بخشی از مقاله
چکیده
مسأله دعاوی در پروژههای ساخت از دیرباز در سراسر دنیا مطرح بوده است و با بزرگتر و پیچیدهتر شدن پروژهها، تعداد این دعاوی نیز بیشتر و پیچیدهتر شده است. دعاوی باعث تأخیرات قابل توجه و در برخی موارد شکست پروژه شده و علاوه بر این، عامل اصلی بروز چالش در پروژهها است که متأسفانه در برخی موارد می تواند باعث ضایع شدن حق مشروع طرفین قرارداد نیز شود. یکی از مهمترین مباحث مطرح در موضوع دعاوی، کمیسازی دعاوی و تعیین اثر آنها برروی اهداف پروژه میباشد.
در این تحقیق با استفاده از روش شبیهسازی پویایی سیستم، ابزاری نوین و جدید برای کمیسازی دعاوی ارائه میگردد. برای این منظور، با جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبههای حضوری با مدیران پروژه پیمانکار و کارفرما و همچنین با استفاده از اطلاعات تاریخی موجود و مطالعات قبلی، دعاوی بالقوه شناسایی شده و از میان آنها ادعای نقص در نقشها انتخاب گردید.
سپس، متغیّرهای اثرگذار بر روی افزایش هزینه و زمان پروژه برای این ادعا شناسایی میشود. سپس مدل کیفی آن با استفاده از حلقههای علت و معلولی ترسیم میگردد. در ادامه روابط حاکم میان متغیّرهای اثر گذار تعیین گردیده و مدل ساخته شده، کمی میگردد. با استفاده از مدل کمی توسعه داده شده، میزان تأثیر این ادعا بر روی هزینه و زمان پروژه بصورت کمی شبیه سازی میگردد. در خاتمه برای نشان دادن تواناییها و قابلیتهای مدل شبیهساز پیشنهادی، این مدل بر روی یک پروژه واقعی نمونه پیاده شده و نتایج آن ارائه میگردد.
-1 مقدمه
ادعا ابزاری است که توسط پیمانکاران برای درخواست افزایش زمان یا دریافت پول بیشتر استفاده میشود.
در اکثر تعاریفی که از ادعا انجام شده یک بیان مشترکی وجود دارد بدین صورت که ادعا درخواستی است که از سوی یکی از طرفین قرارداد به علت ضرر و زیان وارده علیه طرف دیگر مطرح مینماید تا بدان وسیله بتواند تمام یا قسمتی از آن ضرر و زیان را جبران نماید.[6] ;[5] ;[4] ;[3] ;[2] بنابراین در کنار هر ادعایی به نوعی ردپای افزایش زمان و هزینه کاملاً محسوس است.
ادعا به عنوان یک بیانیهای مطرح میشود که در آن یک طرف خود را مستحق غرامت اضافی در خصوص هزینه و یا زمان بواسطه یک تغییر در بخشهای قرارداد، در مقابل طرف دیگر، میداند.[6] ;[7] لذا، اسکات، بیان داشته است که با گذشت بیش از یک و نیم دهه، هنوز استفاده از کلمه ادعا اغلب باعث تحریک احساسات همراه با اتهامات شدید میگردد.
این تحریکات در بیشتر محافل به جهت اینکه دعاوی را پیآمدی طبیعی و اجتناب ناپذیر مقدمات قراردادی مدرن میدانند، غیر قابل پذیرش ارزیابی میکنند.[9] ولی دعاوی ساخت از سوی بیشتر ذینفعان پروژه به عنوان یک رخدادی ناخوشایند و تفرقه آمیز به حساب میآید.[10] این اختلافات و مشاجرات که از طرح دعاوی ناشی میشود سبب تحمیل هزینههای فراوان به طرفین قرارداد، که یکی از آنها، هزینههای ناشی از افزایش زمان پروژه میباشد
-2 تئوری و پیشینه تحقیق
تری ویلیام در سال 2003 روشی را برای کمیسازی دعاوی پیشنهاد داده که در آن از روش پویایی سیستم برای کمیسازی دعاوی استفاده شده است. آقای ویلیام تأخیر و شکست در پروژه ها را موضوع بیشتر دعاوی قضایی مطرح میکند و رسیدگی به دعاوی قضایی را فرآیندی مشکل میداند. ایشان معتقد است که روش ارائه شده توسط ایشان بسیار شفاف و منطقی است زیرا از این قبیل دعاوی در آن استفاده شده است.
ایشان روش خود را بدین صورت توضیح میدهد که دعاوی در زمان طرح آن مستندسازی شده و سپس برای شبیهسازی وارد رایانه میشود. ایشان ادعا میکند که این مدل علاوه بر کمیسازی میتواند سناریوهای مختلفی را مورد ارزیابی قرار دهد. ایشان در تحقیق خود به این مطلب اشاره دارد که سه عنصر در مستندسازی تهیه شده میشود: اثبات تجربی علیت یا رابطه علت و معلولی، اثبات تجربی مسئولیت پذیری، کمیسازی ادعا. این فرآیند همچنین سود اضافی که شامل یک سطح بالایی از مشارکت " خرید- در" ، و بر اساس یک مدلی که بتواند برای پشتیاتی دعاوی استفاده شود را فرآهم میآورد.
در ادامه استفاده از پویایی سیستم، سوسن هویک در سال 2003 از مدلسازی پویایی سیستم به عنوان یک سیستم پشتیبان از دعاوی برای جبران خسارت و دریافت غرامت ناشی از افزایش زمان و هزینه در پروژههای بزرگ و پیچیده استفاده نمود. ایشان معتقد بودند که مدلساز بایستی به نحوه عکسالعملهای مستمعین و درخواست کننده دعوا نسبت به مدل پویایی سیستم که برای پشتیبانی از دعاوی مطروحه آنها برای دریافت غرامت میباشد، توجه نموده و آن را دقیقاً مورد ارزیابی قرار دهد، زیرا در غیر اینصورت ممکن است این مدل پشتیبان که دارای ظرفیت بالایی میباشد، مورد غفلت واقع شود. برای دستیابی به این هدف ایشان تأکید میکند که مدلساز حتماً در زمان ساخت مدل باید به موضوعاتی که عکسالعمل مثبت مستمعین را ایجاد میکند دقت نموده و در مدل از آن استفاده نماید، زیرا به این طریق میتواند در مشتری این اطمینان را ایجاد کند که با استفاده از این مدل میتواند به حق و حقوق خود برسد.
این مقاله فرآیند ساخت مدل توسعه داده شده را برای چندین مستمع بویژه غیر کارشناسان برای درک اعتبار سنجی مدل ساخته شده و نتایج آن گزارش میدهد. این فرآیند 4 مرحله بصورت آبشاری معکوس دارد: این آبشاری شکل فرآیند ساختارمند، شفاف و فرموله شده از دنیای واقعی از نسل مصاحبات یک مدل قوی کیفی بوسیله دو گام میانی قبل از ایجاد مدل شبیه سازی کمی فرآهم میآورد. چندید مزیت برای فرآیند آبشاری وجود دارد که عبارتند از: وسعت دستیابی، توسعه آموزش سازمانی، راستی آزمایی چند بعدی، مدلسازی شفاف، رسیدن به دسترسی درک عمومی بیشتر مستمعین و ارتقای اطمینان ساختار در این مدل. این مقاله بر اساس کار ارزشمندی با سازماندهی، مباحثه با هر دوی فرایند آبشاری و منافع آن میباشد.
بانگجون و همکارانش در سال 2008، طرح دعاوی توسط پیمانکار را روشی پرسود برای بهبود منافع اقتصادی آنها مطرح نموده و تحلیل دعاوی را یک گام محوری بیان داشته که مدام باعث ایجاد چالش در پروژه میشوند. ایشان ماتریسی را پیشنهاد داده که به کمک آن میتوان بین دعاوی و عوامل بروز آن با هزینههای پروژه روابطی را تعریف کرد.
با تعریف این رابطه در ماتریس و سپس تحلیل آن یک اثر منطقی را بر روی هزینه پروژه تعریف نموده است. لذا میتوان گفت که با این روش بگونهای خواسته تا اثر دعاوی را بر روی پروژه کمیسازی را با روش ماتریسی انجام
جیانگ در تحقیقات خود اثر ادعای زمان، هزینه و سود ناشی از طرح این دعاوی توسط پیمانکار را گزارش نمود. ایشان بیان نمودند که هدف اصلی پیمانکار در رابطه با ادعای زمان و هزینه و ارتباط بین آن دو، جبران خسارات ناشی از طرح ادعای زمانی میباشد. لذا وی در تحقیق خود بدنبال پیدا نمودن یک زمان آغاز مناسب جهت انجام مذاکرات داخلی برای حل مشاجرات ناشی از آن دعاوی بود. وی معتقد است که ادعای تسریع شده میتواند مذاکرات و تحلیل طبقه بندی این ادعا و ساختار هزینهای را ایجاد نموده تا یک تصمیم منطقی در خصوص ادعای زمانی و هزینهای با مفاد قرارداد و شرایط واقعی برای به حداکثر رساندن سود، اتخاذ نماید.
در صورتی که عوامل و فاکتورهای اثر گذار بر روی افزایش زمان و هزینه در هر ادعایی زیاد باشد لذا پیچیدگی کمی سازی این مقادیر بسیار مشکل می گردد. یکی از قدرتمندترین ابزاری که به کمک آن می توان این روابط پیچیده را قابل فهم نمود روش پویایی سیستم می باشد. پویایی سیستمها روش مدلسازی است که برای پشتیبانی یکسری موارد دعاوی قضایی استفاده میشود
به علت اینکه دعاوی قضایی باعث ایجاد تأخیر در زمان اجرای پروژه و در نهایت سبب شکست پروژهها میگردد لذا با کمک پویایی سیستم میتوان مقدار آن را کمیسازی نمود.[11] مدلسازی پویایی سیستم یک روش پشتیبان میباشد که از دعاوی برای جبران خسارت و دریافت غرامت ناشی از افزایش زمان و هزینه در پروژههای بزرگ و پیچیده استفاده میگردد.[12] بنابراین، روش پویایی سیستم را میتوان یک روش مدیریت دعاوی مطرح نمود زیرا در آن هم
دعاوی شناسایی میشوند و هم با روشی منطقی مذاکره انجام شده و مشاجرات حل میشود.
با عنایت به وجود تحقیقات بیشمار جهانی که در خصوص دلایل بروز ادعا، کاوش شده است ، با این حال، متأسفانه هنوز تحقیقات منتشر شدهی انگشت شماری در خصوص ادعا و دلایل آن در ایران منتشر گردیده است. بدیهی است که تحقیقاتی که برای کمیسازی دعاوی انجام شده نیز در حد بسیار اندک میباشد. لذا در این تحقیق، با جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه با خبرگان و همچنین اطلاعات تاریخی موجود و مرور ادبیات، تمام دعاوی بالقوه در پروژه شناسایی شده و سپس از بین آنها ادعای وجود نقص در نقشهها انتخاب گردیده است.
سپس، عوامل و فاکتورهای اثرگذار بر روی افزایش هزینه و زمان پروژه برای این ادعا نیز شناسایی میشود. سپس مدل کیفی آن با استفاده از حلقههای علت و معلولی ترسیم میگردد. برای دستیابی به این مدل از نمودارهای علی- معلولی و انباشت – جریان و حلقههای بازخوردی استفاده شده است. در ادامه روابط حاکم میان عوامل و فاکتورهای اثر گذار تعیین گردیده و سپس مدل ساخته شده و کمی میگردد. با استفاده از مدل کمی توسعه داده شده، میزان تأثیر هر یک از دعاوی بر روی هزینه و زمان پروژه بصورت کمی شبیه سازی میگردد. در خاتمه برای نشان دادن تواناییها و قابلیتهای مدل شبیهساز دعاوی پیشنهادی، این مدل بر روی یک پروژه واقعی نمونه پیاده شده و نتایج آن ارائه میگردد.
-3 مواد و روشها
در دنیای امروز پیچیدگی و پویایی پروژهها سبب گردیده که طرفین قرارداد هم با انواع دعاوی به همراه پیچیدگی خاص و در عین حال پویایی دعاوی مواجه شوند
