بخشی از مقاله
چکیده :
از قطعی ترین احکام اسلامی حرمت شرب خمر است. موافق آیات قرآن و مؤیدات روایی این حکم به تدریج و در طول نزول قرآن گاه به شکل عام و یا اشاره به تحریم خمر توجه داده اند، در این میان حداقل سه آیه در ابلاغ تدریجی تحریم خمر مورد توجه بیشتری قرار گرفته اند. به نظر پیروان مکتب اهل بیت - ع - شرب خمر از ابتدا حرام بود و شارع مقدس این حرمت را به تدریج علنی فرمود.
اما در نگاه دیگر فرق اسلامی شرب خمر به تدریج حرام شد و شارع مقدس با آماده ساختن مردم حرمت آن را در سوره مائده اعلام کرد. نکته مهم در آیه های بقره 219 و نساء 43 سبب نزول آیه است. بر پایه دیدگاه شیعیان شخصیتی چون علی بن ابی طالب که پرورده و تربیت شده مخصوص پیامبر اکرم - ص - است از همان ابتدا بر ترک شرب خمر اقدام کرده است. اما بر پایه نقلی که در منابع تفسیری اهل سنت وارد شده ، مولای متقیان علی - ع - در سبب نزول آیه نساء که مؤمنان را از نزدیک شدن به نماز در حال مستی منع می کند، مرتکب عمل شرب خمر شده اند.
مورد اخیر به شدت مورد انکار و انتقاد حضرت استاد علامه معرفت قرار گرفته است. وی با بررسی خبر و سند آن، بررسی روایات متعارض و نیز برخی از شواهد متقن قرآنی و روایی مورد توافق همه فرق اسلامی و یا قابل قبول پیروان مکتب اهل بیت این ادعا را ابطال کرده اند. در این مقاله دیدگاه علامه تأیید و شواهد گفته شده تقویت می شود.
مقدمه
از جمله ویژگی های حضرت علامه استاد معرفت - ره - تبحر و علاقه وافر ایشان به مباحث فقهی است. هرچند نامبرده در سپهر دانش اسلامی به عنوان دانشمند علوم قرآن و مفسر نامبردار شده است اما در واقع ایشان فقیهی بود که به دلیل ضرورت و از باب تأمین نیاز علمی جهان، و ارائه دیدگاههای پیروان مکتب اهل بیت - ع - به پژوهش و نگارش در دو ساحت علوم قران و تفسیر پرداخت.
خود در این باره داستان جالبی دارند که درخود نوشت زندگی نامه ایشان نقل شده است. - ر. ک. زندگی نامه به قلم خود ایشان، سایت رسمی حفظ و نشر آثار علامه حضرت آیت الله معرفت - آثار قلمی ایشان در ابواب فقهی و قواعد فقهی گویای این مطلب است. - ر. ک. بینات سال یازدهم .شماره 44 زمستان 1383، زندگی نامه علمی استاد معرفت، عبدالکریم بهجتپور - این تخصص و اشتیاق موجب شد تا حضرت علامه در مباحث تفسیری و آثار گوناگون علوم قرآن و روش ها و گرایش های تفسیری به تناسب مباحث فقهی باب گسترده ای در مساله فقهی مورد اشاره مفتوح کند.
تحقیقات استدلالی عمیقی در ذیل مساله فقهی به قلم در آورد. - معرفت، التفسیر و المفسرون: ج 601 /2، 807 ، 819 ، 827 ، 827 ، 828 ، - 831 . 832 همو، شبهات و ردود، 202 - 140؛ 440 ؛ همو، التفسیر الاثری الجامع: ج127 /3، 215، 466، * 559-551 ج64 - 52 /4، * 400-391 ج 155-146 /5، 370 - 320، 413، * 474 -470ج 29-24 /6، 69-56، 149 - 124، 196، 489-484، 502، - 556 هم چنین استاد معرفت - رض - در مسیر اقدامات پژوهشی خود دفاع از اهل بیت و مکتب آن بزرگواران را مورد توجه جدی قرار داد و در فرصت های مناسب تلاش کرد تا برخی از صفات زیبا و کمالات آن خاندان را ابراز وبرخی شبهات و اتهامات نادرست به آن سروران را با دفاع عالمانه از کرامت آن ذوات معصوم و عالم پاسخ گوید.
باز استاد معرفت در صدد بود تا در اقدامی دور اندیشانه تراث اسلامی در باب تفسیر آیات را به داوری مجتهدانه سپرده و با بررسی تطبیقی و نقادانه و با روشی علمی و محترمانه سهم و نقش تراث تفسیری اهل بیت - ع - را در تفسیر قرآن نشان داده و نقش مرجعیت مکتب اهل بیت را در بازخوانی و پالایش تراث روایی و نقلی نشان دهد.
به نظر می رسد آیات دارای مضامین فقهی در تفسیر اثری جامع ، محل تلاقی این سه کمال و انگیزه باشد. نمونه این ملاقات را در آیه 219 سوره بقره مشاهده می کنیم. خدای متعال در این آیه مطالبی مربوط به فلسفه ی احکامی از جمله مسکرات، قمار بازی و جنس وسائلی که انفاق می شوند، بیان کرده اند که استاد معرفت در مجال بررسی تفسیری آنها با استفاده از تراث اسلامی به اظهار نظر پرداخت.
آیات در باره حرمت شرب خمر
خدای حکیم در آیات مکی با استفاده از عناوینی عام مثل » الفحشاء - « اعراف، نزول /39 آیه - 28 ، » فواحش ظاهر و باطنی - « اعراف، نزول /39 آیه - 33 ، عدم حضور در »مجالس زور - « فرقان 42نزول / آیه - 72 که در روایات بر مجالس اهل فسق و خطا تطبیق شده - ر. ک. مشهدی قمی ، کنز الدقائق ، - 443 /9 و »منکر - « نحل نزول / 70 آیه - 90 از ارتکاب اعمال ناپسندی چون شرب خمر که ناپسندی و زشتی آنها شناخته شده بود، باز داشت. اما تصریح به نام خمر تا سوره نحل - نزول /70 آیه - 67 به تءخیر افتاد. در این آیه از تهیه مشروبات مست کننده توسط مردم از برخی ثمرات خرما و انگور سخن گفته است.
این مطلب در فضای نزول مکه آغازی بر بیان حکمت تحریم خمر قلمداد می شود. پس از آن در سوره های مدنی سه آیه در بیان فزونی بدیها و ناپسندی صریح و تفصیلی شرب خمر در ماهیت این مایع مست کننده - بقره - 219 /87 ، ممنوعیت نزدیکی به نماز در حالت مستی - نساء - 43 /92 و حرمت قطعی شرب خمر و فلسفه ی آن - مائده - 91 -90 /113 ابلاغ شد. تمرکز عمده مفسران بر تبیین حرمت شرب خمر در مدینه و بر سه آیه اخیر است . در آیه ی اول و دوم افزون بر حکم حرمت ، مطالبی در سبب نزول آیه وارد شده که حضرت استاد معرفت را وادار به واکنش کرده است.
