مقاله کاربرد فناوری سنجش از دور در بررسی دگرسانی های ناحیه آوج

بخشی از مقاله

چکیده:

ناحیه آوج در شمال باختری ایران و در محدوده مرزی زون های ایران مرکزی - کمربند ولکانیکی ارومیه-دختر - و سنندج- سیرجان واقع شده است. این ناحیه به دو بخش زمین شناسی مختلف تقسیم می شود. بخش شمالی که متعلق به زون ایران مرکزی است به ناحیه آبگرم معروف است و بخش جنوبی که بخشی از زون سنندج سیرجان است به ناحیه رزن شناخته می شود.

براساس پردازش تصاویر ماهواره ای و بازدید های صحرایی در ناحیه مورد بررسی - آبگرم - چهار چرخه آتشفشانی مجزا می توان تشخیص داد. تکنیک های پردازش داده های ماهواره ای ETM+، شامل نسبت گیری باندی، تحلیل مولفه های اصلی، فیلترینگ و طبقه بندی نظارت شده جهت معرفی واحدهای سنگی کنترل کننده کانی سازی، ساختارهای خطی و دگرسانی های موجود در منطقه مورد بررسی قرار گرفتند. تکنیک های به کار برده شده به وضوح دگرسانی های کائولینیت-آرژیلیک موجود در منطقه را نشان داده اند. این دگرسانی ها در واحد های توفی و آندزیتی رخ داده و ارتباط مکانی نزدیکی با محل چشمه های آبگرم، گسل ها و شکستگی های منطقه دارند.

.1  مقدمه:

ناحیه آوج در شمال باختری ایران و در محدوده مرزی زون های ایران مرکزی - کمربند ولکانیکی ارومیه-دختر - و سنندج- سیرجان واقع شده است - آقانباتی، 1383؛ . - Bolourchi et al., 1979 این ناحیه به دو بخش زمین شناسی مختلف تقسیم می شود. بخش شمالی که متعلق به زون ایران مرکزی است به ناحیه آبگرم معروف است و بخش جنوبی که بخشی از زون سنندج سیرجان است به عنوان ناحیه رزن شناخته می شود. این دو زون به وسیله یک گسل اصلی به نام گسل آوج با امتداد شمال باختری_جنوب خاوری، از هم جدا می شوند.

در ساب زون - ناحیه - آبگرم سنگ های پرکامبرین تا کواترنر وجود دارند اما بوسیله چندین ناپیوستگی مشخص، گسیخته شده اند. در این ناحیه چهار چرخه آتشفشانی مجزا شناسایی شده اند که عبارتند از: چرخه نخست به سن ژوراسیک - بالاترین بخش سازند لار - ، که در هر دو ساب زون آبگرم و رزن رخ داده ولی از جهت درج در نقشه دارای اهمیت نبوده است. چرخه دوم به سن کرتاسه تحتانی، شامل آندزیت، آندزیت بازالت، بازالت و توف است که بیشتر در ساب زون آبگرم دیده می شود. چرخه سوم با سن ائوسن، بخوبی در ناحیه آبگرم و در طول گسل آوج گسترش یافته و شامل توف با ترکیب های مختلف، ایگنیمبریت، داسیت، داسیت آندزیت، آندزیت، بازالت آندزیتی، بازالت و توف های پورفیری می باشد.

این چرخه مهم ترین فعالیت آتشفشانی منطقه را شامل می شود. چرخه چهارم با سن الیگومیوسن در کوه های آوج گسترش یافته است . - Bolourchi et al., 1979 - واحد های زمین ساختی که منطبق بر واحد های اصلی جغرافیایی هستند شامل: الف- رشته کوه های آبگرم، ب- رشته کوه های شمال گسل آوج و رشته کوه های آوج می باشند. رشته کوه های آبگرم که امتداد جنوب خاوری کوه های سلطانیه هستند دارای روند NW-SE بوده و توسط گسل حسن آباد به دو رشته طولی تقسیم می شوند.

ادامه گسل حسن آباد به گسل ایپک می رسد. علاوه بر گسل های طولی و راندگی ها، تعداد زیادی گسل عرضی با جهت های مختلف سازند های زمین شناسی پیش از دوران ترشیری را درون الگوی گسلی شبه موزاییکی پیچیده به هم ریخته اند

کوه های شمال گسل آوج توسط گسل آوج از ساب زون رزن جدا می شوند. در این کوه ها چین خوردگی نسبت به گسلش دارای اهمیت بیشتری است . کوه های آوج نیز در جنوب گسل آوج با امتداد NW-SE واقع شده اند و توسط همین گسل از بخش شمالی شان جدا می شوند. گسل آوج گسل طولی بزرگی است که به نظر می رسد در طول حرکات سیمیرین پیشین شکل گرفته و در طول حرکات کوه زایی و خشکی زایی جوان تر بعدی دوباره فعال شده است.

در محدوده هایی که تنوع سنگ شناسی، دگرسانی و عدم پوشش گیاهی وجود دارد استفاده از تکنیک های دورسنجی و GIS و تلفیق داده ها برای تشخیص مناطق امید بخش معدنی بسیار موثر می باشد - هارونی و آصف، . - 1384 داده های ماهواره ای بدلیل میدان دید بالا، تکرار داده ها در مدت زمان کم، دسترسی آسان، چند باندی بودن، توانایی بارزسازی و فراهم نمودن تصاویر رنگی، دقت بالا و هزینه کم در شناسایی ذخایر معدنی نقش اساسی دارند - سن سلیمانی و همکاران، . - 1390 در این پژوهش سعی شد علاوه بر بازدیدهای صحرایی و نمونه برداری از واحدهای سنگی از ویژگی های بارز کاربرد فناوری دورسنجی نیز استفاده شود.

شکل -1 منطقه مورد مطالعه: .A نقشه زون بندی رسوبی - ساختاری ایران - برگرفته از آقانباتی، .B - 1383 بخش های زمین شناسی

.2 مواد و روش ها:

جهت پردازش تصاویر ماهواره ای و بازدیدهای صحرایی در ناحیه مورد بررسی - آبگرم - داده های اصلی مورد استفاده در این بخش از پژوهش عبارتند از: داده های ETM+ لندست، باندهای 1-5 و 7 با مشخصات 166-35، نقشه زمین شناسی آوج با مقیاس 1:100000 و کبودرآهنگ با مقیاس 1:250000 و نرم افزار های ArcGIS 9.3 و .ERDAS Imagine version 9.2 روش های سنجش از دور سال هاست که مورد استفاده قرار می گیرند و همچنان روش های جدید با استفاده از تکنولوژی بالا در حال پیشرفت می باشند.

تکنیک های پردازش داده مختلفی وجود دارد مانند: ترکیب رنگی مجازی - False Color Composite - ، نسبت گیری باندی - Band rationing - ، تحلیل مولفه های اصلی - Principal component Analysis - ، روش کمترین مربعات رگراسیون شده   - Least Squares Fitting Method - ،  فیلترینگ   - Filtering - ،  طبقه  بندی  نظارت  شده - Supervised classification - و طبقه بندی نظارت نشده - Unsupervised classification - که به طور معمول برای شناسایی مناطق مناسب جهت اکتشافات آینده استفاده می شوند 

در این پژوهش از 4 روش متداول جهت بررسی های زمین شناسی و شناسایی ذخایر گرمابی احتمالی استفاده شده است. این روش ها عبارتند از: - 1 نسبت گیری باندی، - 2 تحلیل مولفه های اصلی، - 3 طبقه بندی نظارت شده و - 4 فیلترینگ.

.3 نتایج و بحث :

دور سنجی به عنوان ابزار اصلی کار زمین شناسان می تواند جهت انجام مهم ترین مطالعات صحرایی از قبیل تعیین موقعیت قرارگیری، نقشه برداری ساختاری، سنگ شناسی و موقعیت زون های دگرسانی از طریق کنترل های صحرایی بکار گرفته شود - عیسوند و همکاران، . - 1390 بدین منظور داده های ماهواره ای با هدف تشخیص و تفکیک کنترل کننده های کانی سازی احتمالی ناحیه آوج؛ مورد پردازش قرار گرفتند. پردازش داده های ETM طی مراحل زیر انجام پذیرفته است:

.1.3 شناسایی واحد های سنگی:

برای تهیه نقشه سنگ شناسی با استفاده از فن آوری سنجش از دور دو عامل مهم ارزیابی می شوند: - 1 افزایش موضعی تمرکز کانی های مرتبط با زمینه - 2 خصوصیات مجموعه های کانی . - Gad and Kusky, 2006 - از این رو به منظور شناسایی واحد های سنگی در منطقه مورد مطالعه، با توجه به نقشه زمین شناسی و با در نظر گرفتن طیف های بازتابی سنگ ها از دو روش نسبت گیری باندی - Band Rationing - و طبقه بندی نظارت شده - Supervised Classification - استفاده گردید.

.1.1.3 نسبت گیری باندی - Band Rationing -

نسبت گیری باندی یک تکنیک مناسب برای تشخیص واحد های سنگی و زون های دگرسان شده به شمار می رود . - Gül et al ., 2011 - انتخاب باند جهت ایجاد تصویر نسبت باندی مختلف، براساس ویژگی طیفی سنگ ها صورت می گیرد. هنگام بکار گیری تکنیک های نسبت گیری باندی، همه گروه های کانیایی بوسیله ترکیب نسبت های باندی با طول موج کوتاه - برای مثال 3/1، 4/1 یا - 4/2، نسبت باندی با طول موج بلند - 5/7 - و نسبت باندی از یک باند با طول موج کوتاه و دیگری با طول موج بلند 5/4 - یا - 5/3 به خوبی تمایز داده می شوند