بخشی از مقاله
چکیده
توان اکولوژیک را می توان بعنوان یکی از مهمترین اصول پایداری زیستی دریک منطقه در نظر گرفت. تاکنون روشهای مختلفی نیزجهت ارزیابی توان اکولوژیکی مناطق مختلف ارائه شده است که هرکدام از این روشها برمبنای تعاریف خاصی از واژه توان اکولوژیک می باشد. چنانچه استفاده از یک منطقه براساس توانایی اکولوژیکی آن انجام نگیرد، موجب تخریب زمین در منطقه خواهد شد. فرایند تخریب زمین را نیز می توان به نوعی، یکی از فرایند های بیابانزایی در نظر گرفت.
این فرایند هنگامی رخ می دهد که بهره برداری از منابع بیش ازظرفیت آن منطقه باشد. افزایش جمعیت نیز این مسئله را تشدید میکند. بعبارت دیگر می توان چنین نتیجه گرفت که چنانچه جمعیت موجود دریک منطقه از توان تولیدی آن منطقه بیشتر باشد، موجب فشار برمنابع زیستی شده و درنهایت موجب تخریب زمین می گردد. در این مطالعه، جهت محاسبات مربوط به توان اکولوژیک محدوده شهریزد، ازنقشه های کاربری اراضی، بعنوان نقشه مبنا استفاده گردیده است.
جهت تهیه این نقشه از تصویرماهواره ای IRA-PAN و روش تفسیر بصری-رقومی برای تهیه نقشه مناطق تولیدی - اراضی باغی، زراعی ومرتعی - و غیرتولیدی - شهری، صنعتی و متفرقه - استفاده شد. سپس با استفاده از محاسبه میزان انرژی تولید شده برحسب کالری در هربخش نسبت به جمعیت ساکن در منطقه و بادرنظرگرفتن مقدارنیاز ساکنین به انرژی، شاخصی بنام بردزیست محیطی - نسبت جمعیت ساکن منطقه به جمعیتی که منطقه با توجه به تولیدش می تواند داشته باشد - ، مورد ارزیابی و امتیاز دهی قرار گرفت که با توجه به طبقه بندی های موجود، منطقه مورد مطالعه از لحاظ این شاخص در دامنه شدید قرار گرفت.
.1 مقدمه
تخریب زمین عبارتست از کاهش استعداداراضی در اثر یک یا ترکیبی از فرایند های بیابانزایی از قبیل فرسایش، تخریب منابع آب، تخریب پوشش گیاهی، باتلاقی شدن و... توسط عوامل انسانی که در این میان عوامل انسانی در پدیدار شدن پدیده بیابانزایی نقش اصلی وکلیدی رادارامی باشد. زیرا علاوه بر نقش مستقیم خود، موجب تحریک وتقویت عوامل محیطی بالقوه شده وبیابانزایی را تسریع میکند. بطوریکه تبدیل زمین، فرسایش، جنگل زدایی، مسمومیت وآلودگی زمینها - آب وخاک - که سلامت جامعه را به مخاطره می اندازند در بیشتر موارد به خاطر استفاده غیر اصولی از زمین رخ میدهند.
تخریب زمین در واقع کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیکی زمین می باشد که ممکن است به صورت طبیعی یا غیر طبیعی - انسان - باشد. این فرایند نه تنها مناطق خشک و نیمه خشک را تحت تاثیر قرار می دهد بلکه منطق حاشیه مرطوب را نیز متاثر می سازد
مشکل تخریب زمین در مناطق خشک و نیمه خشک تاریخچه طولانی دارد و همیشه با فعالیتهای انسانی و طبیعی همراه بوده است. با افزایش آلودگی و رشد بهره برداری از منابع، میدان و شدت آن با فعالیتهای انسانی به سرعت افزایش یافته است. سازمان ملل متحد بیابانزایی را اینگونه تعریف کرده است :
بیابانزایی تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمه خشک مرطوب توسط فعالیتهای انسانی و طبیعی می باشد . مطالعات در جهت کمی نمودن تخریب زمین نیز از اهمیت زیادی برخورداراست.باید توجه داشت که در اکثر مطالعات، کمی بودن و به عدد درآوردن عوامل و پارامتر هاارزش بیشتر وقابل تعمیم تری را به تحقیقات میبخشد. هر چه مطالعات به سمت کمی شدن پیش میرود امکان خطا واعمال نظر کارشناسی کاسته شده وسلایق وتجربه کارشناس اثر کمتری را درنتایج حاصله خواهد داشت. در ضمن آنکه مقایسه در مناطق مختلف و در زمانهای متوالی ممکن خواهد بود
معرفی منطقه
از آنجا که این مطالعه جهت محاسبه یکی از شاخصهای تخریب زمین ناشی از توسعه شهری می باشد، محدوده شهریزد بعنوان محدوده مطالعتی انتخاب شده است. مرز این محدوده با توجه به نقشه های طرح جامع شهر یزد و همچنین مرز شهری در سازمان مسکن و شهر سازی و همچنین استانداری یزد بسته شد. این منطقه در محدوده 48 درجه و 15 دقیقه تا 48 درجه و24 دقیقه طول شرقی و31 درجه و48 دقیقه تا 31 درجه و57 دقیقه عرض شمالی واقع شده است .
مواد و روشها
جهت انجام این مطالعه داده های مختلفی مورد استفاده قرار گرفت که از آن جمله نقشه کاربری اراضی در محدوده مطالعاتی، نوع کشت در کاربری های زراعی و مرتعی و همچنین همچنین نوع درختان در اراضی باغی، میزان عملکرد و تولید محصول در این اراضی، انوع دام، تعداد آنها، و همچنین بازدهی آنها در تبدیل انرژی به کالری مفید قابل استفاده برای انسان، ویژگیهای جمعیتی این منطقه شامل جمعیت و هرمهای سنی و جنسی، نیاز روزانه به انرژی برای هر فرد، و همچنین تولید بیوماس و میزان انرژی حاصل از آن و ... بوده است.
پس از تعین مرز منطقه، نقشه کاربری اراضی با استفاده از تصویر ماهواره IRS و روش تفسیر بصری تهیه شد. جهت استفاده از تصویر ماهواره ای و استخراج اطلاعات از آن از تکنیک های بارز سازی تصویر، مثل بهبود کنتراست و.. استفاده شد. تصویر مورد نطر با استفاده از نقاط کنترل زمین که با استفاده از GPS برداشت شده بود با دقت زیر 0/5 پیکسل، تصحیح هندسی شد.
پس از آماده سازی تصویر ماهواره ای، انجام عملیات تقسیر بصری، با توجه به شناخت کامل از منطقه، جهت حصول دقت و صحت بالاتر، تعدای نقطه بطور تصاوفی انتخاب شده و نوع کاربری آنها با انجامعکلیات زمینی مورد بررسی قرار گرفت. از آنجا که در این روش با این تصویر ماهواره ای امکان جدایش اراضی باغی و زراعی بطور کامل وجود نداشت، جهت حصول دقت بالاتر، از عکسهای هوایی سال 1381 موجود از منطقه، که همزمان نسبتا مناسبی با تصویر ماهواره ای داشت، استفاده گردید.
در نهایت نقشه کاربری اراضی در محدوده مطالعاتی با طبقات اراضی زراعی، اراضی باغی، مناطق شهری و سایر اراضی تهیه شد. بعد از این مرحله آمار سطح زیر کشت و انواع کشت در در محدوده از سازمان جهاد کشاورزی استعلام شد و با استفاده از گزارشات موجود، سطح زیر کشت هر محصول در محدوده مطالعاتی محاسبه شد. از سطوح کاربری اراضی بدست آمده در نقشه کاربری اراضی به منظور کالیبره نمودن این اطلاعات در منطقه و بروز نمودن آنها استفاده شد
در مرحله بعد با توجه به عملکرد هر کدام از محصولات در واحد سطح و همچنین سطح زیر کشت آنها، مقدار محصول و تولید، محاسبه شد و با توجه به جداول غدایی موجود، میزان انررژی تولید شده در آنها برحسب کیلوکالری، محاسبه شد. از آنجا که بخشی از تولید در این منطقه مربوط به گیاهان علوفه ای است، میزان تولید در آنها نیز محاسبه شده و با توجه به نوع دامهای موجود در منطقه، تعداد آنها و همچنین نیاز غذایی آنها و با استفاده از ضرایب تبدیل، میزان انرژی حاصل از این بخش نیز جهت استفاده انسانی محاسبه شد.
از طرف دیگر هرم سنی و جنسی جمعیت منطقه نیز مورد بررسی قرار گرفت. بررسی ها نشان داد که بطور متوسط هر فرد به 1500 کالری انرژی در روز نیاز دارد و با توجه به میزان تولید انرژی برحسب کالری در محدوده مطالعاتی و نیاز هر فرد به انرژی در سال، تولید در این منطقه تنها نیاز 6367 نفر را برآورده می کند. با تقسیم این تعداد به جمعیت ساکن در منطقه، شاخص برد زیست محیطی براساس روش فائو محاسبه گردید.
نتایج
نتایج حاصل از تفسیر بصری تصویر ماهواره ای بکمک عکسهای هوایی و عملیات زمینی موجب تهیه نقشه کاربری اراضی منطقه گردید. شکل زیر نقشه کاربری اراضی را در محدوده مطالعاتی نشان می دهد.
