بخشی از مقاله
چکیده :
بقایاي پستانداران فسیل از خانواده هایی چون فیل، کرگدن، زرافه، غزال، اسب و نیز گوشخوارانی مانند کفتارها و گربه سانان از افق سنگواره دار جدیدي از منطقه ایلخچی در دامنه هاي مرتفع جنوب شرقی سهند مورد مطالعه سیستماتیک قرار گرفته است. در میان نمونه هاي موجود حضور جنس هاي گوشت خوارانی مانند Adcrocuta, Machairodus براي نخستین بار از منطقه مورد مطالعه گزارش می گردد. بر اساس موقعیت افق سنگواره دار که بر روي لایه آتشفشانی قرار گرفته است و سن مطلق موجود از این لایه و نیز ارزش چینه شناسی برخی سنگواره ها، فسیل هاي مورد مطالعه به میوسن بالایی تعلق دارند.
مقدمه
از حدود 150 سال قبل تا کنون مطالعات متعددي بر روي لایه هایی حاوي فسیل مهره داران مربوط به میوسن پایانی در شمال غرب ایران صورت گرفته است. با این حال عمده کشفیات و کاوش هاي صورت گرفته در زمینه سنگواره هاي مهره داران دامنه هاي سهند عمدتا در دامنه هاي جنوبی آن و در اطراف شهر مراغه صورت گرفته است و نواحی خارج از این محدوده کمتر مورد توجه قرار گرفته است
بجز گروه آمریکایی - ۶١٩٨ - Bernor که مطالعاتی را بر روي توف هاي داسیتی شمال شرقی روستاي ایلخچی در حد فاصل شهرهاي مراغه و هشترود و فسیل هاي آن ناحیه انجام دادند - شکل - 1، تاکنون مطالعه درخور دیگري در این نواحی صورت نگرفته است. در این مقاله محتواي فسیلی افق جدیدي از پستانداران در منطقه ایلخچی از بخش نظر کهریزي، شمال غرب شهرستان هشترود در استان آذربایجان شرقی بررسی شده و بقایاي گوشت خواران براي نخستین بار از آن گزارش می گردد.
زمین شناسی منطقه و چینه شناسی افق سنگواره دار
منطقه مورد مطالعه بطور عمده شامل رسوبات آذرآواري کمپلکس سهند می باشد که در آن رخنمون فراوانی از سنگهاي آذرین بیرونی و خاکسترهاي آتشفشانی چون بازالت، داسیت، ریولیت، ایگنمبرت همراه با رسوباتی چون گل سنگ، سیلت سنگ، ماسه سنگ و کنگلومراهایی با قطعات آذرین برونزد دارد - عمیدي . - 1357 لایه هاي حاوي فسیل مهره داران در این منطقه از نظر سنگ شناسی متشکل از گل سنگ و توف هاي آتشفشانی می باشند که در برخی نقاط در اثر ورود کانال هاي رودخانه اي قطعات آواري درشت نیز در آن به چشم می خورد. در غرب لایه هاي فسیلی واقع در منطقه ي ایلخچی یک لایه ي ضخیم از توف داسیتی به ضخامت 2 تا3 متر یا بیشتر، که داراي رنگ ظاهري سفید متمایل به خاکستري می باشد، قرار دارد.
بر اساس مطالعات صورت گرفته سن این لایه ي کلیدي توسط روش فیژن ترك - FT - و نیز پتاسیم آرگون - K-Ar - در حدود ١٠ تا ١٢میلیون سال پیش تعیین گردیده است . لایه آتشفشانی دیگري - پومیس زیرین - نیز که در فاصله تقریبا ٢٠ متري بالاي این افق کلیدي قرار دارد مورد سن سنجی مطلق قرار گرفته است که سن آن 7.5 میلیون سال پیش تعیین شده است - ٢٠١٣ Mirzaie Ataabadi et al. ,۶١٩٨ . - Bernor لایه سنگواره دار مورد مطالعه با فاصله اندکی بر روي لایه کلیدي قاعده اي قرار گرفته است.
لذا سن نمونه هاي موجود در آن را می توان میوسن بالایی 10 - تا 8 میلیون سال پیش - ، در نظر گرفت. بر این اساس افق هاي موجود در این ناحیه می تواند شامل قدیمی ترین لایه هاي سنگواره دار در دامنه هاي سهند باشد. از دیگر ویژگی هاي قابل توجه این لایه ها ارتفاع بالاي آن - در حدود 1880 متر - می باشد که در حدود 200 متر بالاتر از افق هاي اصلی سنگواره دار منطقه مراغه می باشد.
شکل .1 موقعیت جغرافیایی و چینه شناسی منطقه و افق مورد مطالعه در شمال غرب هشترود
دیرینه شناسی سیستماتیک
نمونه هاي یافت شده از افق مورد مطالعه شامل گروه هاي چندي از گیاه خواران و گوشت خواران میباشند. گوشت خواران موجود که جایگاه سیستماتیک آنها به قرار زیر است تا کنون از این ناحیه کشف وبررسی نگردیده است.
Adcrocuta یک کفتار بزرگ شبیه به کفتار هاي خال دار امروزي آفریقا Crocuta crocuta است و لذا نمونه هاي آن مدت ها به همان جنس نسبت داده می شد. دندان هاي پیش آسیا داراي ساییدگی زیاد و توانایی آنها در خرد کردن و شکستن را نشان می دهد. دندان هاي پاره کننده یا carnassials بالایی دراز شده و برآمدگی فرعی قدامی قوي در پیش آسیاي چهارم عمل بریدن و پاره کردن را پیشنهاد می دهد. این کفتار ها در اصل مردار خوار بودند و به صورت گروهی - مثل نمونه هاي امروزي - زندگی می کردند. ظهور اولیه آن در مدیترانه شرقی و اروپا به اوایل میوسن بالایی در حدود 9.5 میلیون سال پیش است و در آخر میوسن در حدود 5.5 میلیون سال پیش از بین رفتند.
نمونه یافت شده از گوشتخواران در منطقه ایلخچی بخشی از جمجمه یک کفتار می باشد که یکی از ردیف هاي دندانی بالایی این موجود نیز در آن به چشم می خورد.
گربه دندان خنجري Machairodus aphanistus یک گربه سان به بزرگی شیر بوده است که طی اوایل میوسن بالایی به عنوان قسمتی از یک موج مهاجرت گونه هاي پستاندار شرقی وارد اروپا شدند. این موجود سریع پراکنده شد و به نظر می رسد که درنده ترین در میان جانوران پستاندار میوسن بالایی اروپا باشد و ظاهراً جایگزین گوشتخواران بومی مثل amphicyonids هاي بزرگ و barbourofeline ها شده است.
تنها اثر بدست آمده از گربه سانان - گربه دندان خنجري - یک عدد دندان برنده یا کارناسیال Carnassial پایین که همان پیش آسیاي چهارم ۴P است می باشد.
