بخشی از مقاله
چکیده
گرم شدن کره زمین - - Global Warming در حال حاضر یکی از مهمترین چالشهایی است که تمدن بشري با آن روبرو است. دانشمندان افزایش میزان گازهاي گلخانهاي نظیر CO2 را از مهمترین عوامل بروز این پدیده به شمار میآورند.گرمایش زمین علاوه بر گرم کردن مناطق مختلف، با تغییر اختلاف درجه حرارت بین قطبها و استوا، چرخه کلی هوا را دگرگون و باعث غیرقابل پیشبینی شدن وضعیت آب و هوا شده و بسیاري از معادلات مورد اعتماد بشر را به هم میریزد.
IPCC میانگین گرم شدن جهانی را در حدود /74 درجه سلسیوس در قرن بیستم به بعد گزارش کرده است. افزایش خشکسالی، ذوب یخهاي قطبی، آتش-سوزي هاي گسترده، طوفانهاي مخرب، موج سرما، زمستانهاي ملایم و... سبب شده است تا سازمان ملل متحد از کشورهاي عضو بخواهد در قالب معاهدهاي تحت عنوان »معاهده کیوتو« از میزان CO2 تولیدي خود بکاهند. علاوه بر این گرمشدن کره زمین اثرات چشمگیري بر میزان تولید محصولات کشاورزي و بهویژه درختان میوه در دنیا داشته است.
مناطق مناسب براي تولید میوه در حال تغییر میباشد و به سمت شمال حرکت کردهاند، جایی که در گذشته - 50 سال پیش - براي تولید این محصولات مناسب نبودند. بر این اساس اثرات این افزایش در دماي کره زمین باید بیشتر مورد بررسی قرار گیرند.
همچنین میتوان از این شرایط پیش آمده براي تولید میوههاي پیشرس و نوبرانه استفاده کرد. به هر حال جنبههاي مختلف از جمله پاسخ گیاهان به افزایش عمومی دما و تاثیر آن بر روي عملکرد گیاهان، معرفی ارقام با نیاز سرمایی کم و ارقام متحمل به دماي بالا بایستی بررسی شود. در این بررسی، به اثرات گرمشدن کرهزمین بر تولید محصولات کشاورزي و بهویژه صنعت میوهکاري و راهکارهاي مناسب براي برطرف کردن خفتگی و بررسی نیاز سرمایی ارقام مختلف پرداخته میشود.
مقدمه :
اثرات گرم شدن جهانی بررسی در این مورد، نگرانیهاي فراوانی را در خصوص تغییرات فنولوژیکی، کاهش عملکرد، کاهش کیفیت و مشکلات فراوان دیگري را سبب شده است. از جمله مهمترین اثرات آن شکوفایی جوانه و گلدهی درختان میوه میباشد.تامین نیاز سرمایی در درختان میوه مناطق معتدله و یکنواختی و همزمانی شکوفایی جوانهها از جمله مهمترین فاکتورهاي تولید محصول اقتصادي می-باشند - . - Luedeling et al., 2009 اثر دوم در ارتباط با رنگگیري و کیفیت این محصولات است.
برخی از محصولات مانند انگور و سیب از کیفیت مناسبی - رنگ و طعم - برخوردار نمیشوند. گلابی و زردآلو نیز به همین صورت کیفیت مطلوب خوراکی خود را از دست میدهند.
موراتی و همکاران - - 2010 نشان دادند که دماهاي بالاتر بهصورت مستقیم بر میزان فتوسنتز تاثیر میگذارد و میزان اسیدهاي الی، فلاونوییدها، سفتی و فعالیتهاي آنتیاکسیدانی را تغییر و در نتیجه کیفیت میوه کاهش مییابد. آسیب سرمایی و سرمازدگی نیز از جمله مشکلات بهوجود آمده در اثر این پدیده است.
دماي بالا در پاییز از مقاومسازي گیاه به سرماي زمستانه جلوگیري کرده و در نتیجه با اولین سرما به سختی آسیب میبیند. همچنین با افزایش دما گیاهان به سرعت واکنش داده و باعث زودتر باز شدن جوانههاي گیاهان میشود و این موضوع باعث افزایش حساسیت آنها نسبت به سرماي بهاره میشود
همچنین دماهاي بالاتر در بهار سبب تسریع تغییرات فنولوژیکی در زیتون، سیب و بادام میشوند. براي مثال در ایتالیا و فرانسه درختان بادام نسبت به سال 1980زودتر به گل رفتند . - Yaacoubi et al., 2014 - علاوه براین تغییر در میزان بارندگی، و دما سبب هجوم آفات و بیماريهامیشود
تاثیر بر زمان گلدهی بهاره گیاهان
مطالعات انجام شده توسط کلارك و تامپسون - - 2004 در مورد اثر گرمشدن عمومی کرهي زمین بر زندگی گیاهان نشان داده است که تفاوت زمان گلدهی در برخی از گونههاي گیاهی که در شرایط خاص آب و هوایی قرار گرفتهاند، تا حدود 50 روز هم میسد. همچنین وي نشان داد که گیاهان در پاسخ به گرمشدن کرهي زمین در اواسط زمستان شروع به گلدهی کنند. اساس این مطالعات این است که گیاهان زمان گلدهی خود را به وسیله سازگاري با آب و هوا و هم چنین تغییرات آن تنظیم میکنند. با افزایش CO2 و گرمشدن سطح زمین گیاهان سریعتر گل میدهند. این بررسی بر روي 79 گونه گیاهی و واکنش آنها نسبت به گرما انجام شد
اثر بر تغییر مرزهاي مناطق مناسب کشت درختان میوهها
بر طبق یافتههاي مرکز بینالمللی علوم درختان میوه - NIFTS - واقع در ژاپن به دلیل گرمشدن عمومی دماي کرهي زمین، مناطق مناسب براي کشت هر نوع میوه تا به سال 2060 به سمت شمال حرکت میکند. براي مثال مناطق مناسب براي کشت سیب در توکیو و ناگانو در سال 2030 به سمت هوکایدو - شمال - حرکت میکند. مناطق مناسب براي کشت نارنگی ساتسوما از مکانی که هماکنون هست به سمت شمال تغییر مکان داده و به سمت کانتو، توکیو وکینکی میرود.
این حساسیت به تغییر آب و هوا در بین گیاهان چند ساله و درختان میوه تاثیر بیشتري نسبت به یکسالهها و برنج دارد - . - NIFTS, 2004همچنین پژوهشها به تغییر بهترین مکان براي کشت محصولات مناطق معتدله در امریکا اشاره دارند . - Baldocchi & Wong. 2008; Luedeling et al., 2009 - این حرکت و تغییر مرزها ممکن است منجر به رقابت با تولیدات مناطق نیمه گرمسیري شود. در ایران نیز این تغییرات محسوس است و امروزه حتی در شهر شیراز بیشتر گونهها و ارقام مرکبات پرورش داده میشوند.
کشت انگور در مناطق گرم
از ابتداي دههي1960 کشت انگور در مناطق مختلف گرم سود فراوانی را براي کشاورزان در پی داشت. کشت انگور در این گونه مناطق باعث میشود تا بتوان تولید خارج از فصل داشت. سایر کشورها نیز در تمام قارهها به دلیل سود سرشاري که از این نوع کشت به دست میآید، تمایل زیادي جهت کشت انگور در مناطق گرم دارند. از جمله این کشورها کلمبیا، پرو، بولیوي، ماداگاسکار، نامبیا، تانزانیا، ویتنام، چین و ایران .... را میتوان نام برد
صنعت تولید انگور در مناطق گرم نسبت به مناطق معتدله تفاوت بسیاري دارد. کشت انگور در این مناطق نیاز به برنامههاي مدیریتی خاصی دارد. فقدان دوره خفتگی در مناطق گرمسیر این اجازه را به گیاه میدهد تا به طور مداوم به رشد خود ادامه دهد و برنامه برداشت در هر فصل از سال بتواند صورت بگیرد. ارقامی که در مناطق گرم کشت میشوند، غالبا از مناطق معتدله سرچشمه گرفتهاند که این خود باعث ایجاد یک سري از مشکلات مدیریتی میشود.
براي غلبه بر خفتگی و یا باردهی کم یک سري فنون مانند استفاده از مواد شیمیایی برطرف کننده نیاز سرمایی مورد نیاز است. جهت تولید ارقام مقاوم به شرایط مناطق گرم بایستی از روشهایی مانند دورگهگیري و یا روشهاي بیوتکنولوژي همانند استفاده از نشانگرهاي مولکولی که اخیرا کاربرد آن گسترش زیادي یافته است بهره برد. استفاده از ارقام داراي نیاز سرمایی کم و مقاوم به بیماريها که داراي گستردگی تجاري بالایی هستند، استفاده کرد
چگونه با پدیده مواجه و از آن نهایت استفاده را ببریم
گیاهان و بهویژه درختان میوه به شدت تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار میگیرند. اگر افزایش دما به همین منوال ادامه یابد در تولید محصولات کشاورزي با مشکلات بسیار جدي مواجه خواهیم بود. شاید بهترین روش این باشد که چشم باز کرده با واقعیات روبرو شویم و از آن نهایت استفاده را ببریم. اعتقاد بر این است که مطالعه و انجام پژوهشهاي بیشتر ما را در مواجه با این پدیده جهانی یاري خواهد کرد و میتوان بهترین استفاده را از ان برد. اخیرا کاربرد برخی مواد شیمیایی و طبیعی توانسته است در رفع نیاز سرمایی درختان معتدله در مناطق گرم کمک فراوانی کند. از جمله این ترکیبات میتوان به هیدروژن سیانامید، نیترات پتاسیم و عصاره سیر... اشاره کرد که کاربرد کاملا موفقیتآمیزي داشتهاند
ضمن آنکه برخی از فنون مانند برگ-ریزي مصنوعی تا حد زیادي میتواند به کاهش نیاز سرمایی کمک کند . - Griesbach, 2007 - ولیکن بهترین کار ممکن برنامه-ریزيهاي طولانی مدت و مدون براي اصلاح گیاهان با نیاز سرمایی کم است. این کار نه تنها ما را در مقابله با این پدیده ناخواسته یاري میکند بلکه میتوانیم از مزایاي کشت و تولید میوههاي مناطق معتدله در مناطق نیمه گرمسیر نیز بهره ببریم. میتوان این محدودیت را تبدیل به فرصت کرد و دستاوردهاي چشمگیري داشت. در دانشگاه شیراز از سال 1383 پژوهشهایی براي یافتن راهکار مناسب برطرف کردن خفتگی زمستانه انگور و سایر درختان میوه در مناطق گرم و بررسی نیاز سرمایی ارقام مختلف شروع شده و تا کنون نتایج خوبی بهدست آمده است.