بخشی از مقاله
چکیده :
خطر سیلاب و خسارتهای زیستمحیطی آن را میتوان از طریق به حد اقل رساندن تغییرات در الگوی زهکشی طبیعی شهر و همچنین، با کاهش حجم و سرعت رواناب سطحی در سطوح شهری از طریق به کارگیری سیستمهای زهکشی پایدار، کاهش داد. در این مقاله، ضمن بررسی چرخه آب در طبیعت و زهکشهای طبیعی، حوضه آبخیز شهر زنجان مورد مطالعه قرار گرفته است. ابتدا، با استفاده از نقشههای توپوگرافی و تصاویر ماهوارهای محدوده حوضه آبخیز زنجان در دو مقیاس درونشهری و برونشهری شناسایی شد و سپس، وضعیت مسیلهای شهری بررسی و با وضعیت طبیعی آنها مقایسه گردید.
نتایج تحقیق نشان میدهد که شهر زنجان به دلیل برخورداری از شیب طبیعی مناسب، مشکل چندانی برای دفع آبهای سطحی ندارد اما، تغییر مسیر و مسدود نمودن برخی مسیلها در محلات مرکزی شهر و همچنین، تنگ بودن خروجی کانالها در انتهای شهر، در هنگام بارندگیهای شدید موجب آبگرفتگی معابر و جاری شدن سیلاب میشود.
برای جلوگیری از جاری شدن سیلاب و کاهش خسارات ناشی از آن در شهرها، در هنگام طراحی و اجرای پروژههای شهری لازم است بر اساس این دو اصل اقدام شود:
-1 کاهش حجم رواناب و ایجاد تآخیر در حرکت آن، و -2 بهسازی و مدیریت مسیلها و کانال های دفع آبهای سطحی.
مقدمه :
شهر دارای مجموعه ای از شبکه های زیرساختی مانند شبکه های آب، فاضلاب، برق، گاز، تلفن و … است که شریان های اصلی و رگ های حیاتی شهر را تشکیل داده که به لحاظ نامرئی و غیر محسوس بودنشان جفت دوم شهر در زیر زمین محسوب میشوند. شبکه جمعآوری آبهای حاصل از بارش یکی از این زیرساختهای مهم شهری است که هم به طور طبیعی و هم به طور مصنوعی وجود دارد
به این شبکه ها در حالت طبیعی آنها انهار طبیعی یا شبکه رودخانه ای یا مجموعه آبراهه ها می گویند که رواناب های ناشی از بارش در سطوح حوضه ها در آنها جاری میگردد. به هنگام عملیات شهرسازی بخش عمدهای از عوارض طبیعی سطح زمین از میان برداشته شده و بستر طبیعی جریان آب دگرگون می شود در نتیجه، حرکت طبیعی آب هنگام بارش مختل می گردد. از این رو، شبکههای جمعآوری آب باران به عنوان یکی از زیرساختهای مهم شهر مطرح میشود و انجام مطالعات سیل درحوضه شهری بخشی از مطالعات طرح جامع شهری محسوب میگردد ، ولیکن لازم است دامنه مطالعات تا حوضههای برونشهری نیز گسترش داده شود.
حجم سیل و جریان سیلاب در محیط طبیعی و سطح ساخته شده ی شهری به لحاظ تفاوت در میزان نفوذپذیری آنها متفاوت است. با آگاهی از شرایط وقوع سیل، می توان از طریق روش های صحیح کنترل سیلاب ها، تخریب و زیان های احتمالی را کاهش داده و از پتانسیل سیلاب به عنوان منابع تغذیه مصنوعی سفره های آب زیرزمینی استفاده کرده و بدین ترتیب از هدررفت آب جلوگیری نمود - . - Nairizi, 2003,p. 4 بنابراین، لازم است تمهیداتی متناسب با وضعیت شهر اندیشه شود، که موضوع مورد بحث ما در این مقاله است.
از آنجا که شبکهها ی طبیعی آب قبل از ساخت شهر و دخالت انسان در طبیعت وجود داشته است، بنابراین، شناخت ویژگی های این شبکه در وضعیت طبیعی به منظور بهره گیری و الگوبرداری در طراحی و ساخت شبکه های مصنوعی منطبق با محیط ضرورتی است که هر بیشتر باید به آن توجه نمود. هدف اساسی در این زمینه، استفاده از رواناب سطحی به عنوان منبع تغذیه سفرههای زیرزمینی، افزایش ضریب ایمنی فنی و اجرایی شبکهها و حفظ جان و مال مردم و سایر تأسیسات شهری است.
خسارات جانی و مالی ناشی از وقوع سیل در محیطهای شهری و همچنین، هزینههای زیاد احداث شبکهها و کانال های دفع سیلاب های شهری، انجام چنین مطالعات و پژوهش های کاربردی را توجیه میکند. به عنوان نمونه در ژاپن با توجه به اینکه 50 درصد از جمعیت و 75 درصد از دارایی این کشور در دشتهای سیلابی واقع شده است، موضوع مدیریت جامع کنترل به ویژه با گسترش شهرنشینی و افزایش سطوح غیر قابل نفوذ و کاهش پوشش گیاهی و افزایش رواناب مورد توجه خاص بوده است. از این رو، اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی متعددی در این کشور صورت می گیرد
همچنین، اقدامات مشابهی در سایر کشورها از جمله هندوستان، سری لانکا، فیلیپین و ... برای مدیریت و کنترل سیلابهای شهری صورت گرفته است
در مطالعات و تحقیقات صورت گرفته در زمینه سیلابها در کشور ما نیز در سال های اخیر توجه بیشتری به حوضههای درونشهری شده است، از جمله، حسینزاده و جهادی طرقی - 1386 - با اجرای یک طرح پژوهشی در دانشگاه مشهد، اثرات گسترش شهر مشهد بر الگوی زهکشی طبیعی و تشدید سیلابهای شهری را بررسی و تحلیل کردهاند.
