بخشی از مقاله
چکیده
براي مدیریت بحران و کاهش اثرات حوادث طبیعی مانند زلزله، شناسایی گسلهاي فعال و نواحی با خطر بالاي زمینلرزه ضروري به نظر میرسد. در دامنههاي رشته کوه بزقوش، شهرها و روستاهاي زیادي وجود دارند که در امتداد گسل جنوب بزقوش بطول 72 کیلومتر با حداکثر توان لرزهزایی 6/8 ریشتر - متوسط بزرگی - و گسل شمال بزقوش بطول 29 کیلومتر با حداکثر توان لرزهزایی 6/2 ریشتر قرار دارند و بوسیله خطر زمینلرزه تهدید میشوند.
هدف این پژوهش بررسی تکتونیک فعال در گسل شمال و جنوب بزقوش - امتداد جنوبشرقی گسل تبریز - با استفاده از شاخصهاي ژئومورفیک و دادههاي لرزهنگاري دستگاهی و تاریخی سده بیستم با ترسیم نقشه سایزموتکتونیکی می-باشد. نتایج این پژوهش براساس شاخصهاي ژئومورفیک ، Vf ، Af و Bs ، نقشه سایزموتکتونیکی، فعال و نیمه فعال بودن دامنههاي بزقوش را از نظر فعالیتهاي تکتونیکی نشان میدهد. بطوريکه 37 درصد حوضههاي منطقه داراي حرکات تکتونیکی زیاد و 39 درصد متوسط هستند. 24 درصد حوضهها نیز از نظر تکتونیکی فعالیت کمی دارند.
بنابراین گسلش فعال و خطر وقوع زمینلرزه در این منطقه همواره باید در اجراي پروژههاي عمرانی مانند ساخت و ساز مساکن، احداث زیرساختهاي ترابري، نیروگاه و مراکز صنعتی، مدنظر مسئولین و برنامهریزان قرار گیرد.
مقدمه
از نظر فعالیتهاي تکتونیکی ایران به لحاظ قرارگیري در کمربند زلزله خیز آلپ - هیمالیا، از نواحی بسیار فعال جهان محسوب می شود. تکتونیک فعال در ایران مطابق مدل جهانی تکتونیک صفحهاي، از همگرایی پوستههاي قارهاي عربستان و اوراسیا ناشی میشود
محدودهاي از پهنه زمینشناختی ایران مرکزي که در شمال باختري کشور قرار دارد و تا نواحی خاوري ترکیه و قفقاز گسترده میشود، بهعنوان پهنه آذربایجان نامیده میشود. در این پهنه از نظر روند ساختاري پیچیدگیهاي خاصی دیده میشود. از لحاظ ساختاري، گسلهاي مهمی در این گستره فعالند که از دیدگاه زمینساختی اهمیت بسیار زیادي دارند. از مهمترین گسلهاي آذربایجان که در تکامل ساختاري آن نقش اساسی ایفا کرده است، گسل شمال تبریز است. گسل شمال تبریز یکی از بنیاديترین ساختهاي زمینشناسی موجود در شمالشرقی دریاچه ارومیه میباشد - پورکرمانی و آرین،1377، - 69 و تاثیر زیادي بر روند زمینشناسی و ژئومورفولوژي منطقه دارد.
درحال حاضر، شمالغرب ایران بههمراه شرق ترکیه و ارمنستان به علت استقرار در بخش میانی برخورد دو سپر اوراسیا و عربستان، کوتاهشدگی شمالی- جنوبی و بازشدگی شرقی- غربی را با گسلش شدید، زمینلرزههاي قوي و ولکانیسم فعال تجربه میکند . - Karkhanian et al, 2004,109 - هدف این مطالعه ارزیابی تکتونیک فعال در منطقه با استفاده از شاخصهاي ژئومورفیک و بررسی خطر زمینلرزه در دامنههاي شمالی و جنوبی بزقوش میباشد.
در مورد تکتونیک فعال در دنیا مطالعات زیادي صورت گرفته است براي مثال
با استفاده از شاخصهاي ژئومورفیک و نرم افزار Arc/GIS تکتونیک فعال را در حوضههاي شمال غربی
هیمالیا - هند - بررسی کردند. - 2010 , 34- 45 - Figuera and Knott در مطالعه ژئومورفولوژي تکتونیکی جنوب
کوهستان سیرنوادا - کالیفرنیا - از شاخصهاي ژئومورفیک استفاده کردند.
براساس شاخصهاي ژئومورفیک، تکتونیک فعال سیرانوادا را در جنوب شرقی اسپانیا مطالعه کردند.
نیز با استفاده از شاخصهاي مورد نظر به ارزیابی فعالیتهاي نسبی تکتونیک در بخشهایی از رشته کوه زاگرس اقدام کردند. در سالهاي اخیر برخی از مطالعات مانند تقیپور و همکاران - 1382 - در حوضههاي شمال تبریز، مختاري 1384 - ، صص - 77-64 در دامنه شمالی میشوداغ، کرمی 1388 - ، صص - 67-82 در دامنههاي شمالی سهند وضعیت سایزموتکتونیکی، تکتونیک فعال و پدیدههاي ژئومورفولوژیکی گسل تبریز را بررسی کردند.
موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه با روند شرقی- غربی در مختصات47 œ- 48 œ درجه طول شرقی و" 30 " - 37 œ 55 37œ درجه عرض شمالی قرار دارد و شامل رشته کوه بزقوش، دشت سراب - در شمال - و دشت میانه - در جنوب - می-شود - شکل. - 1 از نظر زمین شناسی قدیمترین واحدهاي سنگی که در بخش جنوب شرقی رشته کوه بزقوش برونزد دارند، داراي سن کامبرین هستند - شکل. - 2 همچنین بخش بزرگی از برونزدهاي رشته کوه بزقوش را سنگهاي آتشفشانی و رسوبات ائوسن تشکیل میدهد
این ناحیه در زون ساختاري البرز- آذربایجان واقع شده و داراي فعالیتهاي وسیع آتشفشانی سنوزوئیک و کواترنري است - سازمان زمین شناسی کشور، . - 1993 بالاآمدگی رشته کوه بزقوش با روند تقریباً شرقی – غربی به احتمال زیاد وابسته به فاز تکتونیکی میوپلیوسن میباشد. گسلهاي عمده و اصلی منطقه حرکت امتداد لغز دارند.
بخشی از آنها داراي حرکت قائم از نوع معکوس و تعداد کمی نیز داراي حرکت نرمال میباشند. گسلهاي اصلی و کارساز بیشتر داراي راستاي شرقی - غربی و شمال غربی- جنوب شرقی هستند و مهمترین آنها گسلهاي دامنه شمالی و جنوبی بزقوش میباشند که موجب پایین رفتگی دو طرف این رشته کوه گردیده و بخش مرکزي آن بصورت هورست بالا آمده است. گسلهاي این منطقه قطعه جنوبشرقی گسل تبریز هستند که به سمت انحنا داشته و شمال و جنوب رشته کوه بزقوش را در برمیگیرد.
