بخشی از مقاله
چکیده
تا اواسط قرن گذشته تقریبا تمام رنگینه ها، از طبیعت حاصل میگردید. که در اغلب موارد منشاء گیاهی و گاهی نیز منشأ حیوانی داشتند. از منابع گیاهی همچون ریشه ، تنه، برگ،گلها و میوه گیاهان گوناگون رنگهای قرمز، زرد، قهوه ای ، آبی و سیاه و از منابع حیوانی، رنگهای قرمز را از عصاره بعضی از حشرات خشک شده بدست می آوردند. استفاده از رنگهای طبیعی در سالهای اخیر توجه محققین مختلف از جمله در زمینه فرش دستباف و صنایع دستی را به خود جلب نموده است.
از مشکلات و چالش های رنگ های طبیعی عدم امکان کسب برخی فام های رنگی با روش های متداول است. از جمله رنگهای قرمز، سیاه و ارغوانی با استفاده از رنگزاهای طبیعی گیاهی به سختی حاصل میگردد. در تحقیق حاضر، با روشی ساده و عملی برخی فام ها که در رنگرزی متداول قابل حصول نیست، با استفاده از گلبرگ گل رز حاصل گردیده است.
به این منظور عصاره گلبرگ از گل های تازه چیده شده گرفته شد و به صورت سر د با روش چاپ به منسوج منتقل گردید. نمونه ها خشک و تثبیت شد و خواص رنگی و ثباتی آن مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بیان گر امکان کسب رنگهای طبیعی خاص از جمله قرمز و ارغوانی با این شیوه است که در روش های متداول رنگرزی قابل کسب نیست. همچنین نمونه های رنگ شده ثبات های نوری و شستشویی بالایی نشان داد.
-1 مقدمه
در یک تقسیم بندی کلی میتوان رنگهای مصرفی جهت منسوجات را از لحاظ منشاء به دو دسته طبیعی و شیمیایی تقسیم بندی نمود. هدف اصلی رنگرزی عبارت است از تثبیت یک ماده رنگزا بر زمینه به نحوی که این سطح به صورت یکنواخت به وسیله ماده رنگی پوشیده گردد و خواص مورد نظر رنگی را ایجاد نماید. در منسوجات رنگزا باید به راحتی قابلیت کاربرد داشته و به علاوه در برابر عوامل مختلف از جمله شستشو، عوامل جوی از قبیل نور، حرارت، رطوبت و عوامل شیمیایی ثبات مطلوبب داشته باشد
فرایند انتقال رنگ به منسوجات با روش های مختلفی امکان پذیر است که متداول ترین روش ها، رنگرزی و چاپ میباشد. در رنگرزی تمام زمینه به صورت یکنواخت به یک رنگ در میاید، در حالیکه در چاپ رنگ به صورت موضعی در مکان های خاصی قرار میگیرد.
از آثار به جا مانده از دوران غار نشینی، دو گونه تصویر چاپ مانند به دست آمده است که در یکی از آنها اثر دست به صورت مثبت و در دیگری به صورت منفی بر دیواره غار نقش بسته است. در یکی با آغشته کردن به ماده رنگی و انتقال آن به سطح دیواره و در دیگری با قرار دادن دست بر دیواره و پاشیدن رنگ به اطراف آن نقش دست بر دیواره برجای مانده است. در دوران تمدن های پیش از تاریخ، از مهر ها به عنوان یکی از قدیمی ترین نشانه های مرتبت با چاپ به معنای امروزی یاد میشود. نخستین مهر ها مربوط به هزاره ششم قبل از میلاد هستند که در عراق،سوریه ، ترکیه یافت شده اند. پس از آن مهر های استوانه ایی مربوط به اوروک واقع در عراق و شوش واقع در ایران هستند که به حدود سه 3300 سال قبل از میلاد بر میگردد و از مهر ها به عنوان نشان هویت، امضای فرمان، پلمپ کردن و نیز تزئین استفاده میشده است
در چاپ می توان با استفاده از یک یا تعدادی رنگ روی زمینه سفید یا رنگ شده طرح دلخواه را به وجود آورد. متداول ترین روش چاپ منسوجات در گذشته چاپ قلمکار بوده است و شهرهای اصفهان، شیراز ، بروجرد ، همدان ، رشت ، کاشان ، نخجوان، یزد ، سمنان جزو مراکز مهم چاپ قلمکار به شمار میرفتند و از نظر اهمیت پارچه های قلمکار بروجردی در درجه اول قرار داشته است. در این شیوه نیز استفاده از رنگ های گیاهی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.
1-1 استفاده از گل سرخ در رنگین نمودن منسوجات
گل سرخ به تیره ای از گیاهان به نام تیره گل سرخ متعلق است. به غیر از گونه های گل سرخ، گیاهانی از قبیل توتفرنگی، تمشک، آلو، هلو و گیلاس نیز در این تیره جای دارند. گلهای تیره گل سرخ همه دارای پنج کاسبرک، پنج گلبرگ و پرچم های بسیار هستند. در گونه های پیوندی و تربیت شده که بر اثر پرورش حاصل شده اند غالبا تعداد گلبرگها زیاد می شود. تیره گل سرخ معمولا به چهار زیر تیره تقسیم می شوند که یکی از آنها رزوئیده نام دارد. سرده گل رز که شامل تمامی رز های خود رو است از زیر تیره رزوئیده منشعب میشود. سرده رز خود به چهار زیر سرده تقسیم می شود که یکی از این زیر سرده ها رز نامیده می شود. در شکل 1 گونه های مختلف گل سرخ نشان داده شده است.
شکل 1 گونه های مختلف گل سرخ.
از گل سرخ استفاده های مختلفی از جمله تولید انواع اسانس ها، گلاب گیری و تولید عصاره های گل با کاربرد خوراکی، و نیز کاربرد های پزشکی به عمل میاید. از جمله این کاربرد ها میتوان به استفاده جهت رنگین نمودن منسوجات اشاره نمود.
-2 روش تحقیق
1-2 مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز
در این تحقیق جهت چاپ و به عنوان زمینه کار، از پارچه %100 پنبه ای بدون آهار تولیدی شرکت یزد باف استفاده گردید. همچنین از کتیرا به عنوان غلظت دهنده بهره گرفته شد.جهت رنگرزی از گلبرگ های گل رز سرخ منطقه اردکان یزد و نیز جهت دندانه نمونه ها از سولفات مضاعف الومینیم پتاسیم - زاج سفید - و نیز سولفات اهن - زاج سیاه - استفاده گردید. جهت چاپ از امکانات آزمایشگاهی در دانشگاه علم و هنر اردکان بزد استفاده شد. جهت چاپ نمونه ها شابلون چاپ با توری نمره مش 68 اماده گردید
2-2× روش کار 1-2-2 اماده سازی نمونه ها برای چاپ
ابتدا نمونه های پنبه ای با استفاده از محلول 2 گرم بر لیتر صابون غیر یونر در دمای 70 درجه شستشو و به خوبی ابکشی گردید. جهت دندانه دادن نمونه هاا از محلول 7 درصد وزنی / حجمی دندانه های نامبرده استفاده شد. نمونه ها در دمای 40 درجه وارد محلول دندانه گردید و دندانه دادن مطابق نمودار شکل 2 انجام گرفت و سپس ابکشی و در دمای 70 درجه خشک گردید.
شکل : 2 نمودار دندانه دادن نمونه ها
2-2-2 عصاره گیری از برگ گل
برای عصاره گیری و تهیه مواد رنگزا از گلهای چیده شده در دوزمان مختلف عصاره گیری انجام شد. یک سری از گلها در همان روز جدایی گل از شاخه و در سری دوم پس از گذشت 20 روز از نگهداری گلها در یخچال جهت جلوگیری از خشک شدن و یا پوسیدگی و به ترتیب زیر عصاره گیری گردید.
ابتدا 10 گرم گلبرگ های گل رز چیده شده خرد گردید. سپس گلبرگ های خرد شده در بشر و با نسبت L:R برابر با 5:1 به در دمای 100 درجه به مدت 30 دقیقه حرارت حرارت داده شد به نحوی که رنگ گلبرگ ها به سفیدی گرایش پیدا کرد و رنگ محلول به رنگ گلبرگ تبدیل شد. سپس بعد از 30 دقیقه جوشیدن و تبخیر شدن آب، مایع نسبتا عصاره گلبرگ غلیظ به عنوان محلول تهیه رنگ استفاده گردید.
3-2-2 تهیه خمیر چاپ
برای تهیه خمیر های چاپ از غلظت دهنده کتیرا استفاده شد. کتیرا با غلظت 6 درصد وزنی حجمی آب مقطر و غلظت دهنده مصنوعی با غلظت 1 درصد وزنی حجمی آب مقطر اماده گردید. عصاره های رنگی تهیه شده به عنوان رنگزا با غلظت دهنده غلظت دهنده کتیرا مخلوط گردید و خمیر حاصل به عنوان خمیر چاپ استفاده شد.
4-2-2 چاپ منسوج
جهت تهیه نمونه های چاپ شده، از پارچه های دندانه داده شده و نیز بدون دندانه استفاده گردید. خمیر تهیه شده روی منسوجات مورد نظر چاپ و در دمای محیط خشک گردید. این نمونه ها با استفاده از گرمای خشک در دمای 150 درجه به مدت 3 دقیقه تثبیت شد.
5-2-2 بررسی خواص رنگی و ثباتی نمونه ها
مقایسه خواص ظاهری نمونه های چاپ شده به صورت پهلو به پهلو با روش چشمی انجام گردید. همچنین ثبات شستشویی نمونه ها بر اساس استاندارد ISO 105-03-1985 انجام شد
