بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر با تحولات اقتصادی، سیاسی و تکنولوژیکی در سراسر جهان، تغییراتی هم در فعالیتهای گردشگری مشاهده شده است. به منظور توسعه اکوتوریسم پایدار باید منابع طبیعی به طور موثر و جدی محافظت شوند.
یکی از جاذبههای طبیعی گردشگری، کویر و بیابانهای گسترده و زیبای آن در جهان است. امروزه کویرگردی از جمله زمینههای بسیار پرجاذبه برای طبیعتگردان به شمار میآید و سرزمین ایران که پهنهی وسیعی از آن را کویر و بیابانها در بر گرفتهاند، موقعیتی کم نظیر از این حیث دارد. با استفاده از پتانسیلهای موجود، به منظور تحرک در بخش صنعت گردشگری در راستای توسعهی اقتصادی و اجتماعی و حفاظت میراث زمین، میتوان فعالیتهای جدی را آغاز کرد.
روند رو به رشد تقاضا و پذیرش گردشگران در مناطق شکننده و حساس کویری و بیابانی ایران طی سالهای اخیر و عدم وجود برنامهریزی مدون و جامع برای گردشگری این مناطق لزوم توجه خاص به این مناطق را تشدید کرده است. لذا در این مطالعه در راستای توسعهی پایدار گردشگری در مناطق کویری و بیابانی ایران با استفاده از دادههای جمعآوری شده در زمینهی گردشگران بازدید کننده از مناطق کویری ایران در سالهای اخیر، سعی شده است بهرهبرداری از مناطق بیابانی در زمینهی گردشگری در کشور ایران ارزیابی شود و همچنین بهعنوان نمونه به معرفی و بررسی فرصتها و چالشهای گردشگری منطقه خوروبیابانک بهعنوان یکی از پرجاذبهترین مناطق بیابانی واقع در کویر مرکزی ایران، پرداخته شد و توصیههایی برای رسیدن به توسعهی پایدار در این زمینه ارائه شده است.
مقدمه
امروزه گردشگری یکی از امیدوارکنندهترین فعالیتهایی است که به عنوان ملاک توسعه در نظر گرفته می شود. اما با گسترش گردشگری در مقیاس جهانی، حجم فعالیتها و مشکلات بهخصوص به لحاظ شرایط زیستمحیطی و کیفیت تجربه گردشگران رو به فزونی است. از اینرو مقصدهای گردشگری با اتخاذ محدودیتها و راهحلهای مناسب در جهت توسعهی پایدار گردشگری برآمدهاند.
توسعهی پایدار روشی جامع برای بهبود کیفیت زندگی برای پیادهسازی رفاه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است. دستیابی به توسعهی پایدار، نیازمند نگاهی کلینگرانه و نیز یکپارچگی در سیاستهای توسعه محیطی، اجتماعی و اقتصادی است - الماسی،. - 1386 اکوتوریسم باید منافعی برای جوامع محلی به لحاظ تعالی اجتماعی و رفاه دربر داشته باشد.
بدون این ویژگی، جوامع محلی عنایت چندانی به حفاظت مناطق نشان نخواهد داد. مطالعهای که توسط سازمان ملل متحد در مورد تأثیر توریسم بر کشورهای در حال توسعه انجام گرفته، نشان داده است با وجود اینکه صنعت توریسم موجب شکوفایی اقتصادی کشورهای میزبان میگردد و مبادلات فرهنگی بین کشورهای مختلف را قوت میبخشد. متأسفانه از طرف دیگر موجب خللهای اجتماعی و زیست محیطی نیز میگردد.
ناکارآمدی و ناپایداری بسیاری از راهبردهای کلاسیک گذشته در زمینه توسعه بیابانی، برنامهریزان و دست-اندرکاران را بر آن داشت تا راهبردهای جدیدی را جایگزین راهبردهای گذشته کنند، از این رو با مطرح شدن نظریه توسعهی پایدار از دهه 1970 به بعد، توسعهی گردشگری نیز به عنوان یکی از راهبردهای ممکن و قابل دوام برای توسعه در بسیاری از مناطق دور و روستایی و شاید به عنوان یکی از جایگزینهای مناسب برای پیادهسازی الزامات توسعه پایدار و پایداری محیط زیست، اجتماع و اقتصاد نواحی کویری و همچنین ایجاد اشتغال، سرمایهگذاری دولتی و خصوصی، بهبود زیرساختها و منافع اقتصادی در نواحی کویری مطرح شد.
آغاز گردشگری در کویر، به دلیل فقدان زیربنای لازم و همچنین تصورات و خطرات مرتبط با کویر، بعد از آغاز گردشگری در دیگر مناطق است. اما از اوایل قرن بیستم گردشگری در کویر بهعنوان نوع خاصی از گردشگری در جهان مطرح شد و مورد توجه قرار گرفت. واژه اکوتوریسم کوتاه شده اصطلاح Ecological Tourism است و پدیدهای نسبتا تازه در صنعت گردشگری است که تنها بخشی از کل این صنعت را تشکیل میدهد
بهطور معمول اکوتوریسم شامل سفرهای زیستمحیطی پایدار و بازدید و لذت بردن از طبیعت با ترویج محافظت از آن، تأثیر گذاری کمتر نسبت به بازدیدکننده و دستاندرکار کردن مردم بومی است - ضیایی و میرزایی، 1386، . - 45 همچنین اکوتوریسم نوعی از توریسم است که به مسافرت در مناطق طبیعی نسبتا دستنخورده به منظور تحسین، مطالعه و لذت بردن از مناظر و گیاهان و جانوران در کنار کیفیت فرهنگی موجود در آن مربوط میشود
برای اولین بار در جوامع رسمی، کمیسیون جهانی محیطزیست و توسعه - WCED - 4 در سال 1987 توسعه پایدار را مطرح ساخت. این کمیسیون مفهوم زیر را برای تعریف توسعه پایدار ارائه نمود: "رفع نیازهای کنونی بشر، بدون تهدید نسلهای آینده، جهت برآورده ساختن آن نیازها" و در سال 1992، کنفرانس محیطزیست و توسعه سازمان ملل متحد در ریودوژانیرو، توسعهی پایدار را یکی از اهداف جهانی ذکر نمود. در همان سال و از زمان ظهور گزارش بروتلند2 تحت عنوان " آینده مشترک ما " بسیاری از محققان، کشورها و سازمانها تلاش کردند تا اهداف و مقاصد توسعهی پایدار را در عمل پیاده کنند.
از سال 1992 یعنی بعد از کنفرانس ریو و در طی موج سوم توسعه، پارادایم جدیدی در جهت پوشش دادن همه ابعاد و زمینههای توسعهی پایدار به نام توسعهی پایدار گردشگری - STD - 5 مطرح شد که پارادایم جدیدی نسبت به رهیافت نخستین گردشگری پایدار محسوب میشود. بعد از این کنفرانس، مفهوم توسعهی پایدار اینگونه بیان شد: توسعهای که نیازهای نسل حاضر را با در نظر گرفتن توانایی نسلهای بعدی برای پاسخگویی به نیازهای خود تأمین مینماید و شامل فرآیند برنامهریزی، پایش و کنترل مستمر است - نلسون و دیگران، . - 1993 بهطور کلی، توریسم به واسطه توسعهی اقتصادی مورد توجه قرار گرفت و به همین خاطر به آن لقب صادرات نامریی دادهاند.
زاهدی - 1382 - ، در مقالهای با عنوان "چالشهای توسعه پایدار از منظر اکوتوریسم" انواع توریسم را از نظر پایدای، به توریسم پایدار و توریسم ناپایدار تقسیم کرده و از انواع توریسم، اکوتوریسم را بیش از سایر انواع توریسم با توسعهی پایدار سازگار دانسته است.
عظیمی و همکار - 1387 - ، در مقالهای با عنوان "توسعهی صنعت گردشگری و اکوتوریسم برای توسعهی اقتصادی" برنامه-ریزی و توسعهی صنعت اکوتوریسم را موضوعی با جنبههای متفاوت میدانند که برای برقراری تعامل بین نیازها و جنبههای متفاوت برنامهریزی توسعهی اقتصادی پایدار، گردشگری و اکوتوریسم محلی را باید بیشتر مدنظر قرار داد.
نوری و همکاران - 1389 - ، در مقالهای با عنوان "امکانسنجی جذب اکوتوریسم در مناطق کویری" از اکوتوریسم بهعنوان یکی از منابع جدید درآمد در راستای توسعهی پایدار نام بردهاند و به ارزیابی پدیدههای طبیعی با قابلیت جذب گردشگر به منظور شناخت زمینهها و فرصتهای اکوتوریسم در استان یزد پرداختهاند.
میرسنجری و همکاران - 2013 - ، در مقالهای با عنوان "بررسی ارزش علمی اکوتوریسم پایدار برای مناطق کویری" به ارزیابی اکوتوریسم و ارزش بهرهبرداری از مناطق بیابانی برای منطقه خوروبیابانک پرداختهاند و با استفاده از روش pralong، ارزش علمی، زیبایی شناسی، فرهنگی و اقتصادی منطقه را بست آوردهاند. پژوهش حاضر به ارزیابی چالشها و فرصتهای گردشگری مناطق کویری ایران پرداخته و سعی کرده این فرصتها را با فرصتهای گردشگری دو کشور کویری لیبی و قطر مقایسه کند و همچنین برخی راهکارهای پایداری گردشگری در این مناطق را بیان کرده است.
مواد و روشها
پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی است و برای جمعآوری اطلاعات از روش کتابخانهای و اسنادی استفاده شده است.
مناطق مورد مطالعه: استانهای کویری ایران شامل استانهای اصفهان، یزد، سیستان و بلوچستان و خوزستان. و کشورهای لیبی و قطر.
دادههای استفاده شده در این مطالعه از وبسایت مرکز آمار ایران و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و وبسایت WDI گردآوری شدهاند.
