بخشی از مقاله
چکیده:
اکتیو تکتونیک عمدتا بر سیستمهای رودخانهای تاثیر گذاشته و همچنین عوارض مورفوتکتونیکی را در محدوده مطالعاتی - اردکان - چشمه سفید - ' کدیان ' فهلیان و سر انجیلک تحت تاثیر قرار داده است. این منطقه در امتداد کمربند چینخورده ساده زاگرس واقع شده و دارای جهتگیری شمالباختری - جنوبخاوری میباشد که در زمان کرتاسه پسین آغاز و در طول میوسن پیشین به خاطر برخورد صفحات عربی و اوراسیا تقویت شده است.
برای بررسی فعالیت تکتونیکی منطقه، شاخصهای ژئومورفیک شامل شاخص شیب رودخانه - - SL ،عدم تقارن حوضه زهکشی AF - - ، ارتفاع سنجی - HI - ، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره - VF - ، و شکل حوضهی زهکشی - - BS بررسی شد.
این شاخصها با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - با هم ترکیب شد و شاخص دیگری به نام شاخص فعالیت تکتونیکی - - Iat را بوجود آورد که وقوع بالا آمدگیهای مختلف را در گذشتهی زمین-شناسی، نشان میدهد. این شاخص ترکیبی از پنج شاخص مذکور میباشد که عملکرد کلی فعالیت تکتونیکی منطقه را نشان میدهد و با توجه به آن میتوان وضعیت تکتونیکی منطقه را بررسی کرد. فعالیتهای تکتونیکی منطقه مورد مطالعه توس مقدار زیادی از شاخصهای ژئومورفیک ناشی ازنقشههای مدلهای ارتفاع رقومی - DEM - و خطوط حوضههای زهکشی و آبیاری با استفاده ازسامانه اطلاعات جغرافیایی بررسی شده است.
از لحاظ تکتونیکی، منطقه مورد مطالعه به سه گروه تقسیم می شود: بخش اول - فعالیت تکتونیکی بسیار زیاد - ؛ بخش دوم - فعالیت تکتونیکی زیاد - و بخش سوم - فعالیت متوس - . این نتایج در راستای مشاهدات صحرایی و زمینشناسی حاصل شدهاند. در این ناحیه تأثیر آب و هوای محلی که باعث عدم تقارن در منطقه میشود، وجود ندارد. پس اینطور به نظر میآید که عامل مهم کنترل مهاجرت جریان، میتواند تکتونیک محسوب شود مقادیر شاخصهای ژئومورفیک بهدست آمده ناشی از مطالعهی منطقه، با تقسیم شدن منطقه به 55 زیرحوضه میباشد که در هر زیرحوضه مقادیر با هم متفاوتاند. نتایج بدست آمده با مشاهدات میدانی و صحرایی سازگار میباشد.
مقدمه:
منطقه مطالعاتی و نواحی اطراف آن از جمله فهلیان، کودیان - سرگاه و سر انجیلک به دلیل وجود آب و هوای مساعد و آبشارها و رودخانههای مفرح یک منطقه گردشگری به حساب میآید که مورد توجه ساکنین جنوب کشور به خصوص مردم شیراز قرار میگیرد. انجام این پژوهش و تحقیق از این جهت حائز اهمیت است که می-تواند درباره این شهرستان و نواحی اطراف آن اطلاعات مهمی را بیان نماید. مسالهی اساسی و مهم در انجام این تحقیق ارائهی الگوهای مناسب برای حل مسائل جنبشی منطقه میباشد.
به دلیل احداث بناهای مسکونی ،خدماتی ،تجاری و تفریحی-گردشگردی در منطقهی مورد مطالعه، این پژوهش میتواند راه حل هایی دربارهی پیشبینی مسائلی از قبیل زمین لغزش، زمین لرزه، سیستم فاضلاب و..... ارائهی الگو های مناسب شهرسازی با در نظر گرفتن سازه بر روی ساختارهای چین خورده و گسلی در این مناطق ارائه داد. هدف مهم در هر علم کشف اطلاعات جدید و سودمند برای جامعه میباشد. در تکتونیک ما به دنبال راه هایی برای تفسیر زمان و مکان رخدادهای تکتونیکی ویرانگر مانند زمین لرزه و زمین لغزشهای تکتونیکی هستیم. برای استفاده جامعه،تفاسیر انجام شده برای کاهش خسارات مالی و جانی باید به اندازهی کافی دقیق باشند. روش های انجام چنین تفاسیری شامل موارد زیر می باشد:
- 1 بررسی تکتونیک فعال
- 2 بررسی نئو تکتونیک
تکتونیک فعال را میتوان به صورت حرکات تکتونیکی که در عهد حاضر رخ میدهند و یا انتظار وقوع آنها در زمان آینده مورد توجه میباشد تعریف کرد - کمیته مطالعات ژئوفیزیک . - 1986 یکی از حوضههای مطالعاتی در تکتونیک فعال بررسی های مورفوتکتونیکی است.
بحث:
پهنه مورد مطالعه در فاصله 70 کیلومتری شمال باختر شیراز بین عرض جغرافیایی 29œ55ʼ تا 30 19ʼ و طولهای جغرافیایی51 46ʼ تا 52 14ʼ واقع شده است. محدوده فوق از شمال به محدوده مطالعاتی وشیراز و از باختر به محدوده مطالعاتی سرانجیلک و فهلیان محدود میشود. مساحت کل حوضه مورد مطالعه 965 کیلومتر مربع میباشد.
محدوده فهلیان بین عرض جغرافیایی 29 30ʼ تا 30 5ʼ و طول های جغرافیایی 51 23ʼ تا 51 54ʼ واقع شده است. این محدوده در شمال شهرستان نورآباد واقع شده است و جاده اصلی که از این محدوده میگذرد از جنوب به نورآباد ، از شمال به گچساران و باختر به یاسوج منتهی میشود. محدوده مورد مطالعه یکی از زیرحوضه های رودخانه زهره میباشد که از طرف شمال به محدوده مطالعاتی دشت روم و یاسوج، از باختر به محدوده های مطالعاتی رستم و امامزاده جعفر، از جنوب به محدوده های مطالعاتی سرانجیلک و نورآباد و از خاور به محدوده اردکان- چشمه سفید منتهی میشود. مساحت محدوده مورد مطالعه 1083 کیلومتر مربع میباشد که 157 کیلومتر مربع آن را دشت و 926 کیلومتر مربع آن را ارتفاعات تشکیل میدهد.
منطقهی مورد مطالعه به 55 زیرحوضه تقسیم شده است که هر کدام مقادیر خاص خود را دارا میباشند و این مقادیر برای هر زیرحوضه، در هر پارامتر متفاوت است. با استفاده از نقشههای مدل های ارتفاع رقومی - DEM - و همچنین نقشههایی که با استفاده از این نقشهها به دست آمدهاند، میتوان الگو های زهکشی مشخصی را بدست آورد. استفاده از توابع مدلهای هیدرولوژیکی در - ArcHydro tools - ArcGIS این امکان را می دهد که جهت سطح جریان آب، نواحی زهکشی، و شبکههای جریان را پیدا کنیم. در این تحقیق، از سلول-های DEM ،30 متر استفاده شده است، هم چنین تصاویر درUTM zone 39o N میباشد، و خطوط کانتور با فاصله های 100 متر از یکدیگر نیز به کار برده شدهاند. شکل 1 محدودهی مورد مطالعه و تقسیم بندی زیر حوضه ها را نشان می دهد.
شاخص های مورفولوژیکی
شاخص عدم تقارن حوضه زهکشی - Af -
هندسهی شبکههای جریان میتوانند به دو روش کیفی و کمی توصیف شوند. به طوری که زهکشی در اثر تغییرشکل تکتونیک فعال گسترش مییابد، شبکه اغلب یک الگو و هندسهی ناهمگن دارد. عدم تقارن حوضهی زهکش یاز کج شدگی عرضی تکتونیکی پدیدار شده و تا جریان یافتن در حوضه های زهکشی با مقیاس بزرگ توسعه یافته است. مانند بیشتر شاخصهای ژئومورفیک، Af در جایی که حوضهی زهکشی سنگ بستر همگن دارد بهتر جواب میدهد. این روش همچنین فرض میکند که هیچ کدام از کنترل سنگ-شناسی - مانند لایههای شیبدار رسوبی - و اقلیم متمرکز در محل - مانند رویش گیاهان مختلف بین شمال و جنوب شیب ظاهری - باعث عدم تقارن نمیشوند. این فاکتور میتواند برای ارزیابی کج شدگی یا شیب تکتونیکی در مقیاسی از یک حوضهی زهکشی استفاده شود و به این صورت تعریف شده است:
Af=100 - Ar/At -
به طوری که Ar ناحیهای از حوضه واقع در طرف راست شدت جریان میباشد و At مساحت کل زیر حوضه میباشد. معمولاً Af در حدود 50 میباشد که اگر نزدیک به، یا خود 50 باشد حوضهی زهکشی متقارن میباشد یعنی مسیر جریان شیب عمودی ندارد و کاملاً افقی میباشد ولی اگر دارای شیب با درجات مختلف یا شیب عمودی باشد، این مقدار میتواند کمتر یا بیشتر از 50 شود که عدم تقارن حوضه را نشان خواهد داد که خود بیانگر فعالیت تکتونیکی منطقه خواهد بود. در منطقهی مورد مطالعه، Af از 1/10 در زیر حوضهی 22 تا 37/79 در زیر حوضهی 39 تغییر کرده است. مقادیر Af از نظر تکتونیکی به سه گروه دسته-بندی شده اند:
-1 فعال [Af-50]>15
-2 نیمه فعال [Af-50]=7-15
-1 غیر فعال [Af-50]<7
