بخشی از مقاله
چکیده
فعالیت هاي صنعتی مستلزم استفاده از انرژي هاي مختلفی است و به این لحاظ توسعه اقتصادي با مصرف انواع انرژي ارتباط دارد. رشد مصرف نیروي برق نشانه اي از سهم روز افرون و نقش موثر آن در اقتصاد انرژي و ارتباط مصرف برق با توسعه اقتصادي است. با توجه به نقش استراتژیکی نیروگاه ها در توسعه اقتصادي و اجتماعی کشور در صورت عدم توجه به ملاحظات محیط زیستی در کلیه مراحل، مکان یابی، طراحی، اجرا و بهره برداري، بازدهی آن ها در طولانی مدت کاهش یافته و اثرات مخربی را در محیط زیست بر جاي می گذارد.
در این مطالعه سه مدل پشتیبان تصمیم گیري مکانی یعنی روش منطق بولین، مدل باینري و مدل هم پوشانی شاخص چند کلاسه به کمک سامانه اطلاعات جغرافیایی جهت تعیین مطلوبیت سرزمین براي مکان یابی نیروگاه حرارتی با توجه به معیارهاي مختلف محیط زیستی - فیزیکی، اکولوژیکی و اجتماعی- فرهنگی - در شهرستان چابهار مورد بررسی قرار گرفت.
نتیجه کار نشان داد که مدل منطق بولین روش ساده اي براي ارزیابی می باشد اما نسبت به دو روش دیگر دقت نتایج آن کمتراست و بمناسب ترین مدل براي تلفیق لایه هاي اطلاعاتی مدل هم پوشانی شاخص چند کلاسه می باشد زیرا علاوه بر خود معیارها، طبقات درونی موجود در هر لایه اطلاعاتی ارزش و وزن خواهند داشت.
مقدمه:
در عصر حاضر هدف نهایی از حفاظت محیط زیست، دست یابی به توسعه پایدار در قالب برنامه هاي اقتصادي هماهنگ با اصول حفاظت از محیط زیست و ممانعت از تخریب و تهی سازي منابع تجدید شونده و غیرقابل تجدید می باشد. از این رو براي حل مشکلات بحرانی محیط زیست می باید دیدگاه هاي کلان در زیربناي توسعه، منطبق با قانونمندي هاي حفاظت محیط زیست طراحی شود و هر گونه سیاستگذاري و برنامه ریزي هاي توسعه اقتصادي- اجتماعی و فرهنگی آینده کشور بر شالوده حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و بهره وري خردمندانه از این منابع با نگرش ایجاد تعادل و تناسب بین قانونمندي هاي محیط زیست و توسعه پایدار صورت گیرد.
با توجه به بالا بودن میزان رشد اقتصادي و فعالیت هاي توسعه اي در ایران، تقاضاي سالیانه براي انرژي هاي مختلف از جمله انرژي الکتریکی افزایش یافته است. به همین جهت احداث نیروگاه هاي جدید در کشور جهت توسعه اقتصادي، به ضرورتی انکار ناپذیر تبدیل شده است. هدف نهایی از به کار گیري GIS فراهم کردن پشتیبانی براي تصمیم گیري هاي فضایی است. قابلیت هاي GIS در پشتیبانی از تصمیم گیري هاي فضایی را می توان در بستري از فرایند تصمیم گیري فضایی مورد تحلیل قرار داد.
تحلیل فرایند تصمیم گیري فضایی باید در چهارچوب و قالبی مشخص صورت پذیرد. چهارچوب ارائه شده توسط - 1960 - Simon گسترده ترین مقبولیت را از فرایند تصمیم گیري به همراه داشته است پیشنهاد Simon بر این اساس قرار دارد که ساختار فرایند تصمیم گیري را می توان در سه مرحله اصلی بنیان نهاد که عبارتند از: آگاهی، طراحی و انتخاب. در مرحله آگاهی، شناخت از مسئله تصمیم گیري انجام می شود. مرحله طراحی شامل ایجاد، بسط و تحلیل مجموعه اي از راه حل هاي ممکن - مسیرهاي پیشنهادي از فعالیت ها - در رابطه با مسئله اي است که مشخصات آن در مرحله آگاهی تعیین شده است و ارزیابی داده ها در اصل در مرحله انتخاب قرار می گیرد.
مرحله انتخاب همان چیزي است که بسیاري از مردم از آن به عنوان تصمیم گیري یاد می کنند این مرحله شامل انتخاب یک مسیر خاص از فعالیت - گزینه - از میان گزینه هاي موجود است در این مرحله هر گزینه در مقایسه با گزینه هاي دیگر و بر حسب قواعد خاص تصمیم گیري مورد ارزیابی و تحلیل قرار می گیرد - پرهیزکار و غفاري، . - 1385 سیستم پشتیبان تصمیم گیري تشکیلاتی را براي قدرت محاسباتی، بهبود دسترسی به پایگاه داده ها و کاربرد مدل هاي مختلف و دادن پشتیبانی براي تصمیم گیران در ارزیابی مسئله، تامین می کند - malczewski,1999,sharifi et . - al,1997
Otoniel و همکاران با مطالعه اي که جهت مکان یابی مکان هاي دفن زباله به کمک سامانه اطلاعات جغرافیایی در مکزیک داشتند از سه روش پشتیبان تصمیم گیري - منطق بولین، مدل باینري و مدل هم پوشانی شاخص چند کلاسه - استفاده کردند و به این تتیجه رسیدند که مدل هم پوشانی شاخص چندکلاسه نسبت به دو روش دیگر دقت بالاتري دارد اما از نظر اجراي مدل با پیچیدگی بیشتري همراه است و این موضوع به واسطه مراحل وزن دهی معیارها و واحدهاي درونی لایه هاي اطلاعاتی می باشد - Otoniel و همکاران، . - 2008 در زمینه مکان یابی نیروگاه با هدف حفظ محیط زیست چه در داخل و چه در خارج ار کشور مطالعات کمی صورت گرفته است که در زیر به آن ها اشاره می کنیم.
پروژه استراتژي مکان یابی نیروگاه فسیلی براي اولین بار در ایران با هدف تعیین مکان هاي مناسب استقرار نیروگاه هاي حرارتی با در نظر گرفتن ملاحظات محیط زیستی از سوي معاونت امور انرژي وزارت نیرو در سال 1376 به انجام رسید. در این پروژه از مدل توان اکولوژیک کاربري توسعه شهري، روستایی و صنعتی مخدوم در مقیاس 1: 500,000 استفاده شد و کلیه لایه هاي اطلاعاتی با مدل بولین تلفیق و مکان هاي مناسب جهت استقرار نیروگاه هاي حرارتی در پهنه پوششی کشور تعیین گردید - سابا، . - 1376
بهشتی فر - - 1384، مکان یابی نیروگاه را در استان فارس در دو مرحله مقدماتی و تفصیلی انجام داد. پس از تعیین پارامترهاي موثر در مکان یابی نیروگاه، مدل هاي بولین، همپوشانی شاخص و فازي را براي تلفیق لایه هاي اطلاعاتی مورد استفاده قرار داد. نتیجه تحقیق نشان داد که مدل فازي نسبت به روش هاي دیگر از قابلیت انعطاف بالایی براي مدل کردن روابط منطقی و تاثیرات متقابل پارامترها بر همدیگر و براي مکان یابی برخوردار است - بهشتی فر، . - 1384 Delancy و - 2003 - Lachpalelle در ایالت ایلی نویز آمریکا پژوهشی را با هدف تعیین مکان هاي مناسب جهت احداث نیروگاه زغال سنگی انجام دادند.
آن ها چهار فاکتور مرز شهري، خطوط راه آهن، فاصله از رودخانه و جاده و دو عامل محدود کننده ي دور بودن از مناطق تالابی و پارك هاي ایالاتی را درنظر گرفتند. نقشه حاصل مناطق نهایی جهت احداث نیروگاه را تعیین می کرد. نتایج به روشنی مشخص کرد که استفاده از مقایسه زوجی جهت وزن دهی معیارها در ارزیابی چند معیاره منتج به تعین سایت هایی با کمترین اثرات زیست محیطی و اقتصادي- اجتماعی می شود - - Delancy & Lachapelle, 2003 هدف از این مطالعه تعیین مناطق مطلوب جهت احداث نیروگاه با درنظر گرفتن معیارهاي محیط زیستی به کمک سامانه اطلاعات جغرافیایی از طریق دو مدل هم پوشانی شاخص و مدل بولین در شهرستان چابهار می باشد.
منطقه مورد مطالعه
شهرستان چابهار در استان سیستان و بلوچستان با مساحتی حدود 9500 کیلومتر مربع در طول شرقی 60° 29′ تا 61° 50′ و عرض شمالی 25 ° 4′ تا 26 ° 6′ در منتهی الیه جنوب شرقی ایران قرار گرفته، که از شمال به شهرستان هاي ایرانشهر و نیکشهر، از جنوب به دریاي عمان، از شرق به کشور پاکستان و از غرب به شهرستان کنارك محدود می شود.
جمعیت آن 216681 نفر است که 64/4 درصد آن در مناطق روستایی و 35/6 درصد در شهرها سکونت دارند - مرکز آمار ایران،. - 1386 از رودخانه هاي دائمی این شهرستان رودخانه باهوکلات، بمپور، رودخانه کاجو و سرباز را می توان نام برد. کیفیت آب هاي سطحی بلوچستان به ویژه رودخانه هاي بمپور، باهوکلات و کارواندر با در نظر گرفتن میزان T.D.S آن ها تقریباً همگی قابل استفاده در کشاورزي، شرب و صنعت هستند - کرمی و محمودي راد،. - 1372
روش انجام کار
مکان یابی براساس معیارهاي محیط زیستی با هدف کاهش اثرات زیان آور، لازمه ي حیاتی توسعه می باشد - . - Bhanarkar ,2005 در این مطالعه ابتدا با مرور منابع داخلی و بررسی تجربیات کشورهاي دیگر و همچنین نظر کارشناسان به بررسی پارامترهاي محیط زیستی تأثیر گذار در فرایند مکان یابی پرداخته شد و معیارها از متون مختلف داخلی و خارجی استخراج گردید. لحاظ کردن تمامی معیارها با توجه به ویژگی هاي منطقه و عدم دسترسی به تمامی داده ها امکان پذیر نبود، در نتیجه معیارهاي زیر براي مکان یابی نیروگاه در شهرستان چابهار در نظر گرفته شد و در فرایند مکان یابی مورد استفاده قرار گرفت.
" شیب، پوشش گیاهی، ارتفاع از سطح دریا، زمین شناسی، کاربري اراضی، فاصله از رودخانه ها، فاصله از مناطق حساس زیستی، فاصله ازگسل، فاصله از دریا، فاصله از سکونتگاه شهري و روستایی، فاصله از خطوط انتقال نیرو، فاصله از شبکه راه هاي دسترسی، فاصله از مکان هاي تاریخی و باستانی" - در این منطقه به دلیل عدم وجود خطوط انتقال گاز این پارامتر به عنوان معیار در فرایند مکان یابی لحاظ نشد - پس از تعیین معیارهاي محیط زیستی در فرایند مکان یابی، نقشه هاي مربوط به هر کدام از معیارها در سامانه اطلاعات جغرافیایی آماده گردید و مرز محدوده مطالعاتی، شهرستان چابهار - براساس تقسیمات کشوري - در نظر گرفته شد.
