بخشی از مقاله
چکیده
امروزه به منظور اختصاص صحیح و منطقی منابع و لزوم جلوگیري از اختصاص دوباره یا چندباره ظرفیت هاي داخلی سازمان ها براي استقرار سیستم هاي مدیریت مختلف و هدر رفتن منابع و انرژي و پتانسیل هاي موجود و جلوگیري از هزینه هاي بی مورد و برقرار نمودن تصویري روشن و شفاف از وضعیت ایمنی و بهداشت و محیط زیست در سازمان ها تمایل براي استقرار سیستم هاي مدیریت Management System - رو به افزایش است.
از سوئی عدم توجه به ابعاد متنوع و با اهمیت مسائل محیط زیست با موضوعات ایمنی و بهداشت امکان ایجاد یکنواختی در استقرار این سیستم ها را از دیدگاه اعتباري که استانداردهاي مرتبط با هر بخش میتواند داشته باشد و نیز نیازمندي هاي خاصی که مشتریان با یک سازمان در تعامل خواهند بود محدود می سازد.
بدلیل مزایاي چشمگیري که امروزه در استقرار HSE مشهود است تمایلات سازمان ها بر موانع فائق می آید که از آن جمله مباحثی چون کاهش مستندات در سیستم هاي متنوع مدیریتی بهداشت و ایمنی و محیط زیست به طور مجزي و افزایش راندمان در اجرا و نگهداري و بهبود شرائط استقرار سیستم هاي واحد و سهولت در روش هاي اجرائی مرتبط می باشد. از سوئی کاربرد GIS در سامانه هاي مدیریت HSE موضوعی بدیع و جدید در سطح بین المللی است که هیچ تجربه علمی قابل قبولی در سطح جهان ندارد و بدین لحاظ این موضوع از اهمیت فوق العاده اي برخوردار است.
از سوئی از آغاز پیدایش صنعت نفت حمل نفت خام از محل استخراج تا مراکز تصفیه و از پالایشگاهها تا مراکز مصرف با توجه به تکنولوژي هاي پیشرفته رو به رشد بوده و با توجه به گسترش مشکلات مدیریتی و ایمنی و بهداشتی روزبروز بر اهمیت مسائل و موضوعات مرتبط افزوده شده است. پروسه شناسائی خطرات در خطوط لوله و مدیریت HSE و کاربرد GIS در فشارشکن و تلمبه خانه اراك براي اولین بار در سطح بین المللی انجام و ارائه می گردد با این امید که نتایج این پژوهش بتواند در مدیریت اجرائی کشور و هم چنین در سطح بین المللی مورد بهره گیري قرار گیرد.
شکی نیست که دستیابی به توسعه پایدار SUSTAINABLE DEVELOPMENT در شرائط کنونی جهان، به مدیریت صحیح بخصوص در بخش صنعت نفت و گاز که بیشترین تاثیرات و تغییرات را در عرصه هاي زیست محیطی و بهداشتی و ایمنی در اکوسیستم هاي متفاوت ایجاد می نماید نیاز دارد. کاربرد GIS/RS در HSE و مطالعه خطوط لوله و بخش هاي عملیاتی تلمبه خانه و فشارشکن اراك از موارد جدیدي است که تا امروز تجربه مشابهی در سطح جهانی ندارد.
پیاده سازي سامانه هاي HSE
پیشرفت هاي صنعتی و رشد اقتصادي سریع در سال هاي اخیر بدون تاثیرات فراوان زیست محیطی اتفاق نیافتاده است و حتی شرائط بسیار پیچیده اي را از نظر زیست محیطی در اکوسیستم هاي مختلف ایجاد نموده است. در این راستا ارائه سیستم مدیریت زیست محیطی ISO 14000 بعنوان بخشی از سیستم هاي جامع مدیریت بعنوان یک الگوي مناسب براي اهمیت دادن به جنبه هاي زیست محیطی در فرآیند فعالیت هاي موجود در مراکز تولید و ارائه خدمات و استفاده بهینه از منابع طبیعی و رعایت قوانین و ضوابط زیست محیطی و حفاظت صحیح از محیط زیست به جهان عرضه گردید. دسترسی به اهداف زیست محیطی در عین حال می توانست تا حد زیادي در جهت یکپارچه سازي سیستم هاي مدیریتی و بهبود روش هاي مدیریت در صنعت و خدمات و جلب بیشتر مشتریان و افزایش سهم بازار در عرصه هاي بین المللی منجر گردد.
بدیهی است که استانداردسازي در سطح بین المللی و ایجاد هم زبانی و هم نوائی به گسترش رویکردهاي محیط زیستی در دنیا کمک شایانی نموده است. سري استاندارد ISO 14000 با پرداختن به موضوعات مختلف در زمینه محیط زیست زمینه مناسبی را براي درك مفاهیم زیست محیطی و بکارگیري روش هاي متفاوت در طرح ریزي و اجرا و کنترل فرآیندهاي سازمان در توجه به رویکرد محیط زیست فراهم می آورد - . - 1 استقرار این سیستم به سازمان ها توانائی می دهد تا روش هاي اجرائی مناسبی را تهیه و ارزیابی کنند که از آن طریق خط مشی و اهداف زیست محیطی در تطابق با هم استقرار یابند و روش هاي اجرائی خود را از طریق یک ممیزي طرف سوم نشان دهند. تطابق با این سیستم می تواند یک شاخص حسن نیت و تعهد به حفاظت از محیط زیست باشد.
از سوئی ارزیابی زیست محیطی بعنوان ابزاري موثر در مدیریت محیط زیست مطرح است. تلفیق ملاحظات زیست محیطی در کلیه مراحل تصمیم گیري و اجرائی و بهره برداري در پروژه هاي اقتصادي و عمرانی زمینه ایجاد بسترهاي لازم براي توسعه پایدار را فراهم می آورد. بی شک پیشرفت هاي عمرانی و اقتصادي و اجتماعی همگام با رشد اقتصادي نیاز به ارزیابی صحیح از فرآیندها و فعالیت ها و استفاده صحیح از منابع طبیعی داشته و به همین جهت حفاظت از منابع طبیعی یا اکولوژیکی و حتی منابع اقتصادي و اجتماعی به عنوان سرفصل اقدامات با اهمیت برنامه ریزان و تصمیم گیران در سطح مختلف باید باشد که میتواند در روش هاي ارزیابی زیست محیطی مورد توجه و ملاحظه قرار گیرد.
با وجود گذشت حدود سه یا حتی چهار دهه از تاریخ آغاز بحث ارزیابی زیست محیطی در پروژه هاي توسعه علیرغم اثرات مثبت این روش بدلیل عدم توجه در بسیاري از کشورها شاهد وخیم تر شدن اوضاع زیست محیطی جهانی هستیم، بنابراین لازم است با جدیت بیشتري به رعایت اصول زیست محیطی در قالب اعمال قوانین و مقررات ارزیابی زیست محیطی اقدام گردد. باید پذیرفت که ارزیابی زیست محیطی یک روش مقبول براي دستیابی به اهداف توسعه پایدار است.
هم چنین سري ارزیابی ایمنی و بهداشت شغلی Occupational Health & Safety Assessment Series
استانداردهاي قابل ممیزي و اخذ گواهینامه می باشد که در پاسخ به نیاز سازمان ها به یک استاندارد مدیریت مطمئن ایمنی و بهداشت شغلی که توسط آن بتوانند سیستم هاي مدیریت خود را در زمینه هاي ایمنی و بهداشتی ارزیابی و پایش نمایند تهیه و تدوین شده است. ساختار این استاندارد با استانداردهاي ISO 14001:1996 و همچنین 9001:2000 سازگار می باشد تا سازمان ها بتوانند به راحتی سیستم هاي مدیریت کیفیت و محیط زیست و بهداشت شغلی و ایمنی را با یکدیگر ادغام و سیستم مدیریت یکپارچه اي ایجاد نمایند.
سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی، سازمان را در شناسائی و حذف و یا به حداقل رساندن ریسک هاي مرتبط با بهداشت و ایمنی کارکنان و طرف هاي ذینفع یاري خواهد رسانید. دستیابی به تفکري طرح ریزي شده و مستند در ارتباط با بهداشت شغلی و ایمنی و نیز ساختاري روشن براي مدیریت در حوزه هاي ایمنی و بهداشت و افزایش آگاهی و دانش در خصوص مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی و کاهش ریسک در حوادث و رویدادها و مشکلات خاص حرفه اي از مزایاي قابل ذکر سیستم هاي مدیریت 18001 محسوب می گردد.
استاندارد OHSAS 18001 مشخصات دقیقی را جهت طراحی یک سیستم مدیریت ایمنی و بهداشتی ارائه میدهد و ساختار آن به صورتی قابل قبول و در تطبیق با سایر سیستم ها مسیري روشن را براي سازمان ها فراهم می آورد و در جهت کسب اطمینان بیشتر براي تضمین استانداردهاي مورد تاکید در حوزه بهداشت و ایمنی تلقی می گردد.فرآیند ممیزي سیستم هاي مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی براساس استاندارد OHSAS 18001 با فرآیند سیستم هاي مدیریت کیفیت و مدیریت محیط زیست تطابق دارد.
مدیریت بهداشت ، ایمنی و محیط زیست HSE و GIS
با پیشرفت فعالیت ها و رشد و گسترش صنایع و بخصوص صنایع بزرگ و تمایل آنان براي بهره مندي از کلیه جنبه هاي مطرح در سیستم هاي مختلف مدیریت کیفیت و مدیریت محیط زیست و نیز سیستم هاي ایمنی و بهداشت شغلی به تدریج این موضوع که تعدد سیستم هاي موجود می تواند باعث پیچیدگی و سردرگمی سازمان ها و نیز مصرف بیهوده منابع در بخش هاي موازي و نارضایتی کارکنان از وجود چندین سیستم متفاوت در مسیر فرآیندها گردد روشن گردید. از طرفی کارهاي تکراري در استقرار این سیستم ها مشهود بود وتشابهاتی نیز در برخی بخش هاي سیستم ها به چشم می خورد.HSE به عنوان سیستمی که مولود بخش هائی از صنایع مهم انرژي چون صنایع نفت و گاز و پتروشیمی است تلاش نموده است راهبري یکپارچه اي را براي حصول و تامین نیازها در بخش هاي فوق به انجام برساند - - 2 براي استقرار آن تغییر نگرش اساسی مسئولین و مدیران صف در سازمان ها لازم است.
ارتقا عملکرد سازمان ها و کسب رضایت بیشتر مشتري ها و جلوگیري از هدر رفتن منابع موجود سازمان و دوباره کاري ها و هزینه هاي اضافی و کاهش مستندات اضافی و ایجاد شرائطی براي ارتقا کیفیت روش هاي اجرائی و حصول اطمینان از کاهش ریسک در زمینه آلودگی هاي زیست محیطی و مخاطرات سوانح و حوادث و افزایش و بهبود شرائط بهداشتی در سازمان از جمله فوائدي است که امروزه به عنوان مزایاي استقرار سیستم هاي ایمنی و بهداشت و محیط زیست HSE ذکر می گردد - . - 3 در عین حال پذیرش اینکه جامعیت یک سیستم HSE می تواند مدیریت سازمان را در حصول کلیه استانداردهاي مربوط به حفاظت از محیط زیست و نیز استانداردهاي ایمنی با کلیه ابعاد آن و نیز مسائل بهداشت در همه زمینه ها مطمئن سازد براي برخی از کارشناسان مورد تردید است.
امروزه شرکت هاي معتبر نفتی در جهان تحت عنوان نظام مدیریت بهداشت و ایمنی و محیط زیست کلیه فعالیت هاي مربوط به سه بخش فوق را به طور همزمان دنبال می کنند. اصولا زمانی که داده هاي مورد بررسی از حجم بالائی برخوردارند و زمانی که وسعت مکانی و جغرافیائی محدوده مورد مطالعه گسترش می یابد - گستره خطوط لوله انتقال - کاربرد سامانه هاي اطلاعات مکانی و تصاویر ماهواره اي می تواند بسیار موثر و ثمربخش باشد.
کاربرد GIS در سامانه هاي مدیریت HSE هر چند هنوز به عنوان یک پدیده نو و براي اولین بار در جهان مطرح می گردد اما با مطالعات صورت گرفته می توان چشم انداز روشنی را براي رشد سریع آن در کشور و در عرصه هاي بین المللی متصور بود. ایجاد پایگاه داده از وضعیت پارامترهاي ایمنی و بهداشتی و زیست محیطی در سطح کلان پروژه هاي نفت و گاز و انجام پایش ها و تحلیل هاي مکانی و زیست محیطی از فوائد اصلی این سامانه ها براي پشتیبانی از مدیریت و تصمیم گیري است. سامانه هائی که امکان پردازش و تحلیل داده ها و تفسیر آن ها براي تصمیم گیري را فراهم می نمایند براي کاربرد در سیستم هاي HSEMS می توانند قابلیت هاي فزاینده اي ایجاد نمایند.
طراحی سامانه HSE
هر طرح صنعتی باید براي ابعاد مختلف محیط زیست و یا مسائل ایمنی داراي سیستمی باشد که با اتکا به آن بتوان مدیریت مطلوبی در مورد نحوه حفاظت از محیط زیست اعمال نمود
