بخشی از مقاله
چکیده:
جهانی سازی منجر به افزایش رقابت بین شرکت ها و سازمان های تولیدی و خدماتی در تمام سطوح و بخش ها شده است بدین ترتیب هر سازمانی برای اعمال مدیریت صحیح در این شرایط باید از الگوهای علمی ارزیابی عملکرد بهره گیرد تا بتواند میزان تلاش و نتایج حاصل از کارکرد خود را مورد سنجش قرار دهد و جایگاه و رتبه خود را نسبت به سایر سازمان ها بسنجد و در جهت رشد سازمان اقدام نماید.
از این رو استفاده از ابزارهای مناسب برای ارزیابی کارایی یک فرآیند، به امری ضروری تبدیل شده است. یکی از ابزارهای کارآمد در شرایط فازی که این مهم را محقق ساخته تحلیل پوششی داده های فازی است. اما آن جایی که این تکنیک فاقد نیروی تمایز کافی برای رتبه بندی واحدهای تصمیم گیرنده با داده های فازی است و به علاوه آن به تحلیل واحدها تنها با استفاده از خود ارزیابی می پردازد.
بدین منظور در این پژوهش به معرفی مدل جدید DEA کارایی متقاطع فازی و به کار گیری آن در شرکت های تولید کننده محصولات لبنی پرداخته شده است. این مدل بسطی از مدل تحلیل پوششی داده های فازی است و ضعف آن را حذف می نماید. همچنین از آن جایی که کارایی حاصل از هر دو روش به صورت بازه ای به دست می آید با استفاده از روش MRA رتبه بندی این بازه ها انجام شد و نتایج حاصل از آن با یکدیگر مقایسه گردید و نتایج نشان داد که روش کارایی متقاطع فازی ارائه شده ارزیابی دقیق تری از واحدها دارد.
1 مقدمه
امروزه، اغلب سازمان ها در محیطی رقابتی و پویا در حال فعالیت اند، محیطی که متغیرهای آن به طور دائم در حال تغییر و امکان پیش بینی این تغییرات بسیار مشکل است و از طرفی سازمان ها برای دستیابی به اهداف خود هزینه فراوان و زمان زیادی صرف می کنند. در این محیط رقابتی آگاهی از این که عملکرد سازمان تا چه حد در راستای رسیدن به اهداف بوده است و درک موقعیت سازمان در محیط پیچیده و پویای امروز برای مدیران سازمان ها اهمیت فراوانی دارد.
با ارزیابی عملکرد و تعیین جایگاه و رتبه سازمان، مدیریت می تواند نسبت به نحوه ی تحقق اهداف و انجام عملیات آگاهی یابد و قدرت پیگیری و در صورت لزوم سنجش و اصلاح آن ها را پیدا کند. یکی از ابزارهای کارآمد، برای محاسبه کارایی و ارزیابی عملکرد سازمان ها و نهادها، علم تحلیل پوششی داده ها - DEA - است اما با توجه به اینکه دادها و اطلاعات در دنیای واقعی بیشتر غیر قطعی و در حالتی فازی هستند. لذا باید از مدل های تحلیل پوششی داد های فازی - FDEA - برای ارزیابی بهتر سازمان ها استفاده شود.
اما مسئله ی پیش رو این است که مدل های موجود تحلیل پوششی داده های فازی، فاقد توانایی کافی برای رتبه بندی واحدهای تصمیم گیرنده با داده های فازی است و به علاوه تنها به تحلیل واحدهای تصمیم گیرنده با استفاده از خود ارزیابی می پردازد. بدین منظور در این پژوهش به معرفی مدل جدید کارایی متقاطع فازی تحلیل پوششی داده ها پرداخته شده است که خود- ارزیابی را با همتا-ارزیابی ترکیب می کند تا ضعف DEA سنتی را حذف کند و مسئله ارزیابی کارایی را در محیط های فازی از یک منظر جدید حل نماید.
همچنین با توجه به نقش قابل ملاحظه ای که صنایع لبنی در زندگی انسان و به تبع سلامت جامعه دارند بدین منظور ما در این پژوهش به ارزیابی کارایی و رتبه بندی ده شرکت تولیدی محصولات لبنی با توجه به شاخص های مورد نظر در شرایط فازی پرداختیم تا با توجه به نتایج به دست آمده از ارزیابی کارایی شرکت ها و رتبه بندی آن ها، شرکت ها بتوانند جایگاه خود را در صنعت به درستی تشخیص دهند و استراتژی های لازم را جهت بهبود عملکرد خود بکار گیرند.
2 مروری بر ادبیات موضوع
چارنز و همکارانش در سال 1978 بر مبنای مفهوم کارایی در مدیریت، تحلیل پوششی داده ها را پیشنهاد کردند، این تحلیل به مانند استفاده از یک روش تصمیم گیری ای برای ارزیابی کارایی واحدهای تصمیم گیری با خروجی ها و ورودی ها بود. مدل اصلی، یعنی CCR، توجه بسیاری را به خود جلب کرده و باعث شده است بسیاری از دانشمندان بر روی آن تحقیق کنند . و سپس به منظور ارزیابی کارایی نسبی DMUها با فرض بازده به مقیاس متغیر، مدل BCC در سال 1984 توسط بنکر و همکارانش ارائه شد.
مدل های CCR و BCC به عنوان روشهای DEA سنتی طبقه بندی می شوند، اما هر کدام از آنها اشکالات و معایب خودشان را دارند. در کل، این معایب را می توان به قدرت تمیزدهی ناکافی در رتبه بندی DMU ها نسبت داد. علاوه بر این، کارایی هر DMU معمولا به وسیله ی خود- ارزیابی اغراق - بزرگنمایی - شده است، و این منجر به نتایج غیرواقعی گشته است . برای حل این مسایل، مدل کارایی متقاطع که قدرت تمیز دهندگی بهتری دارد توسط سکستون و همکارانش در سال 1986 ارائه شد این مدل یک ابزار ارزیابی قدرتمند است که خودارزیابی را با همتا-ارزیابی ترکیب می کند.
در این روش ، کارایی هر DMU هم براساس وزنهای خود و هم براساس وزن های دیگر DMU ها محاسبه می شود - Sexton, Silkman, & . - Hogan, 1986 با این وجود این مدل کارایی متقاطع چند نقص دارد مخصوصا، ممکن است جواب این مدل یکتا - منحصر به فرد - نباشد. برای حل این مشکل، صورتبندی های مشفقانه و تهاجمی توسط دویل و گرین به عنوان اهداف ثانویه ی بهینه سازی وزنهای خروجی و ورودی در سال 1994 پیشنهاد شد . - Doyle & Green, 1994 - از تحقیقات دیگر در زمینه کارایی متقاطع می توان به تحقیق لیانگ و همکارانش در سال 2008 اشاره کرد که نظریه بازی ها را وارد مدل کارایی متقاطع نموند تا بهترین DMU را پیدا کنند
در مطالعه ای دیگر مدل " DEA بی طرف"، توسط ونگ و چین برای بهینه سازی وزنهای ورودی و خروجی برای هر DMU از دیدگاه خودش، بدون در نظر گرفتن اثر مشفقانه یا تهاجمی بودن دیگر DMU ها، در سال 2010 پیشنهاد شد
در پژوهشی دیگر یانگ و همکارانش در سال 2012 پیشنهاد کردند که نتایج صورت بندی های مشفقانه و تهاجمی، یک ماتریس کارایی متقاطع بازه ای را شکل می دهد. که با استفاده از این ماتریس، رتبه های تمام DMU ها بدست می آیند
در مطالعه ای دیگر ارزیابی متقاطع DEA توسط کنتریس در سال 2012 برای بهینه سازی موقعیت رتبه ای DMU ها توسعه پیدا کرد - . - Contreras, 2012 فلاگاریو و همکارانش در سال 2012 در پژوهشی در مناقصه خرید عمومی از روش کارایی متقاطع تحلیل پوششی داده ها بهره گرفتند
روش کارایی متقاطع تهاجمی توسط یانگ و همکارانش در سال 2013 بر مبنای یک رهیافت استدﻻلی-مدرکی - گواهی - برای بازتاب اولویت های تصمیم گیرنده ها، توسعه یافت - . - G.-l. Yang, Yang, Liu, & Li, 2013 لیم و همکارانش در پژوهشی در سال 2014 در انتخاب سبد سهام و نرم افزار به بازار کره از کارایی متقاطع تحلیل پوششی داده ها استفاده کردند
در سال 2015 دوتولی و همکارانش یک روش کارایی متقاطع جدید به منظور ارزیابی عناصر مختلف تحت قطعیت ارائه دادند، این روش ترکیبی از روش کارایی متقاطع و چارچوب منطق فازی بود. این روش سپس برای ارزیابی عملکرد سیستم های خدمات درمانی در ایتالیا به کار گرفته شد - - Dotoli, Epicoco, Falagario, & Sciancalepore, 2015 و همچنین در مقالی دیگر در سال 2015 تکنیکی برای طراحی شبکه زنجیره تامین تحت عدم قطعیت با استفاده از کارایی متقاطع تحلیل پوششی داده های فازی ارائه نمودند
در دهه های اخیر هم کارایی متقاطع به عنوان یک ابزار اندازه گیری عملکرد، در بسیاری از زمینه ها استفاده شده است. و همچنین در دنیای واقعی، همیشه ورودی ها و خروجی های DMUها غیردقیق و در اغلب موارد متغیرهای زبانی مانند "خوب"، "بلند" و... هستند. بنابراین، بررسی DEA در محیط های فازی بسیار حائز اهمیت است.
3 مفاهیم پایه
تحلیل پوششی داده ها و تحلیل پوششی داده های فازی
DEA یک روش تصمیم گیری غیرپارامتری است که کارایی DMUها را با چندین ورودی و خروجی می سنجد. فرض بگیرید که n، DMU موجود باشد که هر DMU، m ورودی و s خروجی دارد. مقادیر ورودی و خروجی برای DMU j - j 1, ..., n - توسط xij - i 1, ..., m - و 1, ..., s - yrj - r به ترتیب نشان داده است. کارایی CCR، برای DMUk توسط مدل زیر به دست می آید:
مدل کارایی متقاطع
در مدل کارایی متقاطع به کارگیری هدف ثانویه برای بهینه کردن اوزان ورودی و خروجی براساس نتایج مدل CCR است. در این روش نتایج مدل CCR به عنوان نتایج خود-ارزیابی نشان داده می شوند. با این وجود این کارایی باید از منظر دیگر DMUها نیز ارزیابی شود یعنی همتا-ارزیابی هم صورت گیرد. مدل های تهاجمی و مشفقانه که توسط دویل و گرین توسعه داده شده است از مدل های کارایی متقاطع به خوبی شناخته شده ای هستند
