بخشی از مقاله
چکیده:
با فراهم ساختن امکانات و خدمات مورد نیاز در بخشهاي مختلف اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و غیره در شهرهاي کوچک، این نوع از شهرها با تثبیت جمعیت روستایی و جذب نیروي کار مازاد روستاها، می توانند باعث توسعه حوزه نفوذ روستایی خود شوند و تعادلهاي فضایی جمعیت و خدمات را در سیستم سلسله مراتب شهري در سطح ملی و ناحیه اي باعث گردند. اشنویه در رده سیزدهم سلسله مراتب شهري استان آذربایجان غربی قرار دارد و داراي کارکرد اقتصادي مبتنی بر فعالیتهاي کشاورزي است و ویژگیهاي شهرهاي کوچک به لحاظ کارکرد اقتصادي و تعداد جمعیت براي مشخص کردن اندازه این نوع شهرها را با هم دارا میباشد.
روش پژوهش از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی و از نظر روش اجرا، اسنادي- پیمایشی است. ابزار پرسشنامه براي گردآوري اطلاعات از سطح خانوارهاي نمونه انتخابی است. براي آزمون فرضیات تحقیق و استنباط هاي آماري مورد نیاز از آزمون آماري کاي اسکور - - χ2 استفاده گردیده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که اشنویه به لحاظ فراهم ساختن امکانات زیربنایی، وضعیت بهداشت، سطح باسوادي روستاهاي مورد مطالعه، امکانات اداري، مؤسسات مالی و اعتباري داراي وضعیت مناسب تري نسبت به سایر عوامل است. همچنین اشنویه با کارکرد اقتصادي مبتنی بر محصولات کشاورزي، بازاري براي مبادله محصولات محلی ساکنان روستاها و ارائه خدمات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي نقش خود را در خدمات رسانی به حوزه نفوذ روستایی خود ایفا مینماید.
١- مقدمه و طرح مساله:
از نظر جغرافیایی، مطالعه شهر منحصر به محدوده ي خود نیست چرا که شهر با روستاهاي اطراف خود و شهرهاي دیگر ناحیه که درآن تکوین یافته است، پیوند جغرافیایی محکمی دارد و موجب بوجود آمدن یکسري تعاملات و مناسبات در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و غیره با حوزه نفوذ روستایی خود می گردد. به طورکلی شهرهاي ایران چه بزرگ و چه کوچک، می توانند در پیرامون خود و به ویژه در روستاهاي اطراف خود اثر بگذارند و هر قدر شهر توان بیشتري در هدایت ناحیه داشته باشد، به همان اندازه، منطقه نفوذ وسیعتري خواهد داشت و شعاع پرتوافشان آن در زمینه هاي مالی، حمل و نقل، ارتباطات و سایر خدمات بیشتر می گردد.
اما بایستی از تمرکز فعالیتها و خدمات در نقاط شهري مشخص جلوگیري نمود. هرچند که با افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی، به ویژه در کشورهاي درحال توسعه و محدودیت هاي متعدد در زمینه اشتغال و وضعیت مسکن درشهرهاي بزرگ، طرح راهبرد شهرهاي کوچک که در رفع مشکلات شهرهاي بزرگ از یک طرف و توسعه نواحی روستایی به عنوان بستر فعالیتهاي اقتصادي در سطح محلی از طرف دیگر ارائه شده است، می تواند به ایجاد و تقویت مراکزي براي توسعه فعالیتهاي اقتصادي مبتنی بر فعالیتهاي کشاورزي و ارائه خدمات به حوزه نفوذ روستایی خود و کارگاههاي کوچک مقیاس در سطح محلی منجر گردد.
در این صورت می توان شهرهاي کوچک را به اولین مقصد مراجعه کننده گان ساکنین روستاها مبدل ساخت و از تمرکز فعالیتها که داراي تبعاتی براي شهرهاي بزرگ ناحیه می باشند جلوگیري نمود. به دلیل موقعیت قرارگیري شهرهاي کوچک در سلسله مراتب شهري، این شهرها به عنوان حلقه هاي ارتباطی بین حوزه هاي روستایی از یک طرف و شهرهاي بزرگ و متوسط، عمل می نمایند و داراي کارکردهاي مختلفی به لحاظ اقتصادي، اجتماعی و غیره می باشند که بایستی با تبین جایگاه آنها در سلسله مراتب شهري کشور و درارتباط با نواحی روستایی پیرامونی، کارکرد آنها در توسعه روستایی تشریح شود و با درك روابط و مناسبات این شهرها در سطوح فوقانی و پایینی سلسله مراتب شهري، بتوان توازن و تعادل اقتصادي-اجتماعی را در مقیاس منطقه اي و ملی تقویت نمود.
در این تحقیق محدوده ي مورد مطالعه اشنویه می باشد که در سیستم شهري استان آذربایجان غربی در رده شهرهاي کوچک به لحاظ کارکرد اقتصادي و جمعیت تعیین شده براي این نوع شهرها قرار می گیرد. شهر پایگاه اصلی تمدن انسانی و تبلور ذهنی و تکنولوژیک بشر است. مطالعه سطوح رشد شهرنشینی در بردارنده این واقعیت است که رشد جمعیت شهري به سرعت در حال افزایش است. - سیف الدینی، - 75 :1378
شهرنشین شدن جمعیت، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن رشد شهرهاي کوچک و افزایش تعداد شهرهاي بزرگ، ویژگی عصر حاضر است.امروزه موضوع نابرابري وعدم تعادل هاي فضایی میان سکونتگاههاي شهري و روستایی از مباحث مهم اقتصاددانان و برنامه ریزان منطقه اي می باشد. وجود دوگانگی اقتصادي، قطب هاي رشد و پراکندگی نقاط روستایی از آثار این پدیده است. از این رو به منظور دستیابی به توسعه متوازن و یکپارچه در فضاي منطقه اي، ایجاد سلسله مراتب متعادل و نظام یافته سکونتگاهها از نیازهاي اساسی به شمار می آید که در این میان توجه به شهرهاي کوچک یکی از راهکارهاي تعادل بخشی به این وضعیت می باشد.
این اعتقاد وجود دارد که با تقویت شهرهاي کوچک می توان مسیر مهاجرتهاي روستائیان به شهرهاي بزرگ را تغییر داد و بسیاري از مشکلات موجود در نواحی روستایی را که ناشی از عدم دسترسی مناسب روستائیان به مراکز خدماتی است را برطرف نمود. توجه به شهرهاي کوچک در برنامه ریزي هاي توسعه از دهه 1970، به دلیل ناکامی رویکردهاي قبلی توسعه مورد توجه قرار گرفت. رویکردهایی که اجراي آنها سبب مسائل حادي در بیشتر کشورهاي در حال توسعه از لحاظ اقتصادي، اجتماعی، سیاسی و فضایی گردید.
کانونهاي شهري کوچک، همانند دیگر نقاط شهري، از جایگاه و مرتبه خاصی در شبکه هاي شهري جهانی، ملی و منطقه اي وحتی محلی برخوردارند. این جایگاه و مرتبه در سیر تحولات زمانی، دستخوش تغیر و دگرگونی هایی می شود، که گاهی این تغییرات، مثبت وگاه منفی ارزیابی می شوند. از این رو براي کسب شناخت عمیقی از وضعیت و جایگاه این شهرها در سطوح مختلف شبکه هاي شهري، پرداختن به روند تطور این جایگاه در نظام هاي شهري جهان، ایران و سطوح ناحیه اي، ضروري به نظر می رسد. - فنی،. - 75 :1382شهرها بر مبناي کار و فعالیتی که انجام می دهند و نقش و وظیفه اي که در مقیاسهاي مختلف جغرافیایی می توانند بر عهده داشته باشند با معیارهاي مختلف ارزیابی می شوند.
بر مبناي شرایط صنعتی، تجاري، حمل و نقل، توریستی، فرهنگی، زیارتی، دانشگاهی و بالاخره اداري و خدماتی، شهرها می توانند نقش هاي متفاوتی را اعمال نمایند و مجموعه این خدمات و وضایف را که شهرها می توانند بر عهده داشته باشند، بر مبناي موقعیت و اهمیت هر یک از این وضایف در سطح منطقه اي و ملی قابل سنجش و ارزیابی است. به علاوه نقش و کار شهرها با درصد اشتغال جمعیت فعال در هر یک از این فعالیتها و خصیصه هاي مشترك آنها و این که با نقش معینی که بر حیات اقتصادي-سیاسی، اجتماعی خود تدوام بخشیده اند، قابل طبقه بندي است.
- نظریان، . - 179 :1385 شهر اشنویه در سلسله مراتب شهري استان آذربایجان غربی بر اساس سرشماري سال - - 1385در رده سیزدهم جاي دارد و به لحاظ کارکردي، مبتنی بر فعالیتهاي کشاورزي، بازاریابی محصولات تولیدي در سطح شهرستان و همچنین مکانی براي تأمین نهاده هاي کشاورزي و مرکز نگهداري محصولات باغی و زراعی در سطح محلی براي حوزه نفوذ روستایی خود است. در نتیجه ضروري است که جایگاه و کارکرد آن در توسعه اقتصادي و اجتماعی نواحی روستایی اش مورد بررسی وکاوش قرار گیرد.
بی توجهی به مسأله رشد و توسعه شهرهاي کوچک در نظام سلسله مراتب شهري ایران باعث گردیده است که شهرهاي بزرگ جاذب جمعیت شوند و متناسب با آن از امکانات بیشتري هم برخوردار باشند و به صورت فزاینده اي بر جمعیت خود اضافه کنند و باعث بی تعادلی و نابرابري در نظام سلسله مراتب شهري شوند. اما شهرهاي کوچک اندام که در صورت فراهم ساختن امکانات لازم و ارائه خدمات توسط این گونه شهرها، می توانند با تثبیت جمعیت روستایی از یک طرف و جذب نیروي کار مازاد روستاها از سوي دیگر باعث توسعه حوزه نفوذ روستایی خود شوند و تعادل هاي فضایی جمعیت وخدمات را در سیستم سلسله مراتب شهري در سطح ملی و ناحیه اي باعث گردند.
اشنویه در سیستم سلسله مراتب شهري استان آذربایجان غربی بر اساس سرشماري عمومی نفوس و مسکن 1385در رده سیزدهم جاي دارد و به دلیل وجود سسیتم نخست شهري در استان و فاصله نزدیک این شهر با مرکز استان می تواند به تعادل در سیستم شهري استان آذربایجان غربی از یک طرف و تثبیت جمعیت روستایی و جذب مهاجران روستایی حوزه نفوذ خود کمک نماید.
