بخشی از مقاله
چکیده
زمانی که یک بنا، تاریخی معرفی می شود در زمینه های مختلف فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و ... ارزشمند شده و نیازمند توجه و ارائه طرح حفاظت می گردد. طرح حفاظت از یک بنای تاریخی تنها ارائه طرح مرمت و بازسازی قسمت های آسیب دیده بنا نیست بلکه در سطح بالاتر و مهم تر از آن، ارائه طرح احیا برای بنای با ارزش تاریخی می باشد که به دلیل تغییرات در شیوه زندگی جامعه و قدمت بالایی که این ابنیه دارا می باشند اکنون بی استفاده مانده و در برابر مسائل مختلفی مانند عوامل جوی، عوامل انسانی، حوادث طبیعی و ... آسیب پذیر شده اند.
در این پژوهش، خانه تاریخی توکلی واقع در محله چهل اختران شهر قم مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و در این راستا مطالعاتی در زمینه شناخت بنا، آسیب های وارد شده بر پیکر بنا و راهکارهای مرمت کالبد آن، روش های مرمت و قوانین و منشورهای بین المللی و ملی صورت گرفته است. در پایان پیشنهادهایی جهت مرمت کالبدی و احیای عملکردی این خانه تاریخی ارائه شده و از میان آنها یک آلترناتیو که از نقاط قوت بالاتری برخوردار است به عنوان طرح احیا انتخاب شده است. با اجرای این طرح پیشنهادی، حیات مجدد به این بنا بازگشته و تبدیل به مکانی زنده و پویا در جامعه امروز خواهد شد.
مقدمه
"به طور خلاصه بنای تاریخی عبارت است از بنایی که ما را به شگفتی وا می دارد و سبب می گردد درباره فرهنگ و مردمی که آن را پدید آورده اند بیشتر بیندیشیم و بدانیم. بنای تاریخی دارای ارزش های معمارانه، زیبا شناختی، اسناد باستان شناختی، اقتصادی، اجتماعی و حتی معنوی و نمادین است ولی تأثیر آن در وهله نخست همواره عاطفی است. زیرا نمادی است از هویت فرهنگی و بقای ما. در واقع بخشی از میراث ما به شمار می آید و واجد پیام های انسانی است که با مطالعه تاریخ و پیشینه اش امکان دستیابی به آن میسر می شود." - آیت االله زاده شیرازی، - 1382
خانه توکلی که در محله چهل اختران و بافت قدیمی و با ارزش شهر قم واقع شده است به دوره زمانی قاجار متعلق می باشد. این امر به سادگی از مشاهده تزیینات، مصالح به کار رفته و شیوه ساخت بنا مشخص است. هم چنین این بنا دارای گذشته مذهبی بوده و در آن مجالس روضه و عزاداری برای سید و سالار شهیدان، امام حسین - ع - ، و یاران پاک ایشان برپا می شده است.
در انتهای این پژوهش طرح مرمت و احیای مناسب و جامع برای این بنای با ارزش تاریخی پیشنهاد شده و مزایا و نقاط قوت آن مطرح می شود. همچنین پتانسیل بالای این بنا را برای تبدیل شدن به یک مرکز توریستی- فرهنگی نشان خواهد داد که فرصتی مناسب و طلایی برای سرمایه گذاری های بخش خصوصی می باشد. اساساً وجود یک طرح مرمت مطلوب و کارآمد برای بنای تاریخی، آماده بودن شرایط و زمینه های لازم را برای احیا و باززنده سازی بنای تاریخی مورد نظر اثبات کرده و موجب انگیزه و رغبت به سرمایه گذاری در این بخش خواهد شد و سختی پروژه را تا مرحله پیش از اجرای طرح مرمت و احیا برای سرمایه گذاران کاهش خواهد داد.
با مطرح شدن و اجرای یک طرح احیای مناسب که تمام شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و جغرافیایی بافت را سنجیده باشد می توان بنای مورد نظر را تبدیل به یک قطب سیاحتی، زیارتی، فرهنگی و ... نمود و بنای تاریخی را از حالت مخروبه به یک کاربری زنده و فعال ارتقا داد. این کار علاوه بر تأثیر مطلوب بر بافت شهری، هزینه ها را جبران نموده و موجب افزایش سطح فرهنگ و رشد اقتصادی و بهبود وضع معیشت مردم ساکن در بافت مورد نظر شده و شهر قم را به جایگاه ویژه ای که لایق آن است خواهد رساند.
معرفی و شناخت اثر
خانه توکلی در بافت قدیمی قم در کنار خیابان آیت االله طالقانی در کوی منتهی به مجموعه بناهای چهل اختران قرار دارد. طبق گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی، این بنا متعلق به دوره قاجار است و در تاریخ 19 اسفند 1380هجری شمسی به شماره 4853 در فهرست آثار ملی ثبت گردیده است. ساختمان مذکور تحت مالکیت شخصی قرار دارد.
احداث خیابان آیت االله طالقانی بافت قدیمی منطقه را منقطع نموده و نزدیکی این خیابان به خانه توکلی تغییر زیادی را به ویژه در گشایش گذر مجاور خانه اعمال نموده است. با توجه به تفکیک های فراوانی که در دوره های مختلف در این منطقه اتفاق افتاده و همچنین نشانه هایی که در نقشه فعلی خانه مشاهده می گردد این امر بعید به نظر نمی رسد که بنای موجود خانه توکلی جزء باقیمانده ای از یک مجموعه بزرگتر باشد. از این نشانه ها می توان به مواردی همچون دری که در قسمت شمال شرقی بنا به ساختمان نوساز مجاور باز می شود و یا ستون های سنگی زیبایی که در زیرزمین شمال غربی بنا تا نیمه دیوار مدفون شده اند اشاره نمود.
