بخشی از مقاله
چکیده
جایگاه یکصد وسیزدهم کشور درشاخص نوآوری جهانی از یک سو ،نقش تنها پانزده درصدی بخش خصوصی در GDP و نیز سهم زیرده درصدی صادرات حاصل از ساخت و تولید نشان دهنده فاصله جدی تحقق عملیاتی سرفصلهای مدون نظام ملی نوآوری با اهداف قراردادی در این حوزه در بعد عملیاتی میباشد.
لیکن در بعد نهادی:
مؤسسه تامسون امریکا در سال 2008 ، تعداد کل اسناد نمایه شده ایران را در علوم - 0,93درصد - ،در علوم اجتماعی 0,24 - درصد - و در علوم انسانی و هنر 0,03 - درصد - اعلام کرده است .تعداد کل اسناد نمایه شده ایران در موسسه اطلاعاتی علمی تامسون 0,82 - - ISI - در صد مقدار جهانی - بوده است.رژیم صهیونیستی و ترکیه تنها گشورهای رقیب ایران در عرصه علم در منطقه هستند.
میزان مشارکت رژیم صهیونیستی 0,89 - درصد مقدار جهانی - و ترکیه - 1,49 درصد مقدار جهانی - است.در سال 2008 تعداد نمایه های حوزه علوم ایران ار رژیم صهیونیستی بیشتر شده اما تحقیقات در حوزه علوم اجتماعی در رژیم صیونیستی چهار برابر ایران 1975 - نمایه در برابر 487 نمایه - و ترکیه دو برابر 995 - نمایه در برابر 480 نمایه - ودر حوزه علو م انسانی و هنر جهارده برابر ایران 512 - نمایه در برابر 36 نمایه - و ترکیه دو برابر 995 - نمایه در برابر 487نمایه بوده است.
لذا دریک نگاه دوسویه اکر چه در بعد نهادی رشد تحقیقات دانشگاهی با ستثنا ءحوزه علوم انسانی مشاهده میشود لیکن در بعد عملیاتی فاصله ای قابل تامل مشاهده میگردد. لذا در این مقاله هدف عارضه یابی دلایل عقب ماندگی با هدف تحقیق کیفی و بر مبنای روش عملیاتی فرا تحلیل میباشد.لازم به ذکر است با توجه به شرایط خاص تحریمی چند سال گذشته سعی بر استفاده از داده های رونددار تر سالهای بوده است.
مقدمه
نظام ملی نوآوری - به انگلیسی: National System of - Innovation - NSI یک نظام مدیریت نوآوری فرا سازمانی و در مقیاس کلان و کشوری است که به نقش مجموعه سازمانها مانند دانشگاهها، موسسات پژوهشی، پارکهای فناوری، مراکز تحقیق و توسعه، مراکز صنعتی و غیره در فرایندهای نوآوری و رابطه تعاملی آنها در این خصوص میپردازد. نظام ملی نوآوری زیر نظامهای متعددی مانند نظام ملی پژوهش، نظام ملی خلاقیت، نظام ملی مالکیت فکری، نظام ملی مدیریت فناوری و همچنین نظامهای محلی یا منظقهای نوآوری را شامل میگردد.
مفهوم نظام نوآوری را اولین بار، فریمن در سال 1982 و با الهام از نظریات لاندوال به کار برده است. او با مطالعه سیستم نوآوری ژاپن ملاحظه نمود که سازمانهای تحقیق و توسعه، بنگاههای صنعتی، و سازمانهای دولتی ژاپن در یک رابطه متقابل با یکدیگر، و در یک چارچوب و بستر نهادی موجبات توسعه فناوری را فراهم آوردهاند. وی نظام نوآوری را شبکهای از موسسات عمومی و خصوصی میداند که حاصل فعالیت ها و تعامل های آنان به خلق انتقال اصلاح و انتشار فناوری های جدید منجر میشود.
او مجموعهی این عوامل را در ذیل مفهوم نظام ملی نوآوری مطرح کرده و ساماندهی این سیستم را به عنوان یکی از عوامل اصلی موثر در توسعه کشورها معرفی مینماید. در واقع فریمن نوآوری را حاصل فرایندی غیر خطی میداند که شبکهی درهمتنیدهای از عوامل، در شکلگیری آن ایفای نقش مینمایند. در این مقاله هدف بررسی مبانی نظام ملی نوآوری ایران و میزان تحقق اهداف بر مبنای سنجه های عملکردی میباشد تا بدین وسیله به تحلیل فاصله های مذکور در ابعاد محتویی و فرآیندی پرداخته شود تا براین اساس بازمهندسی از نقطه نظر نهادی - نهادهای سیاستگذار،شاخصهای محتویی - و نیز عملیاتی - میزان تحقق اهداف - صورت پذیرد .
در این راستا ابتدا به ویژگیهای نظام ملی نوآوری در ژاپن - به عناوان مدل سرآمد - و سپس انحرافات موجود در برنامه های مصوب نظام فناوری ملی پرداخته میشود تا درنهایت عارضه های مذکور شناسایی گردد. لازم به ذکر است با توجه به اثر قطعی تحریمهای سال اخیرآآمارهای مورد استفاده حتی المقدور به صورت متوسط از زمانهای پیشتراستخراج گردیده است .روند تسلسلی ادامه مطالب به شکل زیر خواهد بود:
.1ویژگیهای نظام ملی نوآوری در ژاپن
2. الگوی نظام ملی نوآوری ژاپن
3. دلایل ضعیف بودن ارتباط بین صنعت و دانشگاه در ژاپن نسبت به کشورهایی نظیرآمریکا
4. مقایسه شاخصهای علومنواوری و فنّاوری چند کشور پیشرفته، توسعه یافته جدید و در حال توسعه با ایران
5. سهم بخشها در تولید ناخالص داخلی- مقایسه با کره جنوبی و مالزی
6. سهم بخش ها در تولید ناخالص داخلی - برحسب درصد -
7. تصویرکلان نظام ملی نوآوری
.8مؤلفههای مهم نظام ملی نوآوری و مقایسه ای شاخصها .9جمع بندی .10پیشنهادات
ویژگیهای نظام ملی نوآوری در ژاپن:
• ناچیز بودن نقش دولت در سرمایه گذاری تحقیق و توسعه نسبت به سایر کشورهای پیشرفته - سهم دولت در تحقیق وتوسعه %1/2 است -
• پایین بودن هزینه های دفاعی در ژاپن
• پرداخت تمامی هزینه های تحقیق و توسعه توسط شرکتهای ژاپنی - در کشورهای پیشرفته این رقم بین 11تا 34 درصد است -
• بالا بودن تعدادپژوهشگران - به ازای هر 10000 نفر 37 پژوهشگر بدون در نظر گرفتن پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی -
• بالا بودن نسبت مهندسان به دانشوران
• سیر صعودی به کارگیری ثبت اختراعات
• تاثیر پذیری نرخ بهره وری کل از تحقیق و توسعه و عواملی مانند شوک تقاضا و فاصله عملکرد نسبت به سطوح جهانی
• کم بودن محدودیت بازار سرمایه در ژاپن نسبت به کشورهایی مانند آمریکا
• تمایل به بیشینه کردن رشد
• آشنایی مدیران با تحقیقات، تولید و بازاریابی
• رابطه نزدیک بین فروش، تولید و تحقیق و توسعه
• سهولت انتقال محصولات و فرایندهای جدید به تولید
الگوی نظام ملی نوآوری ژاپن:
o همکاری بنگاههای صنعتی
o وجود رقابت شدید بین بنگاههای داخلی در ژاپن و عدم رواج همکاریهای صنعتی
o تلاش دولت برای ایجاد موسسات مشارکت تحقیقاتی جهت ترویج همکاریهای تحقیقاتی
o تصویب قانونی برای نزدیکی شرکتها به هم و پدید آوردن مکانیزمی برای توزیع یارانه بین آنها در سال 1961 و عدم موفقیت این قانون به دلیل جدا شدن شرکتها از موسسه مشارکتی پس از دریافت رایانه و صرف هزینه به تنهایی
o کاهش روند همکاریهای فنی در ژاپن برخلاف آمریکا
• تعامل صنعت با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی
o تاسیس دانشگاه و مراکز تحقیقاتی توسط بخش خصوصی در کنار دولت
o تاسیس شورای عالی ژاپن - گاکوشین - با سرمایهی خصوصی و دولتی به هدف افزایش بودجه تحقیقاتی دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و ترغیب همکاریهای تحقیقاتی بین صنعت ودانشگاه
o فعالیت انجمن توسعه ژاپن در جهت تسهیل همکاریهای پژوهشی بین صنعت و دانشگاه
دلایل ضعیف بودن ارتباط بین صنعت و دانشگاه در ژاپن
نسبت به کشورهایی نظیرآمریکا :
o بوروکراتیک بودن ساختار دانشگاههای ژاپن
o عدم اجازه اساتید دانشگاه های ژاپن برای دریافت پول در قبال همکاری با شرکتهای صنعتی
o محدود بودن ارتباط صنعت و دانشگاه به تربیت نیروی انسانی o آموزش صنعت به فارغ التحصیلان دانشگاه در بدو ورود - اغلب آموزشهای 5 ساله -
• اشاعه فناوری
o ارزیابی متوسط اشاعه تکنولوژیک با وجود قدرت کشور از نظر تکنولوژیک به دلایل زیر:
o رقابت داخلی بالا
o عدم تمایل شرکتهای داخلی به همکاری با یکدیگر
o ضعیف بودن ارتباط صنعت با دانشگاه
o قوی بودن اشاعه فناوری به صورت عمودی به دلیل رابطه تنگاتنگ بین شرکتها و تامین کنندگان و مشتریان آنها
o اختصاص بیشترین سهم به بخشهای اقتصادی در اشاعه فناوری
o جابجایی کارکنان
o متداول نبودن جابجایی کارکنان بین شرکتهای صنعتی به دلیل استخدام مادام العمر و فرهنگ سازمانی شرکت های ژاپنی
o محسوب نشدن جابجایی کارکنان به عنوان مکانیزمی برای انتقال مهارت و دانش تکنولوژیک
o مشاهده موارد معدودی از جابجایی ناشی از تاثیر سیستمهای غربی بر ژاپن در سالهای اخیر
