بخشی از مقاله
چکیده
کسانی که در ایران بهدنیا آمدهاند و در ایران زندگی کردهاند امکان ندارد که گرهها را در بناهای مختلف ندیده باشند.گرهها، الگوهای هندسی بسیار پیچیدهای هستند که در همدیگر گره خوردهاند و یک بستر را میپوشانند. معمولا ما در برخورد اول با گرههای هندسی، کمی سردرگم میشویم ولی وقتی دقیق تر به موضوع نگاه میکنیم، میبینیم که در هرگره، یک منطق هندسی مشخصی نهفته است.
هنر گره چینی از هنرهای سنتی ایرانی - اسلامی است، که به اشکال گوناگون گره چینی آجر، چوب، کاشی و ... در تزئینات مورد استفاده قرار گرفته شده است. در گذشته هنرهای متفاوتی برای اجرای نمای زیبای داخل استفاده می شده است.
در کنار هنرهای با ارزشی نظیر کاربندی و مقرنس کاری، آیینه کاری، گچ بری، کاشیکاری، گره چینی و گره سازی و... که هنر گره چینی و گره سازی از آن دسته هنرهایی هستند که مردمان عادی امروز آنرا بیشتر با نگاه یک عنصر تزئینی برای چیدمان فضاها بکار میگیرند. بهره گیری از این هنر برای تحقق بخشیدن به کیفیت معنوی بنا می باشد و همچون پلی ساحت قدسی و قلمرو انسانی را به هم پیوند می دهد. در این رشته هنری، معمار با استفاده از اعداد و ارقام دست به خلق انواع گره می زند و ساختاری از نقوش هندسی را ایجاد می کند. در این مقاله مطالب ارائه شده از طریق روش تحلیلی-توصیفی بر اساس مطالعات کتابخانه ای و برداشت میدانی انجام گرفته است.
مقدمه
در دنیای پر زرق و برق امروزکه هر قدر ساختمان ها بلندتر و نمای آن با مصالح سنگین تری ساخته شده باشد، بهتر است. تنها نقاطی که می توانیم در آنها نمایی از گذشته و افکار بزرگان معماریمان بیابیم نه در خارج، بلکه در درون بناهای چون مساجد و مدارس و بازارهای قدیمی هستند که برخلاف نظر مردمان امروز نمای یک اثر، نباید بی آرایه و پیرایه باشد. گذشتگان ما مردم واری و پرهیز از بیهودگی را ×همراه با اصول معماری و ساخت و ساز ترکیب می کردند تا بناها نمایانگر افکار باشد و نه برای نمایش در انظار.
نقش هندسی که اهل فن آنرا گره می نامند بافتهای گوناگونی از شکل های منظم هندسی است
به نوعی میتوان گفت : که گره مجموعه ای از اشکال مختلف هندسی است که به طور هماهنگ و با نظمی خاص در زمینه ای مشخص در کنار هم به کار رفته است
گره در لغت به معنای به هم پیچیدگی نخ و ریسمان و بند و چین و شکن و شکنج است. گره چینی از ترکیب دو واژهی - گره - و - چین - بوجود آمده است. در تعریفی دیگر گره چینی عبارت است از ترکیبی هماهنگ از شکل های هندسی به هم پیچیده، موزون و جاذب که با استفاده از خطهای راست شکل گرفته اند - نجیب اوغلو. - 130:1380 علت استفاده از اشکال هندسی خاص در گره چینی آن بود که معماران گذشته رموز خاص را در اشکال هندسی خاص می دانستند
اشکال هندسی که توسط هنرمندان گذشته نام گذاری شدهاند معمولا از طبیعت، حیوانات پرندگان، اجرام آسمانی و ... برگرفته اند و به ×مرور زمان و نسل به نسل به کار برده شده تا به نسل حاضر رسیده است.
هندسه تزیین های اسلامی چیزی فراتر از هندسه اقلیدسی است که تنها به بررسی اشکال کلاسیک می پردازد. برای اثبات این ادعا، گره ها از یک سو به دلیل تنوّع، کثرت، پیچیدگی، آهنگ، توازن و استفاده از انواع نقوش هندسی و از سوی دیگر به دلیل مطالعات وسیعی که از سوی صاحب نظران در این زمینه ارائه شده، انتخاب گردیده اند. یکی از عقایدی که در نقوش می توان به وضوح یافت، اعتقاد به وحدت وجود به عنوان یکی از بحث برانگیزترین عقاید فلسفه در شرق است. به طور کلیگره چینی ترکیب خطوط ساده و تشکیل اشکال هندسی می باشد که با ترکیب و تکرار آنها می توان آثاری را خلق کرد که تکراری نیستند که نمونههای مشابه آنرا کمتر میابید.
لازم به توضیح این نکته است که گره سازی و گره چینی در چند زمینه اجرایی چوب، کاشی، آجر و ... کار می شود که ازمیان آنها گره چینی چوب بیشتر در میان مردمان امروزی شناخته شده است. هر کدام از این زمینه ها در زمان اجرا با هم متفاوتند و فقط نام گره چینی یدک میکشند و به نحوی که ما در گره چینی با آجر، گره همراه با ساخت بنا اجرا می شود ولی در گره چینی با کاشی همانطور که پیداست بعد از اتمام ساخت بنا برای تزئین روی نما کار می کنند. هنرمندان با الهام از آنچه که در اطرافشان وجود دارد و به دلیل تشابه آن نقش یا شکل ×طبیعی یا مصنوعی، همان شکل را بر آن آلت گره نام نهاده اند.
متن اصلی
گره چینی به عنوان یکی از هنر های ایران زمین سالیان درازی است که در معماری کشورمان مورد توجه صاحبان هنر و هنرمندان خلاق ایرانی قرار گرفته است. تاریخ مشخصی از سر آغاز این هنر در ایران در دست نیست . برخی پژوهشگران احتمال دادهاند که استفاده از این هنر چه در حالت مشبک و چه در حالت آلت و لغت از دوران خلفاء عباسی شروع و در قرن 6 تا 8 هجری قمری در مصر و سوریه متداول شده و از همان زمان به ایران رسیده است. این هنر در دوره صفوی و سلجوقی در شهر اصفهان به رشد و شکوفایی رسید و اصفهان به عنوان خاستگاه این هنر غنی مطرح گردید.
با بررسی های انجام شده میتوان گفت که خاستگاه تزئینات هندسی در معماری اسلامی شمال و شمال غرب ایران و توران - آسیای مرکزی - در قرن چهارم هجری قمری است و میگویند از آنجا به غرب رفته است. در گره چینی هر نقش گره، مجموعه ای از نقش های کوچک فراهم شده است. همهی این نقش های کوچک در مجموعه ای به وحدت میرسند و نقش یگانه و کلی را ارائه میدهند.
رمز و راز زیبایی در هنرگره چینی در مرزبندی آلت های گره با زمینه است و همچنین خط های مرزی باید مبتنی بر توازن و تقابل با رنگ زمینه باشند. گره چینی به طور کلی عبارت است از: قرار دادن آلات های گره در یک ترکیب هماهنگ و زیبا. و همچنین گره چین کسی است که بتواند از عهده انجام تشخیص هنرگره چینی و ترسیم اشکال هندسی مربوط به آن انتخاب چوب مربوطه، اندازه برداری از محل و برآورد مصالح، فرم دادان انواع چوپ، ساخت و مونتاژ در و پنجره و شیوه های مختلف رنگ آمیزی برآید. و ذکر این نکته مهم است که هنر گره سازی از دامنه ای بسیار وسیع برخوردار است و استادان این هنر در ممالک مختلف اسلامی هر یک آن را با سلیقه ی قومی خود آمیخته و گره های بسیاری در بناهای اسلامی به وجود آورده اند.
از این سبک گره ها معمولا در ساخت درهای اماکن مقدس، مقابر، منابر و از مشبک در پنجره های منازل و کاخ ها، نرده ها استفاده می شده استاز. دوران صفویه به بعد تعبیه شیشه های رنگی در چوپ های مشبک رایج شده و اصطلاحاً به ارسی مشهور گردید. همچنین گره چینی یا گره سازی علاوه بر معماری در اغلب هنر های دستی و سنتی ایران مانند : سنگ تراشی، درودگری، منبت کاری، خاتم سازی، فلزکاری، قلمزنی روی فلز، سفالگری، قالیبافی، قلمکاری، صحافی و غیره دیده می شود و کاربرد دارد
نکتهای که در سنت گرهسازی از گرهها مطرح است این است که گرهها را به عنوان شطرنج معماران میدانند. زیرا هر معماری که خیلی متبحر شود و بر کارش مسلط باشد دست به طراحی گره میزند. برای همین گره کار سادهای نیست که هرکسی بتواند آن را خلق کند. به این دلیل در سنت به گره و گرهسازی، شطرنج معماران میگویند. اما بعد از ورود مستشرقین به سرزمینهای اسلامی و پیدا کردن آثار و گنجینههای این ممالک، آنها در تلاش بودند تا راز گرهها را کشف کنند. چون ما در سنت معماری و هنر خودمان نداریم که هنرمندان آثار خود را ثبت کنند یا به توضیحاتی دربارهی کارشان بپردازند
