بیابان یا منطقه کوهستانی صورت پذیرد. این منطقه اغلب مکانی دورافتاده و آسیبپذیر است که گردشگرِ معمولی نمیتواند به آسانی به آن دسترسی پیدا کند. امروزه بسیاری از گردشگران به فرهنگ، سنن و سبک زندگی مردمان بومی علاقه نشان میدهند. گردشگران، حتی بدون ارتباط رودررو با بومیان، مشتاقند تا هنرها و صنایع آنان را بهعنوان سوغات بخرند و از نمایشها و اجراهای فرهنگی بومیان که به نظر میرسد بخشی جداییناپذیر از تجربهشان است لذت ببرند
گردشگری بومی یکی از گزیدارهای گردشگری روستایی استو معمولاً این دو نوع گردشگری به صورت مترادف با هم به کار میروند. زیرا هدف نهایی هم در گردشگری بومی و هم روستایی، اقامت در مکانهایی است که معماریاش با محیط سازگار است، نوشیدنیها و خوردنیها، سنتی و محلی است، صنایعدستی همان مکانها معرفی میشوند و به فروش میرسند، بازدیدها به طریق بومی - شتر سواری، دوچرخهسواری، پیادهروی و غیره - صورت میگیرد و حتی بازیهای محلی و سنتی با حضور گردشگران اجرا میشود. بنابراین راهبردها و برنامهریزیهای دقیقی باید درباره گردشگری روستایی صورت گیرد.
گردشگری روستایی
گردشگری روستایی به عنوان نوعیفعّالیّت تفریحی و اجتماعی در نیمه دوم قرن هیجدهم در اروپا ظاهر شد. در قرن نوزده و بیست میلادی به دلیل توسعه حمل و نقل و سهولت جابجایی، دسترسی به روستاها آسان شد
مفهوم توسعه پایدار در برنامهریزی گردشگری در سطح بینالمللی در دهه 1980 مطرح شد. توسعه پایدار گردشگری وجوه مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقلیمی و جغرافیای جامعه و انتظارات مردم منطقه را تشکیل میدهند
سدلر در سال 1990 از نخستین کسانی بود که مدل اکوتوریسم پایدار را بهکار برد، وی اهداف اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی را در مدل خود بهکار برد؛ اهداف اجتماعی مانند تأمین مزایای اجتماعی، مشارکت در برنامهریزی، آموزش و اشتغال ساکنان محلی، اهداف اقتصادی مانند مزایای اقتصادی برای جامعه محلی میزبان و پایایی اقتصادی و اهداف زیستمحیطی نیر کمک به حفظ منابع طبیعی، اجتناب از تخریب منابع و مدیریت عرضه و تقاضای منابع طبیعی است
