بخشی از مقاله
چکیده
ژئومورفولوژی یک شهر بر مکان گزینی، جهات توسعه فیزیکی، مورفولوژی و ساخت و سازهای شهری اثر می گذارد. شهر آبدانان در یک منطقه کوهستانی دارای توپوگرافی خشن است که توسعه فیزیکی آن را با مشکل مواجه ساخته است. در این تحقیق سعی بر آن بوده که با توجه به ژئومورفولوژی منطقه جهات مناسب برای توسعه فیزیکی شهر شناسایی و معرفی گردند.
به این منظور علاوه بر روش کتابخانه ای و مشاهدات میدانی، ابتدا نقشه ژئومورفولوژی محدوده موردمطالعه در محیط Fr ee×hand ترسیم شد، سپس با استفاده از نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی در محیط iG s و با وزن دهی به روش Ahp لایه های موردنظر تهیه و نقشه پهنه بندی جهات توسعه فیزیکی شهر به دست آمد که در آن منطقه به چهار پهنه مناسب، نسبتا مناسب، نامناسب، بسیار نامناسب طبقه بندی گردید. مقایسه نقشه پهنه بندی و نقشه ژئومورفولوژی منطقه نشان می دهد که دشت های پراکنده آبرفتی و مخروط افکنه های جنوب شرقی شهر مکان های مناسب، محدوده های اطراف منطق تپه ماهوری و تیغه های کم ارتفاع مکان های نسبتا مناسب و سایر قسمت ها برای توسعه شهر نامناسب هستند.
مقدمه
شهرنشینی به طور طبیعی همراه با رشد و توسعه ی شهرها اتفاق می افتد و با افزایش جمعیت شهرها هرچه بیشتر گسترش مییابند. توسعه فیزیکی شهرها در ارتباط مستقیم با بستر طبیعی و عوارض ژئومورفولوژیکی است ،این عوارض گاه مثبت و گاه منفی و بازدارنده هستند. توسعه شهر در مناطق کوهستانی به دلیل محدودیت های ژئومورفولوژیکی و فرایندهای دامنه ای از حساسیت بیشتری برخوردار است و در برخی موارد شکل خاصی به شهر می بخشد و سبب بهم ریختگی بافت آن می شود - زمردیان،1383، - .
بررسی مشکلات مربوط به انتخاب مکان مناسب برای توسعه شهرها، چگونگی استقرار سکونت گاه ها در محدوده شهرها و اثرات توسعه شهر روی لندفرم ها، زمین های اطراف و نظایر این ها، موضوع های مورد مطالعه ژئومورفولوژی شهری هستند - جباری، روستایی، 1386، - . شناخت پارامتر های اصلی ژئومورفولوژی برای مکان یابی کاربری های شهری و توسعه ی فیزیکی آن از جهات مختلف حائز اهمیت است .
این پارامترها با عوامل مختلف طبیعی و انسانی رابطه مستقیم دارد - رضایی؛ استادملکرودی، 1389، ص... - . مطالعات شهری گذشته بر خلاف امروز بدون توجه به این پارامترها بوده است - نجفی، . - 1389 از کتابهای موجود می توان به آثار نادرصفت - 1379 - ، روستایی و جباری - 1386 - و زمردیان - - 1383اشاره کرد. و از پایان نامه ها می توان به قابلیت ها و محدودیت های توسعه فیزیکی شهر ایلام توسط نجفی . - 1389 - اشاره کرد.
روش تحقیق
شناخت و بررسی نقش عوامل مختلف به خصوص عوامل طبیعی - ژئومورفولوژیکی - در توسعه فیزیکی و مکان یابی شهر با استفاده از نقشه های زمین شناسی، توپوگرافی و ژئومورفولوژی ضروری است. ابتدا اطلاعات مورد نیاز از قبیل نقشه توپوگرافی 1,50000 ، نقشه زمین شناسی1,100000 منطقه جمع آوری شد. سپس لایه های اطلاتی مورد نیاز شامل: توپوگرافی - ارتفاع - ، شیب، جهت شیب، لیتولوژی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، نوع کاربری اراضی، پوشش گیاهی در محیط Gis تهیه شدند.
برای وزن دهی به لایه ها روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - مورد استفاده قرار گرفت و اطلاعات مورد بررسی در قالب پرسشنامه و با نظر متخصصین امتیاز داده شد و به کمک نرم افزار - Expert choice - وزن لایه ها و زیرلایه ها بدست آمد و پس از پهنه بندی، نقشه به دست آمده با نقشه ژئومورفولوژی شهر که در محیط نرم افزار Free hand تهیه شده بود مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت.
ناحیه مورد مطالعه
شهر آبدانان به عنوان مرکز شهرستان آبدانان مساحتی معادل 2/428/338 متر مربع دارد و در قسمت شمال غربی شهرستان آبدانان و بین 32° 59ˊ 03˝ تا 33° 00´ 24˝ عرض شمالی و 47° 24´ 18˝ تا 47° 26´ 44˝ طول شرقی واقع شده است. این شهر در دامنه ی جنوبی طاقدیس کبیرکوه قرار گرفته و ارتفاع عمده آن 880 متر از سطح دریاست. ارتفاعات کبیرکوه و دینار کوه با جهتی شمال غربی-جنوب شرقی آن را احاطه کرده اند و رودخانه آبدانان از میان آن می گذرد. در منطقه سازندهایی مثل سروک، سورگاه، ایلام، بختیاری، گورپی، بخش آهکی امام حسن، پابده، آسماری، گچساران، برونزد دارند.
یافتههای تحقیق
شواهد نشان می دهد از بین پارامترهای مورد بررسی شیب و سپس ارتفاع مهمترین نقش را در مکان گزینی شهر داشته چرا که شهر تقریبا در دامنه فرسایش یافته طاقدیس واقع شده است و از سمت شمال به یکباره و از جنوب پس از تپه ماهورها به دامنه های تند کوهستانی با ارتفاع بیش از 900 متر و شیب بیش از 16 درصد منتهی می شود و دو توده کوهستانی در شمال غرب شهر با بهم پیوستن سدی در برابر توسعه شهر بوجود می آورند و در قسمت های غربی و شرقی نیز تیغه های به جا مانده از طاقدیس انشعاباتی در بافت اصلی ایجاد کرده اند.
در قسمت جنوب شرقی که دشت ناودیسی وسیعتر می شود و آب های جاری شیب راتعدیل نموده، می تواند به عنوان پتانسیلی برای توسعه آتی شهر مورد توجه قرار بگیرد.آبراهه ها در قسمت شمال منطقه دره های نسبتا عمیقی حفر کرده اند که عاملی برای تقسیم شهر به بخش های مجزا می باشد و از محدودیت های عمده منطقه به شمار میرود .بهترین پهنه ارتفاعی کمتر از 900 متر، شیب کمتر از 20 درصد، فاصله بیش از 50 متر از آبراهه و متشکل از نهشته های آبرفتی و سازند بختیاری می باشد.
نتیجهگیری
نتایج نشان می دهد که مهمترین محدودیت های توسعه شهر به ترتیب عبارتند از شیب، توپوگرافی خشن، سازندهای سست و فرسایش پذیر و دره هاو انشعابات رودخانه آبدانان. که از بین آن ها شیب و توپوگرافی از عوامل تعیین کننده به شمار می روند. در نقشه پهنه بندی منطقه به 4 پهنه مناسب، نسبتا مناسب، نسبتا نامناسب و نامناسب طبقه بندی شده است، مقایسه نقشه پهنه بندی و نقشه ژئومورفولوژی منطقه نشان می دهد که لندفرم های اطراف شهر بیشتر شامل تیغه ها، دشت های پراکنده آبرفتی، مخروط افکنه های کم وسعت، تیغه های فرسایش یافته و پادگانه های آبرفتی و اراضی تپه ماهوری است. که در بین آنها دشت آبرفتی، مخروط افکنه ها مناسب توسعه هستند.
