بخشی از مقاله
چکیده
تنوع روشهای آبیاری و عوامل مختلف تأثیرگذار بر کارایی سیستمهای آبیاری و توسعه روز افزون آنها، انتخاب روش آبیاری مناسب، بخصوص در مراحل اولیه مطالعات را برای طراحان شبکههای آبیاری بسیار دشوار نموده است و انجام بهتر این امر به پارامترهای متعددی از جمله توپوگرافی، آب و هوا، مسائل اقتصادی و اجتماعی بستگی دارد. با توجه به روش تحلیل سلسله مراتبی این عوامل تاثیر گذار به دو معیار اصلی فیزیک مزرعه و اقتصادی- اجتماعی تقسیم می شوند.
بادرنظر گرفتن معیار ها و زیرمعیارها که شامل گزینه های مختلف هستند و با ترکیب کردن نتایج حاصل از روش تحلیل سلسله مراتبی با سیستم اطلاعات جغرافیایی و بدست آوردن نقشه های امتیاز بندی شده می توان بهترین سیستم آبیاری را انتخاب نمود. این تحقیق پتانسیل و تناسب اجرای بهترین سیستم آبیاری در منطقهی دشت ایذه استان خوزستان را تعیین می کند.که طبق نتایج بترتیب سیستم آبیاری کمفشار و قطرهای بعنوان بهترین سیستم برای این منطقه انتخاب شدند.
مقدمه
ایران در جنوب منطقه معتدله شمالی بین مدار 25 تا 41 درجه شمالی و 44 تا 64 درجه طول شرقی واقع شده است و به علت موقعیت خاص جغرافیایی و ناهمواریهای بسیار پراکنده، از مناطق خشک جهان به شمار می رود. میزان متوسط بارندگی سالانه ایران در حدود 250 میلیمتر است که این میزان کمتر از یک سوم حد متوسط باران سالانه کره زمین که 860 میلی متر است میباشد.
در حال حاضر و در شرایط فعلی از کل آبهای قابل استحصال در سطح کشور 87/5میلیارد متر مکعب - رقمی بالغ بر 82 میلیارد متر مکعب یعنی 94 درصد به بخش کشاورزی اختصاص یافته است . در این راستا، با توجه خشکسالی های اخیر و محدودیت منابع آب در سطح کشور، ضرورت بهره برداری بهینه از منابع آبی کشور امری اجتنابناپذیر می باشد
عدم استفاده صحیح از منابع آبی کشور و پایین بودن راندمان آبیاری، از مهمترین مسائل و مشکلات مربوط به بخش آب است - . - Bavi et al.,2010محدودیت منابع آب ازنظر کمی و کیفی، برنامه ریزی خاص را ایجاب می نماید Mousavi - - Shelmani,2008، درنتیجه گسترش سیستمهای آبیاری مدرن از قبیل آبیاری بارانی در اولویت برنامههای توسعه بخش کشاورزی قرار گرفته است - . - Zibaei, 2007 به دلیل به کارگیری روزافزون انواع سیستمهای آبیاری بارانی در کشور، تحقیق و بررسی روی آنها بیشازپیش ضروری به نظر می رسد . - Sheikh esmaeili,2005 - توسعه این روش بدون شناخت مناطق مناسب و بدون توجه به محدودیتهای آن منجر به شکست طرح و هدر رفتن هزینهها میگردد.
امکان یا عدم امکان اجرای سیستمهای آبیاری تحت فشار تابع یک سری شرایط محیطی می باشد، این شرایط توسط عواملی چون کمیت و کیفیت منابع آبهای سطحی و زیرزمینی، وضعیت توپوگرافی، شرایط اقلیمی ”به خصوص دما و باد“، مشخصات خاک و نوع محصول تعیین می گردد
در زمینه پتانسیلیابی سیستمهای آبیاری تحت فشار در ایران تحقیقات زیادی صورت نگرفته ”مطالعات محدودی در معاونت آب و خاک و صنایع وزارت جهاد کشاورزی صورت گرفته است - . برخی تحقیقات انجام شده در این زمینه شامل موارد زیر است
امکانیابی اجرای روشهای آبیاری تحت فشار را در مناطق مختلف استان خوزستان بررسی کردند. همچنین - Mirzaee et al - 2005سیستمهای آبیاری تحت فشار را در مناطق مرکزی استان کرمانشاهتقریباً ”حدود بیش از یک سوم مساحت استان کرمانشاه“ مکانیابی کردند.
روش تحلیل سلسله مراتبی - - Analytical Hierarchy Process یکی از جامعترین سیستمهای طراحی شده بر ای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است. در مدل AHP با ایجاد یک ماتریس نسبت به مقایسه دو به دوی عوامل - گزینهها - پرداخته میشود و بنا به ادعای محققین دارای دو خصوصیت مهم است: یکی درنظر گرفتن فاکتورهای کمی و کیفی متعدد در حل مسأله و دیگری قابلیت تجزیه و تحلیل مسائل پیچیده از طریق سلسله مراتبی فاکتورها - . - Saaty,1980 از مزایای دیگر روش تحلیل سلسله مراتبی، انجام ساده آن با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS است.
مطالعات مختلف در زمینه پارامترهای تأثیرگذار برروی انتخاب سیستم مناسب آبیاری صورت گرفته است که می توان به مطالعات - Keller et al . - 1976، Heerman et al. - 1983 - ، Walker et al. - 1987 - ، Walker et al. - 1990 - و Wilardson - 1992 - اشاره کرد. - Kumar et al - 1992 جنبههای اقتصادی- اجتماعی و محیط زیستی تأثیرگذار و میزان اثر بخشی آنها را برروی انتخاب سیستم آبیاری مورد تحلیل قرار دادند. اینان پارامترهای درگیر و مؤثر در انتخاب سیستمهای مدرن آبیاری را در توسعه اراضی معرفی کردند.
طبق نظر ایشان پنج مرحله برای انتخاب یک سیستم مناسب وجود دارد این پنج مرحله شامل شناخت تأثیرات مؤلفههای توسعه سیستم آبیاری، بررسی شرایط محلی، بازدیدهای اولیه، طراحی دقیق و جزئی و تحلیلهای اقتصادی، مقایسه سیستمها و ارزیابی توانایی آنها در بدست آوردن مؤلفههای توسعه پروژه میباشد. آنها بیان داشتند تنها در صورتی میتوان بهترین سیستم آبیاری را انتخاب کرد که تحلیلهای عمیق به همراه بازدیدهای منطقهای به طور کامل انجام گیرد. - Neirizi et al. - 1999 فهرستی را از معیارهای انتخاب سیستم آبیاری مناسب ارائه دادند
پارامترهای زیادی را در انتخاب سیستم آبیاری مناسب مؤثر دانستند؛ اما طبق نظر این دو، سرمایه گذاریها، هزینههای نگهداری، راندمان سیستم و بازگشت سرمایه نسبت به سایرین از اهمیت بیشتری برخوردارند. بهترین معیارهاعموماً بسته به شرایط می تواند متفاوت باشد. مهمترین مسئله، چگونگی بیان تنوع فاکتورهای مؤثر برای شناخت تأثیرات اهمیت آنها درشرایط واقعی و در اراضی است. به منظور توسعه آبیاری بارانی در اراضی ویرجینیا در آمریکا، کومر یک نرم افزار توسعه ارائه داد که با استفاده از اطلاعات منطقه ای مانند خصوصیات خاک و نوع محصول تحت کشت بهترین سیستم بارانی را انتخاب می نماید.
سیستمهایی که در تحقیق او مورد بررسی قرار گرفتند عبارت بودند از: سنتر پیوت، قرقره ای، کلاسیک نیمه متحرک و کاملا متحرک. Nowrouzi - 1997 - وزن تأثیر پارامترهای مختلف را در انتخاب بهترین سیستم از میان انواع سیستم بارانی نشان داد. Ebadi - 2000 - نیز یک سیستم هوشمند برای انتخاب بهترین نوع سیستم آبیاری طراحی کرد که با توجه به پارامترهای در نظر گرفته شده در تحقیق ایشان قابل استفاده بود .
در تحقیق حاضر در نظر است در اراضی سازمان آب و برق واقع در دشت ایذه با مساحتی در حدود 11هزار هکتار با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی - - AHP و سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS، انواع سیستمهای آبیاری بارانی را ارزیابی و تعیین جانمایی شود.
مواد و روشها
منطقهی مورد مطالعه
منطقه ی مورد مطالعه در این مقاله دشت ایذه است که دارای وسعت 11080/5هکتار میباشد و در شمال شرق اهواز، مرکز استان خوزستان و بین مختصات جغرافیایی 49 45' تا 49 59' طول شرقی و' 31 46 تا 31 57' عرض شمالی قرار دارد.
