بخشی از مقاله
چکیده
با تغییر و تحولات صورت گرفته در نظام آموزشی کشور و اجرایی شدن سند برنامه درسی ملی، حوزه یادگیری و تربیت علوم تجربی به عنوان یکی از یازده حوزههای تعریف شده در این سند جایگاه و اهمیتی خاص یافته است و بر همین اساس کتاب درسی تالیف شده برای این حوزه یادگیری در دوره متوسطه اول با تغییر در رویکردهایی ارائه شده است.
رویکرد کسب شایستگی در رسیدن به اهداف نگرشی، مهارتی و دانشی، رویکرد زمینه محور - تماتیک - در ارائه و تالیف مباحث آموزشی و نیز کاربست سنجش یا آزمون عملکردی در ارزشیابی از فراگیران در این درس از جمله اصلیترین تغییر و تحولات این درس میباشد. ارزشیابی مهارتهای یادگیری و نگرشها به صورت بخشی از تدریس به هدف ارائه بازخورد به فراگیر و نیز کمک به معلم در ارزیابی از میزان موفقیت در تدریس بخش مهمی از فرآیند یاددهی و یادگیری است.
آزمون عملکردی، آزمون بسیار معتبری است که تأکید بر فرآیندهای یادگیری فراگیر در سطوح مختلف تحصیلی دارد. و امروزه استفاده از این شیوه به علت علاقه روز افزون به استفاده از اصول روانشناسی شناختی در کلاس درس و نیاز به پرورش فرآیندهای عالی فکری و مهارتهای تفکر انتقادی و ایجاد نگرشهای ضروری مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله سعی شده است تا موضوع ارزشیابی عملکرد و نیز شیوههای انجام آن در درس علوم تجربی دوره متوسطه اول مورد بررسی قرار گیرد.
-1 مقدمه
با تصویب برنامه درسی ملی در شورای عالی آموزش و پرورش و ابلاغ آن برای اجرا، نظام آموزش وپرورش دچار تغییر و تحولاتی گشته است. تغییر نظام آموزشی و جایگزینی نظام 6-3-3 و تغییر مقطع راهنمایی به متوسطه اول از جمله این تغییرات اساسی میباشد. بر این اساس برنامه درسی ملی زمینه ایجاد تحول همه جانبه، گسترده و عمیق در مفاهیم و محتوای آموزشی را در نظام آموزشی جدید فراهم میکند.
بر اساس سند برنامه درس ملی الگوی هدف گذاری، چارچوب مفهومی منسجم و یکپارچهای است که در تدوین اهداف در سطوح مختلف راهنمای عمل برنامه ریزان و مجریان قرار میگیرد و شامل 5 عنصر: تفکر و تعقل، ایمان، علم, عمل و اخلاق در چهار عرصه ارتباط متربی با خود، خدا، خلق و خلقت است.[1] در سند برنامه درسی ملی، حوزههای تربیت و یادگیری بستر اصلی برای تسهیل فرآیند تعلیم و تربیت جهت دستیابی به اهداف برنامه درس ملی میباشند. هر یک از حوزههای تربیت و یادگیری، حدود محتوایی، روشها، فرآیندها، و عناصر کلیدی یادگیری را روشن میسازند.
این حوزهها با یکدیگر ارتباط داشته لیکن عناوین موضوعات درسی در دورهها و پایهای تحصیلی لزوماً معادل عناوین حوزهها نخواهد بود و مفاهیم حوزههای یادگیری به صورت تلفیقی ارائه خواهد شد.[2] حوزههای تربیت و یادگیری شامل یادگیریهای ضروری بوده و در یازده حوزه پیش بینی شدهاند. این یازده حوزه تربیت و یادگیری عبارتند از: - 1 حکمت و معارف اسلامی؛ -2قرآن و عربی؛ -3 زبان و ادبیات فارسی؛ - 4 فرهنگ و هنر؛ -5 سلامت و تربیت بدنی؛ -6 کار و فن آوری؛ -7 علوم انسانی و مطالعات اجتماعی؛ -8 ریاضیات؛ -9 علوم تجربی؛ -10 زبانهای خارجی؛ -11 آداب و مهارتهای زندگی و بنیان خانواده یکی از حوزههای تربیت و یادگیری برنامه درسی ملی حوزه علوم تجربی است.
-2 بحث و گفتوگو
حوزه تربیت و یادگیری علوم تجربی
در سند برنامه درسی ملی در توضیح این حوزه آمده است که: علم تجربی حاصل تلاش انسان برای درک دنیای اطراف، و دانشی آزمودنی است که با ظهور شواهد و دلایل جدید در معرض تغییر قرار گرفته و از گستره وسیعی از روشهای تحقیق بهره میبرد. علوم تجربی هم در مرحله تکوین و شکل گیری چارچوبهای مفهومی و هم در عرصه چگونگی کاربرد و عمل و تصرف در طبیعت در بستر گستره دیگر حوزههای معرفتی بشر شکل میگیرد و نشو و نما میکند. از این رو، تعاملی انکارناپذیر با فلسفه، باورها و ارزشهای پذیرفته شده فرد و جامعه دارد. با توجه به جهت گیریهای این برنامه، علم تجربی حاصل کوشش انسان برای درک واقعیتهای هستی و کشف فعل خداوند است.
در سند برنامه درسی ملی در بحث ضرورت و کارکرد حوزه علوم تجربی آمده است؛ پرورش علمی دانش آموزان و برخوردار شدن ایشان از سواد علمی فنّاورانه دربُعد شخصی و فردی از لازمههای زندگی سالم و موفقیت آمیز، و در بُعد اجتماعی لازمه بقای عزت مدار و توسعه پایدار ایران اسلامی است، از این رو، رشد و ارتقاء توانمندیها و شایستگیهای دانش آموزان در عرصه علوم تجربی به شناخت و استفاده مسئولانه از طبیعت به مثابه بخشی از خلقت الهی با هدف تکریم، آبادانی و آموختن از آن برای ایفای نقش سازنده در ارتقاء سطح زندگی فردی، خانوادگی، ملّی و جهانی میانجامد.
آموزش علوم تجربی از یک سو، در ایجاد بصیرت و بینش عمیق نسبت به درک دنیای اطراف و زمینه سازی برای تعظیم خالق متعال از طریق فهم عظمت خلقت ضرورت دارد، و از سوی دیگر با عنایت به وابستگی روزافزون ابعاد گوناگون زندگی انسان به یافتهها و فراوردهای علمی فنّاورانه ضروری مینماید. از این رو، اگرچه پرورش سواد علمی فنّاورانه محور مشترک تمامی برنامههای آموزش علوم به شمار میآید، ولی براساس مبانی تربیت اسلامی، علاوه بر این محور، تعمیق و تعالی نگرش توحیدی و دستیابی به درک غایتمند از خلقت و به عبارتی باز کشف و کشف رمز و راز لایههای مادی هستی، از محورهای مهم تربیت علمی است.
قلمرو حوزه: حوزه یادگیری علوم تجربی شامل مطالعه فرایندهای حیاتی و موجودات، زمین و پیرامون آن، تغییرات ماده و انرژی، طبیعت و مواد فراوری شده، علوم در اجتماع، علوم در زندگی روزانه و تاریخ علم در ایران و اسلام است. تربیت علمی فنّاورانه تنها آموزش یافتهها و فرآوردههای علمی یا به عبارت دیگر تنها مفاهیم و دانش علمی را دربر نمیگیرد؛ بلکه فرایندهای علمی و روش علمآموزی هم چون مهارتهای فرایندی - مشاهده، جمعآوری اطلاعات، اندازهگیری، تفسیر یافتهها، فرضیه و مدلسازی، پیش بینی، طراحی تحقیق و برقراری ارتباط - و مهارتهای پیچیده تفکر را نیز مورد توجه قرارمیدهد. همچنین نگرشهای ناشی از علم، بخصوص به محیط زیست، و نگرشهای ناظر به علم و فنّاوری از اجزای جدایی ناپذیر فعالیتهای علمی فنّاورانه است و دریچهای برای ورود مبانی فلسفی پذیرفته شده را فراهم میکند.[3]
