بخشی از مقاله
چکیده
ارقام محلی ایرانی ضمن برخورداری از سازگاری وسیع در شرایط مختلف محیطی، به عنوان یک منبع با ارزش در ایجاد جمعیتهای اصلاحی به حساب میآیند .نیاز آبی کمتر و بالا بودن کیفیت پخت و بازارپسندی ارقام محلی از دلایل مهم کشت این ارقام در مناطق شمالی و حتی سایر استانها میباشد .بنابراین دستیابی به ارقام مشابه ارقام محلی با دوره رشد و نیازآبی کمتر و دارا بودن کیفیت پخت مطلوب با عملکرد مناسب و مقاوم به خوابیدگی از اولویتهای مهم تحقیقاتی به شمار میآید.
در این بررسی، جمعیتهای اصلاحی مختلف با انجام تلاقیهای ساده و برگشتی با استفاده از ارقام محلی و دو رقم اصلاحشده تشکیل و طی سالهای 1385 الی 1389 خالصسازی لاینها جهت دسترسی به لاینهای پاکوتاه و زودرس مشابه ارقام محلی انجام شد.
گزینش از هر جمعیت با استفاده از روش اصلاحی شجرهای صورت گرفت که منجر به انتخاب 61 لاین امیدبخش گردید. لاینهای انتخابی به همراه سه لاین حاصل از تلاقی برگشتی طی سالهای زراعی 1390و 1391 از نظر خصوصیاتی مانند عملکرد، ارتفاع بوته، زودرسی و صفات کیفی نظیر میزان آمیلوز مورد بررسی قرار گرفتند .
از مجموع 64 لاین، تعداد 10 لاین امیدبخش انتخاب و به همراه دو رقم صالح و آبجیبوجی به عنوان شاهد طی دو سال 1393-1392در آزمایش سازگاری و پایداری مورد بررسی قرار گرفتند که منجر به گزینش لاین حاصل از تلاقی برگشتی بین دو رقم صالح و آبجیبوجی گردید. لاین مذکور با عملکرد دانه 5/5 5- تن در هکتار،وزن صد دانه2/5-2/6 گرم، تعداد دانه پر 125-130 عدد، ارتفاع بوته 105-115 سانتی متر و میزان آمیلوز 20-21 درصد ضمن برتری نسبت به والدین خود جزء ارقام زودرس و پاکوتاه محسوب شده و از کیفیت پخت مشابه ارقام محلی ایرانی برخوردار میباشد. لاین جدید در سال زراعی 1395 به نام گیلانه به جامعه کشاورزی معرفی گردید.
مقدمه
دسترسی به واریتههای برنج با پتانسیل عملکرد و پایداری بالاتر برای تأمین غذای بیش از 5 میلیارد نفر در سال 2025 از اهداف ضروری و مهم به شمار میآید - کوش، . - 2005 سطح زیرکشت برنج در جهان 163 میلیون هکتار و میزان تولید برابر 720 میلیون تن شلتوک معادل 494/4 میلیون تن برنج سفید است. متوسط عملکرد شلتوک در دنیا برابر با 4410 کیلوگرم در هکتار می باشد
در ایران نیز برنج جایگاه ویژهای دارد، بهطوریکه قسمت اعظم غذای مردم ایران بهویژه در استانهای گیلان و مازندران را به خود اختصاص میدهد. سطح زیرکشت ارقام مختلف برنج در کل کشور 539091 هکتار با تولید2347290 تن شلتوک برآورد گردیده است. متوسط عملکرد برنج در ایران 4354 کیلوگرم در هکتار برآورد شده و مصرف سرانه آن حدود 38 کیلوگرم میباشد، بنابراین هر ساله برای تامین برنج جمعیت کنونی نیاز به تولید 700 تا یک میلیون تن برنج سفید میباشد
سطح زیرکشت برنج در سال زراعی 92-93 در استان گیلان 151949 هکتار و میزان تولید آن 578720 تن بوده است. استان گیلان با 31/6 درصد اراضی برنجکاری کشور در جایگاه دوم پس از مازندران قرارگرفته است و رقم محلی هاشمی به عنوان یک رقم بدون رقیب قسمت زیادی از اراضی شالیزاری این استان را به خود اختصاص داده است
ارقام محلی رایج علیرغم اینکه دارای عملکرد پائین، حساس به آفات، بیماریها و خوابیدگی هستند، ولی بهدلیل داشتن کیفیت پخت و خوراک مطلوب و عطر و طعم مطبوع و بازارپسندی بسیارخوب سطح زیادی از اراضی برنجکاری ایران را بخود اختصاص میدهند. همچنین این ارقام بهدلیل افزایش طول دانه پس از پخت - ری آمدن - و طعم بسیار خوب دارای اهمیت ویژهای هستند و بنا به همین دلایل علاقه به کشت این ارقام علیرغم داشتن معایب زیاد روز بهروز افزایش مییابد.
کشت ارقام بومی در اکثر استانها صرفاٌ به دلیل توجه به کیفیت پخت و بازارپسندی خوب آنها میباشد و این نگرانی را بوجود میآورد که زراعت برنج به دلیل کشت یکنواخت یک رقم یا ارقام دارای زمینه ژنتیکی مشابه دچار آسیب پذیری ژنتیکی گردد. لازم به ذکر است که ارقام اصلاح شده پرمحصول که تاکنون معرفی شدهاند، علیرغم پنجهزنی و عملکرد بالا، مقاومت نسبت به بیماری بلاست و عارضه خوابیدگی، بهدلیل ضعف خصوصیات کیفی - مخصوصاً کیفیت پخت - در رقابت با ارقام بومی توفیق چندانی نداشتهاند و ازاین رو با استقبال کم در بازار مواجه و به قیمت نازلتری خریداری میشوند
در بسیاری از استانهای مختلف کشور با شرایط آب و هوایی متفاوت، ارقام محلی استانهای شمالی کشور مانند رقم هاشمی، دمسیاه، بینام، سنگطارم وعلیکاظمی مورد کشت و کار قرار میگیرند که بیانگر سازگاری وسیع ارقام مذکور نسبت به شرایط محیطی مختلف میباشد
بنابراین دستیابی به ارقام مشابه ارقام محلی با دوره رشد و نیازآبی کمتر و دارا بودن کیفیت پخت مطلوب با عملکرد مناسب و مقاوم به خوابیدگی از اولویتهای مهم تحقیقاتی به شمار میآید. علیرغم بالا بودن هزینه تولید و اقتصادی نبودن زراعت برنج در شرایط فعلی،کشاورز برنجکار کماکان علاقهمند به کشت ارقام بومی با متوسط عملکرد پایین در مزارع گرانقیمت خود میباشد و از ارقام اصلاحشده پرمحصول با عملکرد خیلی بیشتر از ارقام محلی استقبال نمینماید.
دیررسی، پایین بودن کیفیت پخت و عدم بازارپسندی ارقام اصلاحشده از جمله عواملی است که باعث عدم گسترش ارقام پرمحصول از ابتدا تاکنون شده است. همچنین بحران آب و پیامدهای ناشی از کمبود آن در سال های اخیر، از مسایل مهمی است که باعث کمشدن سطح زیرکشت ارقام پرمحصول در مناطق برنجخیز شده است
نیازآبی در ارقام اصلاحشده پرمحصول دیررس نسبت به ارقام محلی زودرس بیشتر بوده و به همین دلیل ارقام اصلاحشدهای که به نوعی در سالهای اخیر مورد استقبال کشاورزان قرار گرفته بودند از نظر سطح زیرکشت، کاهش قابل توجهای نشان دادند. بهطوریکه در استان مازندران سطح زیرکشت ارقام اصلاحشده شیرودی، نعمت و ندا از صدهزار هکتار به 50-60 هزار هکتار و در استان گیلان سطح زیرکشت ارقام خزر وگوهر از 30-40 هزار هکتار به 4-5 هزار هکتار رسیده است. مهمترین عامل کاهش سطح زیرکشت ارقام مذکور در دو استان برنجخیز کشور کمبود آب و کاهش بارندگیها بود
زودرسی، مقاومت به خوابیدگی،کیفیت پخت مطلوب و بازارپسندی مناسب از جمله معیارهای مهمی هستند که در شرایط فعلی از اولویتهای مهم کشاورزان برای پذیرش رقم جدید به حساب میآیند وعملکرد بالا و مقاومت نسبت به بیماری بلاست در اولویتهای بعدی قرار میگیرند.
مواد و روشها
برای دستیابی به ارقام جدید با دارا بودن خصوصیات مناسب و مشابه ارقام محلی جمعیتهای اصلاحی مختلف با انجام تلاقی بین ارقام اصلاحشده صالح و سپیدرود با خصوصیات کمی مناسب و مطلوب - عملکرد بالا، ارتفاع بوته مناسب، مقاومت نسبت به بیماری بلاست و میانرس - که از نظر کیفیت پخت و خصوصیات کیفی مناسب نبوده و مورد پذیرش کشاورزان قرار نگرفتهاند به عنوان والد مادری با هشت رقم محلی شامل هاشمی، محمدی، حسنی، آبجیبوجی، سالاری، اهلمیطارم، حسنسرایی، غریب با عملکرد پائین، ارتفاع بوته بلند و حساس به بیماری بلاست که از نظر کیفیت پخت قابل قبول هستند به عنوان والد پدری در سال زراعی 1383 تلاقی داده شدند.
در سال 1384همزمان با ارزیابی نسل اول و والدین، تعداد 37 فقره تلاقی برگشتی بین تلاقیها و ارقام والدینی به منظور انتقال صفات مطلوب - پاکوتاهی و زودرسی - انجام شد و در فرآیند خالصسازی به همراه سایر نسلهای در حال تفکیک قرار گرفتند. از سال 1385 تا سال 1389، انتخاب ژنوتیپهای مطلوب از تلاقیهای ساده و تلاقیهای برگشتی در مزرعه تحقیقاتی موسسه - رشت - بر اساس خصوصیاتی نظیر تیپ بوته مناسب، ارتفاع بوته مناسب، زودرسی، مقاومت به ریزش و ورس، نوع قرارگیری برگها و تعدادی از صفات مرتبط با عملکرد دانه نظیر تعداد خوشههای بارور، تعداد دانه در خوشه، شکل دانه صورت گرفت. لاینهای انتخابی در هر سال بهطور جداگانه برداشت، خرمنکوبی و در محل مناسب نگهداری شدند.
این عمل تا خلوص کامل لاینها ادامه داشت و در نهایت تعداد 61 لاین امیدبخش 3 - لاین حاصل از تلاقیهای برگشتی و 58 لاین حاصل از تلاقیهای ساده - با دارا بودن عملکرد و کیفیت پخت مناسب، ارتفاع بوتهکوتاه و زودرس انتخاب گردیدند. از بین لاینهایگزینششده تعداد 10 لاین با دارا بودن خصوصیات کمی و کیفی مطلوب و طول دوره رشد مناسب به منظور ارزیابی سازگاری و پایداری در قالب طرح بلوکهایکامل تصادفی با 3 تکرار در سه منطقه رشت، آبکنار انزلی - گیلان - و ایستگاه تحقیقات برنج چپرسر - تنکابن- مازندران - طی دو سال زراعی - - 1392 -1393 مورد بررسی قرار گرفتند.
به منظور تعیین نیاز کودی و تاثیر کاربرد مقادیر مختلف کود نیتروژنی بر عملکرد و اجزای آن و مقاومت به عارضه خوابیدگی در دو رقم محلی آبجیبوجی و رقم گیلانه، مقادیر صفر، 30، 60، 75 و 105 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع اوره با و بدون تقسیط در دو خاک با بافت سنگین و سبک به عنوان تیمارهای آزمایش طی دو سال 1393-1394 در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور - رشت - و ایستگاه تحقیقات برنج چپرسر - تنکابن - مورد بررسی قرارگرفتند.
