بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت روستاها در ساختار اجتماعی و اقتصادی و ملی کشور ما واقعیتی غیر قابل انکار است و روستاها قطب اصلی کشاورزی کشور را تشکیل می دهند. در مقایسه قلمرو شهری و روستایی در ایران، شهرها حدود ده درصد مساحت کشور را اشغال کرده اند و بیشتر وسعت ایران در قلمرو روستایی واقع است. هنوز با وجود مهاجرتهای فراوان از روستا به شهر،که خود تهدیدی علیه شهرها محسوب می شوند، بیش از چهل درصد جمعیت ایران ساکن روستاها هستند.
در این مقاله که خلاصه ای از یک طرح پژوهشی می باشد، شناخت و مطالعه دقیق اقلیم منطقه از جمله مواردی است که در مرحله مطالعات میدانی و تجزیه و تحلیل وضع موجود روستاها مد نظر بوده و در تدوین و ارائه ضوابط نیز مورد توجه قرار گرفته است، در محدوده ی جغرافیایی شهرستان فیروزکوه گونههای مختلفی از روستاها و واحدهای مسکونی دیده میشود که در بستر طبیعی و اقلیمی خود کیفیت بصری و معماری خاصی را پدید آورده اند.
بدین لحاظ ضروری است تا به منظور حفظ بوم هر منطقه به ویژگی های اقلیمی حاکم بر آن محدوده توجه شده و ضمن مطالعه دقیق این مهم و نحوه سازگاری واحدها با آن، الگوهای مناسبی ارائه گردد تا هم کیفیت معماری و بصری منطقه را بهبود بخشد و هم انرژی مورد نیاز برای گرمایش و سرمایش واحدها راحت تر و اقتصادیتر تأمین گردد .
لذا از اهداف این پژوهش می توان به مواردی چون، توجه به طراحی سازه با دوام ، ارائه الگوی معماری مناسب، توجه به سیما و منظر و نهایتا طراحی اقلیمی واحدها که از مشخصه های بارز در ارائه الگوی مسکن روستایی است و اثرات مثبت آن رونق اجتماعی، فرهنگی، معماری و اقتصادی را برای ساکنین رقم خواهد زد، اشاره کرد.
-1 مقدمه
امروزه لزوم استفاده بهینه از امکانات و منابع طبیعی بر کسی پوشیده نیست. با چنین نگاهی، امکان پایداری هر چه بیشتر ساختمانها فراهم شده، از به هدر رفتن منابع جلوگیری و شرایط مطلوب زیست فراهم می×گردد. رشدجمعیت، استفاده روزافزون انسان از منابع طبیعی را افزایش داده و باعث شده تا چرخه تولید توسط طبیعت کند شده و در مقابل میزان بهره- گیری از آن توسط بشر بسیار شتابان شود.
بر این اساس لازم است تا با توجه به محدودیتهای منابع طبیعی همچون خاک ، سنگ، گچ، آهک و ...، فن و تکنولوژی ساختمان سازی نیز به نحو شایسته ای ساماندهی شده تا امکان استفاده مطلوب و بهینه از این منابع فراهم گردد. در این میان مسکن که دغدغه اولیه و اساسی جوامع بشری است از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است.
باتوجه به روند فرسایش خانههای موجود روستایی در سطح کشور و همچنین بروز سوانح و ساختوسازهای پس از آن درمناطق روستایی، شاهد ساختوسازهای متعدد در سطح روستاها هستیم. سازندگان این بناها غالباً با الگویی صحیح در جهت کاهش مصرف انرژی در ساختمانهای روستایی و همچنین قابلیتها و ویژگیهای مصالح جدید آشنایی کافی نداشته و از توان مالی کافی جهت بکارگیری روشهای عایقبندی متداول حرارتی و دیگر روشهای کاهش مصرف انرژی در ساختمان برخوردار نیستند. عدم توجه به ضعف مذکور موجبات هدر رفتن سرمایههای سوخت در خانههای روستایی که سهم قابلتوجهی از مسکن در سطح کشور را تشکیل میدهند، فراهم آورده است و از طرف دیگر، هزینههای مصرفی خانوارهای روستایی را در درازمدت افزایش میبخشد.
لذا توجه به الگوی مصرف انرژی در خانه های روستایی که بخش قابل توجهی از سکونتگاههای ما را تشکیل میدهند و تحلیل مشکلات خانه های ساختهشده توسط روستائیان از منظر الگوی مصرف انرژی از اهمیت بسیار برخوردار است. از سویی فقدان طراحی مسکن روستایی بومی با تکیه بر فرهنگ هر منطقه نیز در موارد زیادی با چالش روبرو بوده و چهره اصیل روستا ها را دگرگون نموده است. از اینرو بحث گونه شناسی مسکن روستایی و تدوین و ارائه الگوهای معماری و سازه واحدهای مسکونی از یکسو و نظارت و کنترل دقیق در اجرای واحدها از ضرورتهای اجتناب ناپذیری است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
-2 بررسی اقلیمی شهرستان فیروزکوه
شهرستان فیروزکوه در منتهی الیه مشرق استان تهران 135 - کیلومتری - و بر سر راه تهران به مازندران قرار گرفته و انتهای شرقی آن به "گدوک فیروزکوه" ختم می شود که مرز استان تهران و مازندران می باشد. ناحیه فیروزکوه در دامنه جنوبی ارتفاعات رشته کوه البرز و در میان کوههای مختلف آن که گاهی از یکدیگر فاصله چند کیلومتری می گیرند، واقع شده است.
این شهرستان در 35 درجه و 55 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 52 درجه و 50 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار گرفته است و ارتفاع آن از سطح دریا 1975 متر می باشد. بهطورخلاصه در بخش اقلیم لازم است ضمن مشخص کردن اقلیم های خرد درمنطقه مورد مطالعه، اطلاعات مربوط به عوامل زیر جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرارگیرد.
باد و زمان، شدت، سرعت وجهت آن، دمای منطقه، حداقل وحداکثر بارندگی، میزان، توزیع سالانه رطوبت، متوسط سالیانه، متوسط فعلی و ... تابش آفتاب و شدت زاویه و کیفیت آن، کیفیت هوا و کیفیت صدا و..... آب و هوای شهرستان به طورکلی تحت تأثیر عرضجغرافیایی ، ارتفاع مکان ،امتدادکوهها ، جابه جایی توده های هوا و فاصله از دریاست.
فیروزکوه به علت دارا بودن زمستانهای سرد و طولانی با یخبندانهای طولانی یکی از سردترین شهرهای کشور محسوب میشود و تابستانها در فیروزکوه معتدل و گرمترین ماه سال در تیر و مرداد ماه و سردترین آنها در ماههای دی و بهمن می باشد. مقدار بارندگی در تابستان کم و در مستانز زیاد و اکثراً به صورت برف است.
-1-2 بررسی شرایط و نیازهای سالانه حرارتی در فیروزکوه
برای آنکه بتوان حدود تقریبی نیازهای حرارتی و شرایط مختلف اقلیمی را به دست آورد لازم است مراحل زیر انجام شود: -1 تهیه جدول بیوکلیماتیک ساختمانی -2 محاسبه و تعیین تغییرات دوساعته دمای هوا در کلیه ماههای سال -3 ترسیم منحنیهای همدما برای آستانههای حرارتی مشخص شده در جدول بیوکلیماتیک ساختمانی منطقه مورد نظر -4 محاسبه نیازهای حرارتی پس از محاسبه نیازهای سالانه حرارتی در منطقه موردنظر, میتوان اهداف طراحی اقلیمی, یعنی مهمترین مواردی را که باید در طراحی ساختمانها و به طورکلی محیطهای مسکونی در اقلیم مورد نظر رعایت شوند تعیین نمود.
-2-2 جدول بیوکلیماتیک - زیست اقلیمی - ساختمانی فیروزکوه
با انطباق شرایط اقلیمی مناطق مختلف, شامل دما و رطوبت هوا, بر » جدول بیوکلیماتیک ساختمانی « میتوان به ویژگیهای اقلیمی این مناطق پی برده و علاوه بر آن تفاوتهای موجود بین نقاط مختلف اقلیمهای چهارگانه را نیز مشخص نمود. بدینترتیب میتوان مهمترین اطلاعات مورد نیاز در طراحی ساختمان را از این جدول استخراج کرده و با بررسی این اطلاعات مناسبترین روش کنترل هوای داخلی ساختمان را تعیین نمود.
برای دستیابی به یک طرح معماری منطقی و هماهنگ با اقلیم, علاوه بر توجه به نوع اقلیم منطقه مورد نظر و تغییرات دما و رطوبت هوای این منطقه در رابطه با »جدول بیوکلیماتیک ساختمانی ,« در نظر گرفتن موقعیت خورشید و وزش بادهای محلی در آن منطقه ضروری است. در شکل1 جدول بیوکلیماتیک ساختمانی فیروزکوه نشان داده شده است. در این شکل, تغییرات روزانه دما و رطوبت نسبی هوا در یک روز نمونه - میانگین - از هر ماه به صورت خطی که گرمترین - دوایر - و سردترین - مثلثها - شرایط حرارتی را به هم متصل می سازد, قابل مشاهده است.
همان طور که ملاحظه میشود, شرایط حرارتی هوا در گرمترین ساعات ماههای ژوئن تا سپتامبر 10 - خرداد تا 10 مهر - خارج از منطقه آسایش و در محدوده عملکرد تهویه طبیعی - کوران - و مصالح ساختمانی سنگین واقع شده است. این موضوع بیانگر آن است که گرچه در ماههای یاد شده, شرایط حرارتی هوا از محدوده آسایش خارج می شود, شدت حرارت و رطوبت هوا درحدی است که میتوان با ایجاد کوران در فضاهای داخلی یا با استفاده از عملکرد حرارتی مصالح ساختمانی, در فضاهای داخلی شرایط مناسبی ایجاد نمود.
لازم به توضیح است که محدوده مشخص شده برای مصالح ساختمانی سنگین, مربوط به ساختمانهایی است که دارای پنجرههای نسبتاً کوچک و مجهز به سایهبان مؤثر - جهت جلوگیری از نفوذ مستقیم آفتاب به فضاهای داخلی در مواقع گرم سال - و دیوارهایی با مصالح ساختمانی سنگین و سطوح خارجی با رنگ نسبتاً روشن هستند. بنابراین در چنین شرایط اقلیمی, چنانچه ساختمانی مفروض دارای خصوصیات یاد شده باشد, فضاهای داخلی آن, حتی در گرمترین مواقع سال, شرایط حرارتی مناسبی خواهند داشت.
