بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مشکلات زیست محیطی و بروز نارسائیهایی در شهرسازی جدید، متخصصان امر برنامه ریزی شهری را بر آن داشته است که فرم مطلوبی را برای شهری با ثبات و پایدار ارائه می دهند. رشد شهرها در طول زمان به عواملی از قبیل تسهیلات حمل و نقل، مکان گزینی صنایع، توسعه کارخانه ها، مجاورت اراضی کشاورزی و غیره بستگی دارد. "گسترش افقی" شهر واژه ای است که در نیم قرن اخیر در قالب اصطلاح "اسپرال" در ادبیات پژوهش های شهری وارد شده است. اسپرال یا پراکندگی اصطلاحی است که به معنای رشد سریع و پراکنده نواحی متروپل و حتی شهرهای کوچک است.
"رشد هوشمند" از بدیل های عمده توسعه و یک روش پیشنهادی برای اصلاح پراکندگی است. رشد هوشمند یکپارچگی اکولوژیکی را در دوره های کوتاه مدت و بلند مدت افزایش داده و کیفیت زندگی را از طریق توسعه دامنه گزینه های حمل و نقل، اشتغال و مسکن منطقه به روش معتبر افزایش می دهد. این روش استراتژیهای بی شماری را در برمی گیرد که نتایج آن دسترسی بیشتر الگوهای کاربری زمین و سیستم حمل و نقل چند گانه است.
در این پژوهش از روش توصیفی-پیمایشی استفاده شده است و گردآوری اطلاعات در آن نیز روش کتابخانه ای و اسنادی می باشد. این پژوهش بر آن است با بررسی مشخصات و ویژگیهای فرم رشد پراکنده و رشد هوشمند و ارزیابی پیامدهای هر یک از الگوهای مورد نظر و با در نظر گرفتن اصول و شاخص های توسعه پایدار به ارائه پیشنهاداتی جهت فرم شهری مطلوب و پایدار بپردازد.
مقدمه
گسترش روزافزون شهرها، کاهش منابع طبیعی، انبوهی و ازدحام ترافیک تنها برخی از اثرات مخربی است که رشد بی رویه جمعیت و پراکندگی نامعقول آن بر روی محیط های طبیعی و فرهنگی جوامع بر جای می گذارد. پارک ها، جنگل ها و زمین های مرطوب در هر حال از بین می روند و گیاهان، جانوران، زمین های زراعی، جای خود را به خانه ها، فروشگاهها و بزرگراهها می دهند.
در چنین شرایطی تصحیح اثرات منفی این پدیده یعنی "افزایش جمعیت" پیشنهاد شده است. در این راستا راهبردهایی مانند "رشد هوشمند" "مدیریت هوشمند" ، "کمربندهای سبز" و "برنامه ریزی کاربری اراضی" به عنوان راه حل هایی برای حل مشکل پراکندگی مورد توجه قرار گرفته اند. این مقاله بر آن است با استفاده از اسناد و تجارب و دیدگاههای موجود، اهداف، راهبردها و روش های رشد هوشمند در برنامه ریزی شهری و مقایسه آن با توسعه پراکنده را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. رشد هوشمند با استفاده مناسب از منابع موجود، افزایش خدمات شهری، توسعه محلات با کاربری های مختلط، ایجاد امکانات حمل و نقل عمومی و طراحی یکپارچه در مقیاس انسانی روش پایداری را برای توسعه شهری پیشنهاد می نماید.
-1 مقدمه - - B Nazanin,Bold,14pt
به منظور یکسانسازی مجموعه مقالات همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری و نیز برای آنکه امکان ترکیب و انتقال فایل کامپیوتری آنها فراهم شود، لازم است که همه مقالات با طرحی یکسان و کاملاً هماهنگ تهیه و تایپ شوند. این راهنما به نویسندگان مقالات فارسی کمک میکند تا مقاله خود را با طرح مورد قبول همایش تهیه نمایند. توجه شود که صورت ظاهری این راهنما و نگارش آن منطبق بر دستورالعمل تهیه مقالات است.
برای تایپ مقاله به زبان فارسی، از نرم افزار مایکروسافت ورد استفاده کنید. متن اصلی مقاله به صورت تک ستونی با قلم B Nazanin و اندازه 12 pt. با فاصله خطوط - single space - تهیه شود. عنوان همه بخش ها با قلم فونتB Nazanin و اندازه 14 pt. پررنگ و عنوان زیربخشها با قلم فونت B Nazanin و اندازه 12پررنگ تایپ شود. عنوان هر بخش یا زیربخش، با یک خط خالی فاصله از انتهای متن بخش قبلی تایپ و شمارهگذاری شود. خط اول همه پاراگرافها باید دارای تورفتگی به اندازه 0/7 cm باشد.
الگوهای کلی رشد شهری
الف-گسترش افقی
"گسترش افقی" شهر واژه ای است که در نیم قرن اخیر در قالب اصطلاح "اسپرال" در ادبیات پژوهش های شهری وارد شده است. و سابقه کاربرد این اصطلاح به اواسط قرن بیستم باز می گردد; زمانی که در اثر استفاده بی رویه از اتومبیل شخصی و توسعه سیستم بزرگراهها، بسط فضاهای امریکایی در امریکا رونق گرفت. "اسپرال" یا "پراکندگی" اصطلاحی است که به معنای رشد سریع و پراکنده نواحی متروپل و حتی شهرهای کوچک است که در برخی موارد تا نواحی روستایی یا مرز ده شهر کشیده شده است.
رشد افقی شهر مترادف با حومه نشینی بوده و گسترش فضایی نواحی شهری را در حاشیه های شهر بیان می کند. "پراکندگی"الگوی نسبتاً جدیدی در سکونتگاههای انسانی می باشد که گرد هم آمدن اتفاقی مسکن با تراکم کم و توسعه های نواری شکل تجاری است و معلول کاربرد وسیع اتومبیل می بادشد. برخی محققین پراکندگی را ناشی از توسعه کم تراکم، پراکنده، تنک و جسته و گریخته شهری، توسعه ناپیوسته و گسترش به طرف عرصه های خارج از محدوده و نواحی کم تراکم حومه شهری همراه با تسلط اتومبیل های شخصی در حمل و نقل دانسته اند.
تعاریف مختلفی از پراکندگی شهری بیان شده است که همه آنها دارای وجه اشتراک بوده و بر نامطلوبیت این الگو برا توسعه شهری تاکید دارند. - رهنما - 31 : 1387 پراکندگی شکلی از توسعه است که حمایت از حمل و نقل عمومی یا پیاده روی آسان را با مشکل روبرو می سازد. اتکای شدید و همه جانبه به حمل و نقل اتومبیل خصوصی باعث تحمیل هزینه زیست محیطی سرسام آوری بر اساس آلودگی هوا، و تخصیص فزاینده فضا به جاده ها و پارکینگ می گردد.
ویژگی مشخصه شهرهای پراکنده تراکم نسبی پایین، عدم پیوستگی، وابستگی به اتومبیل و توسعه مسکونی پراکنده در مقدار بسیار زیادی از اراضی کشاورزی مناطق طبیعی است. موضوع پراکندگی پدیده جدید نیست، شواهد باستان شناختی نشان دهنده آن است که شهرهای باستانی مایان از پراکندگی رنج برده اند. با این وجود شدت و ماهیت پراکندگی در طول زمان نمایان شده است.
پراکندگی شهری نتیجه توسعه اقتصادی-اجتماعی تحت شرایط ویژه به طور روزافزونی یکی از عمده ترین موضوعات عمده فراروی مناطق مادرشهری تبدیل شده است. پراکندگی شهری به عنوان توسعه حومه ای پراکنده و غیر قابل کنترلی است که باعث ایجاد مشکلات ترافیکی، کاهش منابع محلی و تخریب فضاهای باز، می گردد .
در ارستای فهم کامل پیامدها و اثرات فرایند شهرنشینی شناسایی ویژگی های پراکندگی بسیار مهم است. پراکندگی شهری بر مبنای شاخص های اقتصادی-اجتماعی از قبیل رشد جمعیت، هزینه های سفر هر روزه، تغییر اشتغال، تغییر مالیات شهر تعریف می گردد. بر همین اساس پراکندگی شهری یکی از عمده ترین چالش های برنامه ریزی فضایی در قرن بیست و یکم است - زیاری . - 88 :1388 پدیده پراکندگی با مجموعه ای از هزینه های اقتصادی و اجتماعی از قبیل هزینه های بالای تهیه زیرساخت های عمومی نظیر جاده ها و تسهیلات، مسافت طولانی مدت سفر و تنوعی از اثرات منفی روی کیفیت زندگی و اثرات اجتماعی رابطه دارد. پراکندگی خطرات بسیار زیادی را بر محیط زیست تحمیل می کند.
پیامدهای الگوی پراکنده شهری
پراکندگی شهری مشخصات چندی دارد که تقریباً از مهمترین عوامل فشارآور بر شهرهای امریکایی بوده است. پراکندگی نوعی اتلاف اسکان در شهر است که توسط تراکم های پایین یکنواخت مشخص می گردد. اغلب ناهماهنگ است و در طول حاشیه های نواحی شهری با سرعتی زیاد پخش می شود. پراکندگی در این فرایندعموماً به نواحی کشاورزی اولیه و منابع زمینی هجوم می برد و زمین به صورت قطعه قطعه و جدا از هم توسعه می یابد که در این بین فضاهی زیادی خالی باقی می ماند یا دارای کاربریهایی است که عملکرد اندکی دارند. پراکندگی رشد شهر می تواند اثرات منفی بر حومه شهر، شهرها، اقتصاد و محیط داشته باشد که عبارتند از :
-1حومه شهرها: توسعه سریع و رشد افقی شهر اثرات منفی بسیاری بر حومه های شهر بجا می گذارد. ازدیاد واحدهای مسکونی، مراکز خرید نواری شکل، از بین رفتن پارک های اداری و پدید آمدن آسمانخراش ها و ساختمان های آپارتمانی نمونه هایی از این اثرات می باشد. حومه شهرهای سرسبز پس از پشت سر گذاشتن توسعه های شهری منظره ای خاکستری می یابد.
-2شهرها: الگوی پراکنش بر ساکنان شهر نیز اثرات منفی می گذارد. چون اجاره واحدهای مسکونی در نواحی حومه از داخل شهر بیشتر است و بخاطر اینکه بقای حومه شهرها، مالکیت اتومبیل را ناگریز می سازد، مردم فقیر از فرصت مهاجرت به حومه شهرها محروم می شوند. بنابراین میانگین درآمد شهر کاهش می یابد. پراکندگی به دو دلیل مانع از دسترسی شهر می گردد: اولاً پراکندگی سبب دسترسی ضعیف به کاربری های مسکونی است زیرا ساکنان اغلب از گزینه های کار، خرید، تفریح فاصله دارند و ثانیا خود این کاربریها نیز از یکدیگر جدا می باشند.
-3اقتصاد: تراکم کم در حومه شهرها تاسیسات و زیرساختهای بیشتری را می طلبد. زیرساخت های بیشتر مقدار هزینه های بیشتری را می طلبد که بر اقتصاد تاثیرات منفی بجای می گذارد.
-4محیط زیست: مسلم است که پراکندگی برای محیط زیست مضر می باشد. نواحی مورد استفاده شهر خالی می ماند در حالی که نواحی طبیعی حومه شهر مورد تجاوز قرار می گیرد. - رهنما - 44 :1387
