بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه با هدف بررسی انطباق پارهگفتارهای موجود در زیارت معروف امین االله با انواع کنشهای گفتاری طبقهبندی شده توسط آستین و سرل و تعیین تواترآنها صورت پذیرفت. با تقسیم متن نوشتاری زیارتنامه به نوزده بند اختیاری از سوی محققین، شمردن جملات، توجه به بار معنایی هر بند و دانش زمینهای موجود در مورد مفاهیم دینی، نوع و تعداد کنشهای گفتاری زیارتنامه به صورت بند به بند تعیینگردید.
پس از جمع آوری داده ها از تمام بندها ، مشخص شد که در زیارتنامه، کنش توصیفی- خبری با %55 معادل 24 مورد ، بالاترین میزان و کنش تعهدی-الزام آور با صفر در صد کمترین میزان را به خود اختصاص دادهاند. بقیه کنشها از نظر درصد وفور عبارت بودند از کنش ترغیبی-دعایی با % 33 معادل 16 مورد، %10 کنش عاطفی با 5 مورد و%6 کنش اعلام-تقریری با سه مورد . با توجه به میزان بالای %55 کنش توصیفیکه عمدتاً شامل پارهگفتارهایی است که به بیان نتایج توجه به خدا می پردازند میتوانیم بگوییم که این زیارتنامه در حوزه جهان بینی اسلامی از نظر تعلیمی نیز جایگاه بالایی دارد.
.1 مقدمه
زیارت، یا زیارتنامه در تعبیری خاصتر، در موقعیتهای متفاوت اجتماعی و فرهنگی ما ایرانیان جایگاه ویژهای دارد. این واژه، بعضاً، نشاندهنده تمایل و گرایش درونی فرد به کسی یا چیزی است که با رویدادی آئینی و نمادین همراه بوده - بذرافشان، - 1388و گاه از طریق تکریم رفتاری و گفتاری تجلی مییابد - طریحی، . - 1365 بنابراین در موقعیتهای اجتماعی و رویدادهای بینفردی، زیارت با دیگر رویدادهای گفتار- محور مشابهت داشته و از این حیث میتواند در قالب یک تحقیق مبتنی بر شناختگفتمان بررسی شده و با توجه به کنشهای گفتاری موجود درآن تحلیل گردد.
با سیری در پیشینه های موجود در تحلیل گفتمان درمییابیم که تا کنون متون متفاوتی در بافت های موقعیتی مختلف مورد مطالعه قرار گرفته اند اما هنوز در حوزه زبانشناسی برای ادعیه مذهبی- اسلامی جایگاه مقتضی لحاظ نشده ودر نتیجه پیداکردن پیشینه برای این دسته از مطالعات اندکی دشوار است.عموماً یکی اهداف مطالعات تحلیلگفتمان توجه به بافت متنی، شناخت ساختارهای خرد و کلان، واژگان و مقاصد کاربردی آنها در موقعیتی فرهنگی- اجتماعی است که در آن که تولید شدهاند.
در مورد متون مذهبی ، اگرچه در سالهای اخیر مطالعات صورتگرفته توسط محققین زبانشناس روند رو به رشدی داشته ولی هنوز دامنهی استفاده از رویکردهای متفاوت زبانشناختی، نشانه شناختی، مطالعات کاربردشناسی این دسته از متون محدود میباشد . شاید بخشی از این کمبود به حساسیت کار بر روی متون مذهبی، ترس از بدعتگذاری و ارائه تفاسیری سطحی بازگردد.
از سویی میدانیم که زیارتنامهها و ادعیهها بطور متداول برای راهنمایی و استفاده عموم مردم جامعه نقل و ایراد گردیدهاند. بنابراین با میزان درک عامهی ایشان متناسب بوده و آنان را به فهم ویژه ای از کنشها و کاربرد خاص آنها میرسانند. با دانستن این نکات، در تحقیق کنونی، زیارت امین االله را به اجمال مورد مطالعه و تحلیل کاربردشناسی قرار داده و برای پی بردن به وجوه و کنشهای گفتاری این زیارتنامه به تقسیم بندی ارائه شده توسط آستین و سرل1 مراجعه میکنیم. در حقیقت قصد داریم، بطور اجمالی ،انطباق پذیری یک متن زیارتنامه ای را با وجوه و کنشهای گفتاری که کلام هر روز ما را تشکیل میدهند از نظر کمی و کیفی بررسی نماییم.
.2 نگاهی مختصر بر نظریهی کنشهای گفتاری
کنشهای گفتاری یا کارگفتها به وجوه گفتمانی اطلاق میشوند که متکلم برای انتقال اهداف و منظورهای متفاوت خود از آنها بهره میبرد - عموزاده و محمد زاده ،. - 1385 تمام گفتار های روزانهی ما درمطالعه کنشهایگفتاری متون زیارتنامهای، موضوعاتی نظیر بافت، اطلاعات پیش زمینهایی یا دانش تقسیم شده بین گوینده وشنونده در اولویت مطالعه قرار میگیرند.
به طور کلی، تشریح نظریهی کنشهایگفتاری را به دو زبانشناس آستین و سرل نسبت میدهند - زرقانی و اخلاقی،. - 1391 از نظر آستین - - 1975 در یک تحلیل گفتمانی، میتوانیم کنشهای گفتاری را در جملهها و یا پارهگفتارها جستجو کنیم که هر یک هدفی را ایفاء میکنند. قبل از هر چیزلازم است تفاوت جمله و پارهگفتار را بدانیم زیرا در کار تحلیل بر اساس نظریهی کنشهای گفتاری با پارهگفتارها سرو کار داشته و بنابراین آگاهی از تقسیم بندی آنها به درک بهتر و تحلیل دقیقتر کمک مینماید.
بنا به بنادکی - - 1388 هر جمله به عنوان یک ساختار دستوری و نحوی مستقل و انتزاعی است که تنها و تنها برای اشاره به یک مفهوم و یا رویداد در ذهن گوینده و یا نویسنده شکل می گیرد . حال در تعریف پارهگفتار داریم که جمله به صورت تحقق یافتهی خود در قالب گفتاری، نوشتاری و یا به عبارتی به صورت یک محصول بیرون از ذهن گوینده و نویسنده را پارهگفتار مینامیم . باید یادآوریکنیم که پارهگفتارهها از سه نوع کنش برخوردارند - کاظمی،: - 1393
o تحت الفظی و یا بیانی- لفظی - هدف از پارهگفتار معنای تحت الفظی آن است -
o غیر لفظی یعنی غیر بیانی-غیر لفظی - از پارهگفتار معنایی غیر از آنچه در لفظ ادا شده مد نظر است -
o پس از بیانی یا پسا بیانی-تأثیری - نشاندهنده اثری واقعی است که در نتیجهی پارهگفتار ایجاد میشود - در تحلیل و بررسی پارهگفتارها همچنین میتوانیم به دنبال کنشهای گفتاری صریح و غیر صریح باشیم - بنادکی،. - 1388 به مثالهای ذیل توجه نمایید:
o نفر الف - تکالیف مدرسه ات را انجام دادی؟
o نفر ب - انجام می دهم.
· نفر الف - تکالیف مدرسه ات را انجام دادی؟
· نفر ب - حتماً انجام دهم.
با توجه به مثالهای بالا که از یک مکالمه عادی انتخاب شده اند در می یابیمکه در نفر ب در مکالمه دوم صراحتاً و آشکارا با بهکار بردن" قول می دهم " به درجه ی تعهد کنش گفتاری خود افزوده است. به طورکلی، سرل و آستین در تقسیم بندی کنشهای گفتاری موارد زیر را بر میشمرند - نقل شده در حسینی معصوم و خاوری، : - 1393
1. کنش گفتاری تعهد آور که از سوی سخنگو ایراد میشود و او را متعهد میسازد که در آیندهای به انجام کاری مبادرت داشته باشد. در این مقوله تهدید، سوگند، تعهد و به عبارت عامیانه قول و قرار میگنجند.
2. کنش گفتاری اعلامی یا تقریری که با صرف بیان از سوی سخنگو تغییر در فضای بلافصل گوینده و شنونده ایجاد میشود و به عبارتی بیان گفتاری معادل ایجاد بلافصل تغییر است.
3. کنش گفتاری جهت دهنده - ترغیبی که درآن شنونده وادار و یا ترغیب میگردد کاری را انجام دهد. دعا، طلب ، امر و فرمان، پیشنهاد و در خواست در این مقوله قرار می گیرند.
4. کنش گفتاری عاطفی بیان احساس که در آن گوینده تمامی عواطف مثبت و منفی خود را نسبت به چیزی و یا کسی بیان میکند . در این مقوله عطوفت محبت خشم و شکایت جای دارند.
5. کنش گفتاری اظهاری/ توصیفی/ اخباری و یا نمایشگر که با این کنش گوینده اخبار صریح و رویدادهای واقعی جهان خارج را در منعکس مینماید. گزارشها و بیان ادعیهها در این مقوله قرار دارند.
3. تحلیل زیارت امین االله
زیارت امین االله از ادعیه های معروف است که در کتاب مفاتیح الجنان و عمده کتب مزاریه موجود می باشد. این زیارت - دعا - مجموعاً در حدود پنجاه جمله دارد . همچنین در هر بند از دعا ممکن است بیش از یک جمله و یا پارهگفتار وجود داشته باشد. ازجذابیتهای این زیارت این است که بافت متنی ان عمدتا در سراسر دعا مختص به یک فرد و یا یک زمان محدود نمی باشد. در این بخش برای سهولت کار به تحلیل کنشهای زیارتنامه بصورت بند به بند به میپردازیم.
در بررسی و تحلیلی گفتمانی در یک متن مزاریه یا زیارتنامه ای با توجه به روشهای ارائه شده در زبانشناسی کار را با هر جمله به طور جداگانه آغازمی کنیم. هدف از شمارش تعداد کل جملات درحقیقت آگاهی از تواتر نسبی یک شاخص متنی است. در عین حال، واژه های مهم آن متن را نیز باید در حوزه توجه قرار دهیم تا با کنار هم قرار دادن آنها نوع تفکر اداکننده آنها را دریافت کنیم .
