بخشی از مقاله
چکیده:
استفاده از ترکیبات امن برای کنترل آفات مواد غذایی انباری با هدف محدود کردن کاربرد مواد مضر یکی از جنبه های تحقیقی رو به گسترش است. در این پژوهش امکان کنترل آفت Rhyzopertha dominica یکی از مهمترین حشرات آفت مواد غذایی خشک در انبارها و منازل با استفاده از اسانس دو گونه سرو شامل Cupressus arizonica و C. macrocarpa مورد بررسی قرار گرفت.
بر اساس تجزیه پروبیت داده های زیست سنجی، LC50 دو اسانس بترتیب 33/2 و 45 میکرولیتر بر لیتر هوا بدست آمد که کارایی اسانس C. arizonica بیشتر از گونه دیگر بود. مقادیر LC90 دو اسانس بترتیب 107/45 و 137/62 میکرولیتر بر لیتر هوا بود که اختلاف معنی داری نداشتند. قابلیت دورکنندگی غلظت 54 میکرولیتر بر لیتر هوا از هر دو اسانس در دو ساعت پس از تیمار بیشتر از یک ساعت بود.
این دو اسانس توانستند پس از دو ساعت بترتیب 44/40 و 68/86 درصد حشرات را از فضای تیمار دور کنند. در براورد دوام اثر کشندگی دو غلظت پایین - 25 - و بالای اسانس 125 - میکرولیتر بر لیتر هوا - مشخص شد که در مورد هر دو اسانس این قابلیت پس از 24 ساعث همچنان حفظ شده بود. این دو اسانس کارایی بالایی برای از بین بردن این گونه مهم آفت مواد غذایی داشتند، اما دور کنندگی آنها در حد متوسطی بود. از طرف دیگر دوام خوب اثر کشندگی، این دو اسانس را به عنوان گزینه مناسب و امنی برای کنترل این آفت مطرح می کند.
مقدمه:
با توجه به خسارت بالای آفات انباری و اثر سوء سموم شیمیایی، استفاده از ترکیبهای گیاهی یکی از بهترین روشهای کنترل آفات انباری محسوب می گردد . - Enan, E., 2001 - تا جایی که امروزه در دنیا تحقیقات گسترده ای در مورد استفاده از این ترکیب ها به عنوان حشره کش های گیاهی صورت می گیرد. به طور کلی ثابت گردیده است که گیاهان اسانس دار دارای ترکیب های فوق العاده قوی هستند که علاوه برخاصیت دورکنندگی و بازدارندگی تغذیه و تخمریزی، در مدت کوتاهی منجر به مرگ حشره می گردند
اسانس های گیاهی علاوه بر این که برای انسان و سایر پستانداران کم خطر هستند، دارای خواص دارویی و غذایی بوده و در طبیعت نیز به سرعت تجزیه می شوند . - Isman, 2000 - یکی از آفات مهم مواد غذایی انباری سوسک کشیش R. dominica - Col:Bostrychidae - می باشد که گسترش جهانی دارد . - Potter, 1935 - اعتقاد بر این است این آفت از روی چوب های پوسیده در هند بوجود آمده است، اما با گسترش جهانی گونه های مختلف این آفت و سازگاری تغذیه از اندواسپرم و مغز دانه های گندم مشکل ساز شده است
مهمترین خسارت این گونه ها مربوط به مرحله لاروی آن است . - Sinclair, 1982 - خسارت لارو R. dominica به دانه های سالم نسبت به آفات انباری دیگر بیشتر است . - Edde, 2012 - علت عمده خسارت بالای این دسته آفات قدرت تکثیر بالا، همه جازی بودن و چندخواری آن ها می باشد، تا جایی که در انبارهایی با شرایط سنتی میزان خسارت تا 80 درصد گزارش شده است
در تحقیقات مختلفی اثر اسانس استخراج شده از ریزوم گیاه اگیر ترکی - Acorus - calmus روی R. dominica انجام شد . - Singh & Upadhyay, 1993 - در آزمایشی دیگر اثر کشندگی اسانس گیاه درمنه - Artemisia - tridentata بر روی سوسک کشیش به روش گروماتوگرافی گازی انجام شد . - Dunkel & Sears, 1998 - در این تحقیق سمیت تنفسی و دورکنندگی اسانس دو گونه سرو شامل C. arizonica و C. macrocarpa روی سوسک کشیش R. dominica در شرایط آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روش ها:
پرورش: سوسک کشیش روی دانه های گندم مخلوط با مخمر و روی مخلوط یک به 17 مخمر و آرد گندم در دستگاه ژرمیناتور در دمای 27 1 C، رطوبت نسبی 65 5 درصد و دورهی نوری 16 : 8 - تاریکی: روشنایی - پرورش یافت.
تهیه اسانس: گیاه مورد مطالعه از محوطه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری جمع آوری گردید. در هر نوبت اسانس گیری 50 گرم پودر گیاهی همراه با 650 میلی لیتر آب مقطر استفاده شد. مراحل با دستگاه اسانس گیر شیشه ای Clevenger در دمای 100OC به روش تقطیر با آب و بمدت 4 ساعت انجام شد. اسانس جمع آوری شده با کمک سولفات سدیم آبگیری شد و تا زمان استفاده در ظرف های شیشه ای با روپوش آلومینیومی در داخل یخچال نگهداری شد.
سمیت تنفسی اسانس: برای این آزمایش از ظروف شیشه ای استوانه ای به حجم 40ml استفاده گردید. در لایه نازک پلاستیکی موجود در بخش داخلی این ظروف برشی ایجاد شده و لبه کاغذ های صافی در زیر این لایه محکم می شد. از کاغذ صافی واتمن - 1×2cm - No1 به عنوان منبع متصاعد کننده اسانس استفاده شد. پس از انجام آزمایشهای مقدماتی محدوده غلظت ها تعیین و آزمایش های اصلی با پنج غلظت لگاریتمی در این محدوده و منظور کردن تیمار شاهد انجام گردید. کاغذهای صافی به غلظت های مختلف آغشته شده و در محل درپوش ظرفهاییکه قبلاً 12 عدد حشره کامل داخل آن قرار داده شده بود محکم می شدند این آزمایش ها 6 بار تکرار شدند. نتایج مرگ و میر پس از 24 ساعت ثبت گردید.
اثر دور کنندگی: برای بررسی قابلیت دورکنندگی از لوله های Y شکل استفاده شد که در دو بازوی بالا، یک بازو لوله کاغذ صافی آغشته به اسانس قرار با غلظت مشخص قرار داده و بسته شد و سپس حشرات به تعداد 15 عدد از بازوی زیرین لوله وارد گردیده و بسته شد تا براساس میزان ترجیح حشرات نسبت به ناحیه خاص قابلیت دورکنندگی براورد گردد. تیمار با یک غلظت و در 6 تکرار انجام شد و تعداد حشرات درون هر بازو بعد از یک، دو و ساعت ساعت ثبت گردید.
دوام اثر حشره کشی: دوام حشره کشی اسانس ها روی حشرات کامل به همراه شاهد مورد بررسی قرار گرفت. با کمک میکروپیپت اسانس گیاهی با غلظت های تعیینی در داخل شیشههای به حجم 40 میلی لیتر ریخته شد و پس از 0، 24 و 48 ساعت حشرات مورد آزمون به تعداد 12 عدد وارد شیشهها شده و 24 ساعت بعد از در معرض اسانس قرار گرفتن یعنی پس از 24، 48 و 72 ساعت تعداد حشرات مرده مورد شمارش قرار گرفتند. این آزمون با دو تیمار و در سه تکرار انجام شد.
تجزیه آماری: آنالیز دادههای زیست سنجی با شیوه پروبیت نرم افزار SPSS انجام شد. مقایسه میانگین داده ها نیز با آزمون LSD همین نرم افزار انجام شد. نمودار توسط نرم افزار EXCEL رسم شد.
نتایج و بحث:
بر اساس تجزیه پروبیت داده های زیست سنجی، LC50 دو اسانس دو گونه سرو شامل C. arizonica و C. macrocarpa بترتیب 33/2 و 45 میکرولیتر بر لیتر هوا بدست آمد که بر مبنای محدوده اطمینان %95 کارایی اسانس C. arizonica بیشتر از گونه دیگر بود و سوسک کشیش حساسیت بیشتری را نسبت به این اسانس نشان داده است.
در سطح LC90 نتایج تا حدودی متفاوت بود. مقادیر محاسبه شده برای دو اسانس بترتیب 107/45 و 137/62 میکرولیتر بر لیتر هوا بود و بر مبنای حدود اطمینان %95 این اختلاف معنی دار نبود - جدول . - 1 در این سطح همچنان حساسیت سوسک کشیش نسبت به اسانس C. arizonica بیشتر بود. نکته قابل توجه در این زمینه تفاوت مقادیر لازم برای از بین بردن 90 درصد جمعیت نسبت به 50 درصد جمعیت است.
برای دستیابی به چنین کنترلی باید در مورد اسانس C. arizonica و C. macrocarpa بترتیب حدود 3/23 و 3/05 برابر افزایش یابد. شیب خط مربوط به این گونه نیز تأیید کننده این ویژگی است، یعنی با تفاوت کمی در غلظت اسانس می توان بجای 50 درصد، 90 درصد حشرات کامل را کنترل کرد. اما نکته ای که باید توجه نمود معنی دار بودن یا نبودن شاخص دقت آزمایش نسبت به مقدار مورد انتظار - کی دو - است.
در بررسی مقایسه میانگین میزان کشندگی دو اسانس برای سوسک کشیش نشان داده، اختلاف غلظت ها معنی دار بوده و با افزایش غلظت میزان مرگ و میر نیز با روند صعودی و شیبی ثابت افزایش یافته است - شکل . - 1 در آزمایشی مشابه نیز اثر حشره کشی ترکیبات اصلی اسانس Eucalyptus spp روی R. dominica مورد بررسی قرار گرفت
جدول -1 نتایج تجزیه پروبیت دادههای حاصل از کشندگی اسانسهای C. arizonica و C. macrocarpa روی حشرات کامل سوسک کشیش R. dominica
شکل -1 نمودار مقایسه میانگین کشندگی اسانس C. macrocarpa در غلظت های مورد آزمایش روی سوسک کشیش R. dominica - حروف مشابه نشان دهنده عدم اختلاف معنی دار بین غلظت ها در آزمون LSD در سطح - %5
شکل -2 نمودار مقایسه میانگین کشندگی اسانس C. arizonica در غلظت های مورد آزمایش روی سوسک کشیش R.dominica - حروف مشابه نشان دهنده عدم اختلاف معنی دار بین غلظت ها در آزمون LSD در سطح - %5
