بخشی از مقاله
خلاصه
فضاهای زیرزمینی به علت اینکه در محیطی با عدم قطعیت بالا هستند، ریسکهای بالایی را نیز به دنبال دارند، ازجمله دلایل ریسکهای بالا در سازههای زیرزمینی میتوان به ناشناخته بودن زمین، وجود آبهای زیرزمینی، محدود بودن فضای در دسترس، سنگینوزن بودن فعالیتهای حملونقل، تاریک بودن فضای کاری، حفاری مکانیزه، محدود بودن هوای تازه و غیره اشاره نمود.
بیشترین حوادث و رخدادها، اغلب با عدم قطعیت همراه است، بنابراین پیشرفت سیستمهای آنالیز ریسک و جلوگیری از وقوع حوادث امری ضروری است. پروژههای زیرزمینیعموماً پروژههای پیچیده با عوامل تأثیرگذار زیاد ازجمله شرایط متغیر و نامطمئن زمین هستند؛ بنابراین اتمام پروژه در چارچوب تعیینشده - زمان، هزینه، کیفیت، ایمنی - نیازمند شناخت ریسکها، آنالیز ونهایتاً رتبهبندی جهت پاسخ به آنها است.
شناخت هر چه بیشتر عوامل تأثیرگذار بر روند پروژه میتواند راه را برای این منظور هموار کند. بررسی نکردن ریسکها در شروع پروژه و مشخص نکردن مسئول هر ریسک، باعث نارضایتی مشتری و کارفرما در زمان اجرا و هنگام مواجهشدن با ریسکها میگردد که همین امر میتواند باعث عدم موفقیت کامل پروژه از دیدگاه طرفین قرارداد شود. مدیریت ریسک یکی از فازهای مدیریت پروژه بوده و رتبهبندی ریسکهای پروژه قسمت کلیدی فاز ارزیابی ریسک در فرآیند مدیریت ریسکهای پروژه است.
رتبهبندی ریسکهای پروژه بهصورت های مختلف کمی و کیفی انجام میشوند. روشهای مختلف تصمیمگیری چند معیاره، بهعنوان رویکردی کمی، بهمنظور امکان استفاده از آنها در مسئله رتبهبندی ریسکهای پروژه مورداستفاده قرار میگیرد. در این مقاله رتبهبندی ریسکهای تونل سازی خط 3 متروی قطار شهری مشهد با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی - AHP - انجام شده است که در نتیجه آن گروه ریسک های اقتصادی به عنوان مهم ترین ریسک و گروه ریسک های اجتماعی به عنوان ریسک کم اهمیت در این رتبه بندی قرار گرفتند.
.1 مقدمه
طراحی و اجرای پروژههای ساخت تونل مستلزم صرف سرمایه قابل توجهی بوده و از جمله پرمخاطره ترین پروژه ها به شمار میروند. این مسئلهعمدتاَ به عدم شناخت کافی از وضعیت زمین، شرایط پیرامونی و عدم قطعیتهای مرتبط با آن در طراحی و اجرای این پروژه ها باز میگردد.
شناسایی عوامل ریسک زا و اتخاذ مدیریت صحیح در پروژههای ساخت تونل و آگاهی از میزان و نوع تأثیرات و آنالیز آنها موجب کاهش زیانهای ناشی از تحمیل زمان و هزینههای اضافی و درنهایت کاهش زیان ملی درنتیجه این رویدادهای احتمالی است. امروزه مدیریت ریسک بخش مهم و مستقل در طراحی و ساخت هر سازهی زیرزمینی بزرگ بوده و مزایای آن نیز در سیستم مدیریت پروژه مشخص شده است.
ارزیابی ریسک یکی از ارکان مدیریت ریسک بوده و با توجه به ماهیت نامطمئن پروژههای تونلسازی و لزوم صرف بهینه منابع، با اهمیت است. هدف از ارزیابی ریسک، اندازهگیری ریسکها بر اساس شاخصهای مختلفی از قبیل میزان تأثیر و احتمال وقوع است. رتبهبندی ریسکها، قسمت کلیدی این فرآیند به شمار میرود زیرا با انجام این رتبهبندی، ارجحیت هر ریسک در مقابل سایر ریسکها تعیین شده و در نتیجه تصمیمگیرنده میتواند در مورد میزان تخصیص منابع موجود برای پاسخ به هر ریسک برنامهریزی نماید
رتبهبندی ریسکهای پروژه بهصورت های مختلف کمی و کیفی انجام میشوند. روشهای مختلف تصمیمگیری چند معیاره، بهعنوان رویکردی کمی، بهمنظور امکان استفاده از آنها در مسئله رتبهبندی ریسکهای پروژه مورداستفاده قرار میگیرد. پروژههای زیرزمینی عموماً پروژههای پیچیده با عوامل تأثیرگذار زیاد ازجمله شرایط متغیر و نامطمئن زمین هستند؛ بنابراین اتمام پروژه در چارچوب تعیینشده - زمان، هزینه، کیفیت، ایمنی - نیازمند شناخت ریسکها، آنالیز و نهایتاً رتبهبندی جهت پاسخ به آنها است. شناخت هر چه بیشتر عوامل تأثیرگذار بر روند پروژه میتواند راه را برای این منظور هموار کند
رتبهبندی مرسومعمدتاً توسط قضاوتهای مهندسی و تحلیلهای کیفی صورت میگیرد که از اعتبار کافی برخوردار نیستند. برای رتبهبندی ریسکهای پروژه به ویژه زمانی که تعداد عوامل ریسکزا افزایش مییابد، استفاده از روشهای تصمیمگیری چند معیاره میتواند راهگشا باشد
در جهان امروز پیچیدگی ذاتی بسیاری از محیطهای تصمیمگیری، لزوم جامعنگری در تصمیمگیریها را ایجاب میکند. امروزه لزوم بهرهگیری از افراد مختلف با مشاغل، تخصصها، تجربیات، سوابق و دیدگاههای علمی گوناگونکاملاً معمول شده است. همه این موارد، ضرورت استفاده از روشهای تصمیمگیری گروهی و چند معیاره را بیش از پیش مشخص میکند.
در بعضی از مسائل، معیارها ممکن است با یکدیگر متضاد باشند، یعنی افزایش یک عامل یا معیار موجب کاهش عامل دیگر شود. تبدیل معیارها اعم از کیفی و کمی به یکدیگر نیز مشکلات خاص خود را دارد. با توجه به مشکلات مربوط به فرآیند تصمیمگیری با معیارهای چندگانه میتوان گفت که در این حالت تصمیمگیری ساده نبوده و به علت عدم وجود استاندارد از سرعت و دقت تصمیمگیری به مقدار زیادی کاسته میشود. چنین شرایطی باعث میشود که فرآیند تصمیمگیری به مقدار زیادی به فرد تصمیمگیرنده وابسته باشد. برای رفع این مشکل و یا حداقل کردن آثار جانبی آن، روشهای تصمیمگیری با معیارهای چندگانه طراحیشدهاند.[4] در جدول 1 برخی از مهم ترین تحقیقات انجام شده در زمینه ارزیابی ریسک تونلسازی بیان شده است.
