بخشی از مقاله
چکیده
در منطقه آهو دشت بخشی از اراضی به لحاظ وضعیت توپوگرافی قابل کشت به روش آبیاری سطحی نمی باشند. این تحقیق برای مقایسه دو روش آبیاری سطحی و تحت فشار - قطره ای و موضعی - بر اساس روش پارامتریک انجام گرفت . در این تحقیق 77706 هکتار از اراضی منطقه آهو دشت خوزستان مورد ارزیابی کیفی تناسب اراضی قرار گرفت . خصوصیات خاک منطقه مطالعاتی شامل بافت، عمق، شوری، زهکشی، میزان آهک و شیب از مطالعات خاکشناسی نیمه تفصیلی دقیق منطقه آهو دشت استنتاج گردید .
بعد از تجزیه و تحلیل و ارزیابی خصوصیات خاک، با استفاده از سیستمهای اطلاع رسانی جغرافیائی - GIS - ، نقشه های تناسب اراضی برای آبیاری سطحی و قطره ای تهیه گردیدند . نتیجه نشان داد که 14952/07 هکتار از اراضی منطقه مورد مطالعه برای آبیاری قطره ای بسیار مناسب می باشند و در منطقه مورد نظر اراضی بسیار مناسب برای آبیاری سطحی وجود ندارند. تعدادی از سریها با شماره 3 ، 6 ، 7 ، 10 ، 11 ، 12 ، 22 و 23 به مساحت 27578/26 هکتار برای هر دو سیستم آبیاری نامناسب می باشند. نتایج تحقیق نشان داد که روش آبیاری قطره ای مناسب تر از روش آبیاری سطحی برای منطقه آهو دشت میباشد.
مقدمه
امنیت و پایداری غذا در دنیا بر چگونگی مدیریت منابع طبیعی استوار می باشد. به علت کاهش منابع آبهای سطحی، ذخیره آب زیر زمینی و افزایش آلودگی، مساحت مناطق تحت آبیاری کاهش یافته است و اراضی آبی در حال حاضر %40 ذخیره غذا را تهیه می کنند
تناسب یک قطعه زمین، توانائی طبیعی آن برای حمایت از یک هدف مشخص می باشد. بر اساس روش سازمان خواربار جهانی، این هدف کاملأ مرتبط با کیفیت اراضی مانند مقاومت به فرسایش، دسترسی به آب و خطر سیل گیری می باشد که قابل اندازه گیری نمی باشند. این کیفیت ها تحت تأثیر خصوصیات اراضی می باشند مانند زاویه و طول شیب، بارندگی و بافت خاک که قابل تخمین و اندازه گیری می باشند به علاوه، استفاده از ارزشها - شیب، بارندگی، بافت خاک - برای مطالعه تناسب اراضی بسیار مفید می باشد بدین لحاظ، پارامترهای خصوصیات اراضی برای تناسب اراضی برای آبیاری بکار میروند
سایس و ورهی - - 1991 سیستم پارامتریک را برای اهداف آبیاری پیشنهاد کردند که اساس آن خصوصیات فیزیکوشیمیائی خاک می باشد. فاکتورهای موثر بر تناسب خاک برای آبیاری عبارتند از: خصوصیات فیزیکی مانند قابلیت نفوذ و مقدار آب قابل استفاده، خصوصیات شیمیائی مانند شوری قلیائیت و اسیدیته خاک، خصوصیات زهکشی و توپوگرافی. شاخص قابلیت اراضی - CI - بر اساس حاصلضرب فاکتورهای فوق الذکر بدست می آید. هیرد و همکاران - - 1996 و بوند - 2002 - ، سیستمهای طبقه بندی ارزیابی تناسب اراضی برای آبیاری غرقابی و سیستمهای تناسب اراضی برای آب آبیاری را توسعه دادند - 7 - در هر دو این سیستمها ارزش پارامتر توپوگرافی به قدرت پارامتر خاک می باشد.
بردا و همکاران - 2004 - طی یک تحقیق تناسب اراضی منطقه اودرمل تونس را برای آبیاری سطحی و قطره ای بررسی کردند. بردا و همکاران نیز با استفاده از روش پارامتریک سایز به این نتیجه رسید که تنها % 4 اراضی برای آبیاری سطحی و قطره ای کاملأ مناسب - S1 - میباشند و برای آبیاری سطحی %40 اراضی نسبتأ مناسب - S2 - ، %16 دارای تناسب بحرانی - S3 - و %40 نامناسب - N - می باشند. برای آبیاری قطره ای %50 اراضی نسبتأ مناسب S2 - - ، %21 با تناسب بحرانی - S3 - و %25 نامناسب - N - است.
عاملهای توپوگرافی - شیب زیاد - ، خصوصیات فیزیکی خاک - عمق کم و بافت درشت خاک - و زهکشی باعث ایجاد محدودیت بیشتری در آبیاری سطحی نسبت به آبیاری قطره ای شده اند. به علاوه مقدار زیاد آهک خاک عامل محدودکننده تری در آبیاری قطره ای نسبت به آبیاری سطحی می باشد . اثر پارامتر شوری بر هر دو روش آبیاری یکسان می باشد .
اورهان دنگیز - - 2005 روشهای مختلف آبیاری - سطحی، قطره ای و موضعی - را بر طبق روش ارزیابی پارامتریک در اراضی مزرعه آزمایشی مرکز تحقیقات جنوب آنکارا بررسی کرد و با تجزیه و تحلیل خصوصیات فیزیکی خاک، توپوگرافی، شوری و قلیائیت، زهکشی و با کاربرد سیستمهای اطلاع رسانی جغرافیائی - GIS - به این نتیجه رسید که % 13/1 اراضی منطقه برای آبیاری سطحی کاملأ مناسب و %51/2 اراضی برای آبیاری قطره ای و موضعی کاملأ مناسب می باشند و در نهایت روش آبیاری قطره ای را به عنوان بهترین روش آبیاری برای بیش از نیمی از ناحیه تحت مطالعه پیشنهاد داد.
انتخاب یک روش آبیاری مناسب برای زراعت آبی و جهت حصول به یک راندمان آبیاری بالا، استفاده حداکثر از آب و کاهش حفاظت آب و خاک به مهمی کنترل آفات و افزودن مواد غذائی - کودها - برای تولید محصول می باشد. بنابراین عملیات آبیاری پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به مهمترین عامل در تعیین کیفیت آب و خاک در هنگام استفاده مداوم و فشرده از آب را دارد. استفاده فشرده از آب، توزیع آب در محیط را تغییر می دهد و بر انتقال مواد آلوده کننده - مانند کودها و سموم دفع آفات - ، تراکم خاک، فرسایش، شوری و قلیائیت و ماندابی و غیره تأثیر دارد
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه به مساحت 77706 هکتار در استان خوزستان در فاصله 40 کیلومتری شمال اهواز بین عرض شمالی 31 œ37 و 32 œ3 و طول شرقی 48 œ 15 و 48 œ40 واقع شده است. مهمترین منبع تأمین کننده آب این اراضی، رودخانه شاوور می باشد . روش آبیاری موجود در منطقه روش آبیاری سطحی و از نوع نواری، کرتی و جوی و پشته ای - نشتی - است .
ویژگیهای اراضی مورد ارزیابی دربرگیرنده خصوصیات توپوگرافی و خاک است. خصوصیات توپوگرافی شامل شیب بوده و خصوصیات خاک مشتمل بر عمق خاک، بافت خاک، میزان آهک، شوری و زهکشی می باشد درمورد خصوصیات حاصلخیزی، ویژگیهائی نظیر ظرفیت تبادل کاتیونی، درصد اشباع بازی، مواد آلی و اسیدیته خاک مطرح هستند
مطالعه آهو دشت در استان خوزستان که در سال 1384-1385 توسط سازمان آب و برق خوزستان مورد مطالعه خاکشناسی نیمه تفصیلی دقیق قرار گرفته شد. مجموعأ 1560 مته و پروفیل در منطقه حفر گردید - 780 مته و 780 پروفیل - با استفاده از راهنمای تشریح، پروفیل های خاک مورد تشریح قرار گرفتند و از هر افق نمونه برداری انجام شد.
تجزیه های آزمایشگاهی نمونه خاکها بر اساس روش متداول موسسه تحقیقات آب و خاک و به شرح ذیل صورت گرفت . اسیدیته خاک به روش الکترومتریک با استفاده از pH متر ، هدایت الکتریکی با استفاده از دستگاه کنداکتیویته متر، بافت خاک با استفاده از آژیتاتور، مزوروهیدرومتر و تعیین سرعت ته نشینی، آهک به روش تیتراسیون، گچ به روش رسوب سنجی با استون، ظرفیت کاتیونهای قابل تبادل به روش جانشین کردن یونهای سدیم قابل تبادل با یون آمونیوم ، کربن آلی به روش تیتراسیون با استفاده از دی کرومات پتاسیم و نیترات فرو آمونیوم سولفات
با توجه به کلیه اطلاعات حاصل از تشریح پروفیل ها و تجزیه های آزمایشگاهی آن دسته از خاکهایی که دارای خصوصیات مشابهی بوده و در یک واحد فیزیوگرافی قرار داشتند جزء یک سری خاک قرار داده شده و با شماره و نامگذاری مشخص بر اساس روش جامع طبقه بندی خاک تا مرحله فامیلی خاک طبقه بندی شده و آن دسته از خاکهائی که از نظر استفاده از اراضی شرایط متفاوتی را ایجاد می نمایند بصورت حالت خاک و با شماره مشخص شده اند و به این ترتیب نقشه خاکها و راهنمای مربوطه تهیه گردید . در این مطالعه جمعأ 25 سری خاک و 65 حالت خاک تشخیص داده شد و تناسب اراضی برای آبیاری سطحی و قطره ای، 25 سری خاک موجود در منطقه تعیین گردیده است .
برای تعیین میانگین از خصوصیات بافت، آهک و شوری تا عمق 150 سانتیمتری معیارهای وزنی 2 ، 1/5 ، 1 ، 0/75 ، 0/5 ، 0/25 برای شش بخش مساوی پروفیل اعمال شده است - . - 12 استفاده از معیارهای وزنی به این دلیل است که به قسمت فوقانی پروفیل که توسعه ریشه در آن بیشتر است اهمیت زیادتری داده شود . برای ارزیابی تناسب اراضی برای آبیاری سطحی - غرقابی - و تحت فشار - قطره ای و موضعی - ، از سیستم ارزیابی پارامتریک سایز - - 1991 استفاده بعمل آمده است این روش مبتنی بر خصوصیات مرفولوژیکی ، فیزیکی و شیمیائی خاک می باشد و شش پارامتر به شرح ذیل در این سیستم مد نظر قرار گرفته است .
- شیب : بر روی روش آبیاری، قابلیت فرسایش و فرسایش پذیری، الگوی کشت و مکانیزاسیون موثر است .
- خصوصیات زهکشی : اهمیت آن در ارتباط با شستشوی املاح می باشد .
- هدایت الکتریکی محلول خاک : وقتی که مقدار آن بالا باشد باعث شور شدن حوزه ریشه بعد از تبخیر آب می گردد
- مقدار آهک - - : - CaCo 3
- بافت خاک : به ظرفیت نگهداری آب ، آب قابل استفاده توسط گیاه و خصوصیات زهکشی مرتبط است .
- عمق خاک
