دانلود مقاله اصول مدیریت و پرورش شترمرغ

بخشی از مقاله

اصول مديريت و پرورش شترمرغ

مقدمه
آدمي از بدو خلقت و استفاده از ابزارهاي ساده تا به امروز با كمك فن‌آوري جديد، از حيوانات وحشي و اهلي براي تأمين نيازهاي خود بهره برده است. اهلي‌نمودن حيوانات و پرورش آنها جهت استفاده از محصولات متنوع‌شان ديرينه چندين هزارساله دارد. دانشمندان و پژوهشگران دنيا در حال مطالعه مستمر و يافتن شيوه‌هاي استفاده بهينه از دامها و افزايش كمي و كيفي محصولات آنها مي‌باشند. از حدود صدهاسال پيش پرورش شترمرغ با هدف بهره‌گيري از

فرآورده‌هاي آن و بدليل ويژگي‌هاي خاص اين پرنده، بويژه در قاره افريقا بطور قابل توجهي مطرح بوده است. خصوصياتي همچون مقاومت زياد در برابر شرايط اقليمي متفاوت، ويژگي‌هاي تغذيه‌اي و كيفيت منحصر به فرد فرآورده‌هاي آن مثل گوشت،چرم و پر سبب شد تا از ابتداي دهه حاضر استقبال شاياني از سوي توليدكنندگان در كشورهاي توسعه‌يافته و در حال توسعه جهت پرورش و تكثير شترمرغ در سطح انبوه و به شكل صنعتي بوجود آيد. بطوري كه در اين زمان كوتاه مطالعات و فعاليتهاي گسترده‌اي در زمينه پرورش و و فعاليتهاي گسترده‌اي در زمينه پرورش، تغذيه، اصلاح نژاد، بهداشت و بيماريهاي اين پرنده صورت پذيرفته و در قالب مقاله و كتاب در دسترس علاقه‌مندان قرارگرفته است.

صفات برجسته و طبقه‌بندي جانورشناسي:
شترمرغ به طبقه‌ پرندگان تعلق دارد و يكي از پنج زيرراسته متعلق به راسته سينه پهنان محسوب مي‌شود. مشخصه‌هاي اصلي آنها عدم قدرت پرواز مي‌باشد. ويژگي اخير علت نامگذاري فوق شده است.

شترمرغ در زيرراسته استروتيوني فرمها قرار دارد از خانواده استروتيوينده،جنس استروتيو و گونه آن استروتيوكاملوس است كه از اين گونه ياد شده مي‌توان نژادهاي ذيل را نام برد:
- استروتيوكاملوس استراليس( شترمرغ آفريقاي جنوبي يا زولو) در آفريقاي جنوبي.
- استروتيوكاملوس كاملوس( شترمرغ مالي يا بربر) در آفريقاي شمالي.

- استروتيوكاملوس ماسانيكوس(شترمرغ ماساني) درشرق آفريقا.
- استروتيوكاملوس موليبدوفامنس( شترمرغ سومالي) در اتيوپي،كنياي شمالي و سومالي.
- استروتيوكاملوس سيرياكوس( شترمرغ عربي) از حدود 1960 منقرض شده است.

زيرگونه‌هاي كاملوس و ماسانيكوس به شترمرغهاي گردن‌قرمز تلعق دارند. اكثر اين زيرگونه‌ها ماسانيكوس به امريكا صادر شده‌اند. و قسمت اعظم شترمرغهاي اين كشور را نيز گردن‌قرمزها تشكيل مي‌دهند. گردن‌آبيها زيرگونه‌هاي موليبدوفانس و استراليس را شامل مي‌شوند. در قياس باشترمرغهاي ساده افريقايي،زيرگونه‌ كاملوس، ماسانيكوس و موليبدوفانس( بخصوص گردن‌قرمزها) بزرگتر و نگهداري آنها به دليل كوتاهتر بودن سابقه اهلي شدنشان مشكلتر

است و در نگهداري نيز بايد حصار اين پرندگان بلندتر در نظر گرفته شود. شترمرغهاي اهلي شده افريقاي جنوبي در عرصه تجاري سياه افريقايي ناميده مي‌شوند. اين شترمرغها داراي نام لاتين استروتيوكاملوس از واريته داستيكوس مي‌باشند.
بطوركلي سياههاي افريقايي بخش اعظم شترمرغهاي اهلي شده دنيا را تشكيل مي‌دهند.
مشخصه‌هاي عمومي

شترمرغ بزرگترين پرنده موجود در كره زمين است. شترمرغهاي كنوني برخلاف اجدادشان به دليل داشتن پروبالهاي رشدنكرده توانايي پرواز ندارند. اين كمبود با داشتن پاهاي قوي جبران شده و آنها را قادر مي‌سازد با سرعتي معادل 60 كيلومتر در ساعت بدوند و سرعتشان را تا زماني بيش از 10 دقيقه حفظ كنند. شترمرغ تنها پرنده‌اي در جهان است كه فقط 2 انگشت از 4 انگشت اصلي را دارا مي‌باشد كه آنها را انگشتهاي سوم و چهارم مي‌نامند. اين مشخصه باعث

تمايز شترمرغها از انواع ديگر سينه‌پهنها كه داراي سه انگشت مي‌باشند مي‌شود. انگشت سوم كوچكتر بوده و بطوري قرار گرفته است كه به طرف خارج پا قرارگرفته و با روند روبه زوالش تنها نقش تعادلي را برعهده دارد. انگشت چهارم كه در داخل قرارگرفته بزرگ و پهن بوده و در زير داراي يك پينه بالشتكي و فنري پهن مي‌باشد كه در انتهاي يك چنگال بطول تقريبي 7 سانتي‌متر ختم مي‌شود. اين اندامها به انضمام پاهايي قوي به شترمرغ قدرت پرتاب يكي از خطرناكترين لگدها را مي‌دهد. و از آنجايي كه شترمرغ فقط توانايي لگدزدن به سمت جلو و پايين را دارد بهترين جهت براي گرفتن شترمرغ از جوانب و عقب است.

شناسايي نژادهاي شترمرغ:
شترمرغهاي گردن‌قرمز:Red neck ostriches
از اين دسته شترمرغها كه سه‌زيرگونه را شامل مي‌شوند: كاملوس، سيرياكوس و مائيكوس را نام برد.
- زيرگونه كاملوس: خيلي بزرگ‌اند، استخوان مچي قلمي و پا طولي بيش از 520 ميلي‌متر دارند.
- زيرگونه سرياكوس: جزء كوچكترين شترمرغها هستند استخوان مچي قلمي و پا كمتر از 520 ميليمتر طول دارد تخمهايشان كمتر از 125 ميليمتر قطر دارند.
- زيرگونه ماسائيكوس: سر داراي موهاي سفيدرنگ است. گردنشان داراي پوشش كركي متمايل به صورتي كم‌رنگ است. پرهاي تيره پرنده سياه قهوه‌اي است.

شترمرغ گردن قرمز
اين سه گونه داراي اختصاصات كلي زيراند:
گردن و ران شترمرغ نررنگدانه قهوه‌اي خاكستري ندارند بلكه قرمز ميخكي تا قرمز صورتي است.
شترمرغ گردن آبي:Blue neck osterickes

- زيرگونه موليبدوفانس: قدري كوچكتر از استراليس هستند. بالاي سرشان معمولاً كم مو مي‌باشد. لبه منقارشان قرمز روشن بوده و صفحات فلسي جلوي ساق پا تنها تا انتهاي استخوان

مچي كه قلمي است و گردن و رانهاي برهنه آنان به ر نگ سبزآبي تيره مي‌باشد.
- زيرگونه استراليس: قدري بزرگتر از زيرگونه موليبدوفانس بوده و بالاي سرها معمولاً بيشتر مو دارد، لبه منقار عموماً به رنگ قرمز نمي‌باشد.
گردن و رانها روشنتر و به رنگ خاكستري مي‌باشد.

اختصاصات عمومي اين دو زيرگونه شامل: گردن و ران برهنه، نرها قرمز نبوده و داراي رنگدانه قهوه‌اي خاكستري است. جلوي ساق پا به رنگ قرمز روشن است.
تعيين سن شترمرغ:

تعين سن شترمرغ خصوصاً در فاصله سني 2 تا 4 سالگي كه از لحاظ تجاري مورد توجه مي‌باشد كاري بس دشوار است. دكتر اسميت از دانشگاه مك گيل كانادا در اين خصوص اينگونه بيان مي‌كند كه:
- دوساله‌ها: تمامي پرهاي اوليه( پرهاي جوجگي) و ناحيه پست به استثناي پرهاي نواحي اتصال گردن به بدن از بين مي‌روند. در اين سن پروبال شترمرغ نر، از جمله اكثر پرهاي مشكي سياه مي شوند. در شترمرغ ماده اغلب پرهاي سفيد شكمي به رنگ خرمائي تغيير رنگ مي دهند.
- سه‌ساله‌ها: تمامي پرهاي سفيدشكم نرها و ماده‌ها از بين مي‌رود هيچگونه اثري از پرهاي اوليه حتي در محل اتصال گردن و تنه وجود ندارد. در اين زمان است كه در بعضي از شترمرغهاي نر، رنگ قرمز منقار و پاها به چشم مي‌خورد.

- چهارساله‌ها: شترمرغهاي نر و ماده همان رنگ پوست و پر بالغين را كه قبلاً به آن اشاره شده است دارند. در ضمن تعيين سن شترمرغهاي نر با اندازه‌گيري اندام تناسلي امكان‌ پذير است.

• مختصري از آناتومي:
• اسكلت‌بندي:
قابل توجه‌ترين بخش اسكلت‌بندي شترمرغ جناغ است. استخواني كه تا 40 سانتي‌متر ضخامت داشته و داراي ساختماني متخلخل مي‌باشد. استخوان جناغ سينه در ستيز و برخورد با موانع مراقبت مي‌كند. وجه تمايز جناغ شترمرغ فقدان بخش ستيغ مانندي است كه در بقيه پرندگان وجود دارد و در پرواز مؤثر است. اين پرندگان بواسطه قدرت پرواز اسلافشان، استخوانهايي ترد و شكننده دارند كه داراي يك ديوارة نازك خارجي بوده و در بخش داخلي آن توخالي و در عين حال متشكل از مواد استخواني خلل و فرج داراست.

شماي از اسكلت بندي شترمرغ
استخوانهاي شكسته شده به كندي بهبوديافته و پرندگان مصدوم معمولاً مجبور به خوابيدن هستند. كه اينگونه آسيب‌ديدگي‌ها از شايعترين علل تلفات در ميان شترمرغهاي بالغ مي‌باشد. استخوانهاي ترقوه در اين حيوانات كاملاً از بين رفته و هر دو استخوان شرمگاهي رشد كرده و رودها را دربر مي‌گيرد. جالب توجه اينكه نوك اين پرنده از 13 استخوان مجزا تشكيل شده كه بوسيله پوست محكم خارجي كنار هم قرارگرفته‌اند. چنين ساختاري قرمزشدن منقار را در طول فصل جفتگيري تسهيل مي‌سازد.

دستگاه گوارش:
شترمرغ پرنده‌اي است كه بجاي چينه‌دان داراي يك مري كيسه‌اي شكل مي‌باشد كه غذا در آن جمع مي‌شود. زمانيكه شترمرغ سرش را بالا نگه مي‌دارد غذا به معده رفته و در معرض شيره معده كه تقريباً از 300 غده ترشح مي‌‌شود قرار مي‌گيرد. اين غدد در انتهاي پشتي معده و در زير لايه ضخيمي از موكوس قرار دارند.
پيش معده به سنگدان منتهي مي‌گردد.

عضلات ديواره سنگدان توسط پوسته‌اي به ضخامت 3 تا 4 ميلي‌متر از محتويات داخلي جدا مي‌گردد. محتويات سنگدان يك شترمرغ بالغ شامل مواد غذايي بلعيده شده و تقريباً يك و نيم كيلوگرم سنگ‌ريزه است كه غذا را به شكل خمير درمي‌آورد.
اين سنگريزه‌ها به دليل فرسايش براي مدت محدودي در سنگدان باقي مي‌ماند و بايستي پيوسته با سنگ‌‌ريزه‌هاي جديد جايگزين شوند. يك دهانه پيلوري شكل و داراي عضله اسفنكتري به روده كوچك منتهي مي‌شود.

در محل اتصال روده كوچك به روده بزرگ دو سكوم منشعب مي‌شود كه حامل باكتري‌هايي هستند كه توانايي شكستن سلولز را دارند.
آخرين بخش دستگاه گوارش كلواك است كه متشكل از سه حجره جداگانه مي‌باشد.

ساير اندامهاي داخلي:
مغر شترمرغ بطور متوسط وزني معادل 40 گرم دارد كه برابر جرم يك چشم شترمرغ است. رنگ يك مغز سالم سفيد مات بوده و توسط توري از وريدهاي كوچك احاطه شده است.

قلب شترمرغ با وزني در حدود 600 تا 700 گرم مي‌باشد يك قلب سالم نرم و بدون لك بوده و داراي يك تلؤلؤ خفيف مي‌باشد. كبد از دو لوب به رنگ قهوه‌اي تا آبي و داراي ساختماني با قوام تشكيل شده است. شترمرغ فاقد كيسه صفرا مي‌باشد.
اندامهاي دروني شترمرغ
شترمرغ داراي دو ريه به رنگ صورتي كمرنگ است. كليه‌ها بطول تقريبي 30 سانتي‌متر و ضخامت 7 سانتي‌متر به رنگ قرمز متمايل به قهوه‌اي مي‌باشند. كليه‌ها شامل 3 لوب بوده كه اين لوب‌ها ساختماني منقوط دارند. مجاري ادراري به محفظه مياني كلواك، جائيكه ادرار تا زمان دفع نگهداري مي‌شود منتهي ميگردد. شترمرغها برخلاف پرندگان ديگر ادرار و مدفوعشان را به صورت جداگانه دفع مي‌كنند.
توليد مثل

شترمرغ ماده در سن 2 تا 3 سالگي و شترمرغ نر در سن 3 تا 4 سالگي به بلوغ جنسي مي‌رسد. در صورتيكه در شرايط مناسب و با سلامتي كامل نگهداري گردند تا بيشتر از 40 سال بارورند. در طول فصل تخم‌گذاري شترمرغ نر با پرو بال سفيد و سياه و شترمرغ ماده بيشتر با رنگ قهوه‌اي خاكي مشخص مي‌گردند.
شترمرغها هميشه يك زوجي نيستند و در حيات وحش شترمرغهايي كه قدرت نرينگي خوبي دارند داراي يك جفت اصلي و چند جفت فرعي مي‌باشند. در مزارع شترمرغ پرندگان در پن‌هاي توليدي و در دسته‌هايي به نسبت يك‌به‌يك يا يك به دو( نر به ماده) نگهداري مي‌شوند.

در زمان رقص جفت‌‌گيري شترمرغ نر برروي زانو نشسته، بالها را باز نموده و با حالتي موزون در بالاي بدن از يك طرف به طرف ديگر حركت داده و سرش را پشت دنده‌هايش تكان مي‌دهد. كه اين نمايش جهت تحريك بيشتر بيضه‌ها مي‌باشد.
نمايش اجراي رقص جفت گيري توسط پرنده نر

شترمرغ ماده،با بالها و سرافتاده دويده و نوك خود را باز و بسته مي‌كند. براي عمليات جفت‌گيري جنس ماده نشسته، گردن و سر خود را به اطراف حركت مي‌دهد. سپس شترمرغ نر پاي چپ خود را نزديك شترمرغ ماده گذاشته و پاي راست را در پشت شترمرغ قرار داده آلت نرينه خود را وارد كلواك شترمرغ ماده مي‌كند. جفت‌گيري 1 تا 3 دقيقه بطول مي‌انجامد و معمولاً كمي بعد از طلوع آفتاب و گاهي در بعدازظهر انجام مي‌شود.

پيشنهاد مي‌گردد كه جفت نر و ماده به مدت 2 ماه قبل از عمليات جفت‌گيري جدا گردند. به اين عمل اصطلاحاً اردو زدن يا Comping off گويند.
با جيره مناسب و آب‌و هواي مساعد قابليت تخمگذاري پرنده تا يكسال كامل بطول مي‌انجامد. از آنجائيكه ميزان باروري تخمها با افزايش طول فصل تخم‌گذاري كاهش مي‌يابد. لذا تخم‌گذاري بايستي بعد از 6 تا 8 ماه متوقف گردد. ثابت شده كه جداسازي مجدد دو جنس به مدت 2 ماه در اواسط فصل تخم‌گذاري باعث بهبود باروري مي‌گردد. فصل جفت‌گيري معمولاً از آخر زمستان آغاز و تا آخر تابستان ادامه مي‌‌يابد. و فصل تخم گذاري از توليد مثل موفق به چند عامل بستگي دارد كه مهمترين آنها جيره مناسب با پروتيئن و مواد معدني بالاست. از عوامل ديگر مي‌توان به وضعيت سلامتي، شرايط آب و هوايي، استرس و ميزان سازگاري پرندگان اشاره نمود.

گروههاي توليد مثلي:
در شرايط مديريت متمركز‌ پن‌هاي توليد مثلي شامل يك شترمرغ نر و يك تا چهار شترمرغ ماده مي‌باشد. البته معمول‌ترين تركيب شامل يك جفت نر و يك جفت ماده است و يا يك نر و دو ماده است. در مديريت نيمه متمركز تعداد پرندگان در يك گله تا 30 قطعه مي‌رسد. نسبت شترمرغ نر به ماده در اين گله معمولاً 3 به 5 يا 2 به 3 است. درصد شترمرغ نر نبايد خيلي كم باشد زيرا ممكن است شترمرغ نر غالب نتواند تمام شترمرغهاي ماده را سرويس دهد.
يك پن توليد مثل

موفقيت در امر توليدمثل با معيارهاي زير سنجيده مي‌شود:
- تعداد تخمهاي گذاشته شده.
- درصد باروري
- درصد جوجه‌آوري
- نسبت ماندگاري جوجه‌ها
جدا نمودن دو جنس به مدت 2 ماه پيش از جفت‌گيري باعث آرامش رواني پرنده شده و اشتياق به جفت‌گيري را بيشتر مي‌‌نمايد. مزيت ديگر همزماني تخم‌گذاري همة پرندگان مولد است.

در شرايط عادي شترمرغ ماده پس از دو هفته همراهي با جفت‌ خود تخم‌گذاري مي‌نمايد. در غير اينصورت بايستي سلامتي پرندگان و تغذيه ‎آنها را كنترل نمود. در صورت عدم بيماري و آلودگي انگلي يك هفته استراحت در مزارع يونجه يا شبدر تازه مي‌تواند كمك شاياني نمايد.
پن‌هاي توليد مثلي:

جائيكه فضا محدود است بايستي حداقل فضاي مورد نياز را براي شترمرغهاي مولد در نظر گرفت.
براي مثال در جائيكه امكان چريدن مهيا نيست حدود 1000 مترمربع به ازاي هر گروه سه عضوي بعلاوه 200متر مربع براي هر پرنده اضافي ديگر در نظر گرفته مي‌شود.

حداقل براي هر جفت مولد 800 مترمربع و براي هر شترمرغ ماده اضافي 200 مترمربع و براي هر شترمرغ نر اضافي 800 مترمربع در نظر گرفته مي شود. محوطه وسيعبراي فعاليتهاي روزانه و شادابي پرنده پيشنهاد مي گردد. همچنين مسافت پرواز بحراني در نظر گرفته شود.

شترمرغهاي هراسان در ابتدا 40 متر دويده و سپس حالت پرواز مي‌گيرند. بنابراين توصيه مي‌‌گردد حداقل طول هر پن 36 متر در نظر گرفته شود. پنهاي توليدمثلي با دو حصار به فاصله 5/1 متر از همديگر جدا گردند تا از جنگهاي احتمالي شترمرغهاي نر همسايه ممانعت بعمل آيد. پوشاندن اين فضا با گياهان و بوته‌هاي تيغ و جلوگيري از روئيت شترمرغها مناسب است. اين مسئله باعث رام‌شدن بيشتر پرنده و اثر مثبتي در باروري تخم‌ مي‌گذارد. گياهاني كه براي اين منظور استفاده مي‌گردند مي‌توانند درختان يا بوته‌هاي سريع‌الرشد و ترجيحاً از انواعي باشند كه در طول سال سبز باقي مي‌مانند. در آب‌وهواي خشك درختان ميوه مي‌توانند مورد استفاده قرار گيرند. بهترين انتخاب درختان سيب، گيلاس، هلو، زردآلو، بوده و شترمرغ مي‌تواند از ميوه اين درختان كه به زمين مي‌افتد استفاده نمايد.

لانه:
لانه يك گودال ساده حفر شده در زمين است. ابعاد آن 4/1 تا 2 متر و عمق آن 20 سانتي‌متر است. ديواره‌هاي جانبي به ارتفاع تقريبي 20 سانتي‌متر بالاي سطح زمين قراردارند.
لانه جهت جوجه كشي طبيعي
محل لانه بايستي در يك محل شني انتخاب شود.
كف لانه بايد كاملاً افقي بوده تا از برخورد تخمها به همديگر ممانعت بعمل آورد. در صورت امكان محل انتخابي بايستي تماشاي مناظر اطراف را براي پرنده مهيا نمايد.

جوجه‌‌كشي طبيعي:
در حيات وحش تعداد تخم در هر كلاچ 12 تا 18 عدد است. شترمرغ ماده در طي روز معمولاً از ساعت 5/9 تا 5/4 بعدازظهر روي تخمها مي‌نشيند. شترمرغ نر در بقيه روز و در شب اينكار را ادامه مي‌دهد. نشستن برروي تخمها در ابتدا به سختي و بطور نامنظم صورت گرفته و سپس پرنده در اينكار جدي مي‌گردد. آنها در هنگام تغيير شيفت تخمها را چرخانده و هوا مي‌دهند. اين عمل به مدت 42روز ادامه مي‌يابد تا جوجه‌ها از تخم خارج گردند.
پرنده ماده در حال جابجا كردن تخم

جوجه‌كشي مصنوعي:
بطور نظري شترمرغ ماده بايستي يك روز در ميان تخم بگذارد ولي در عمل اغلب وقفه طولاني حتي بيشتر از يك ماه در تخمگذاري مشاهده مي‌گردد. اين مسئله به زماني برمي‌گردد كه اجداد وحشي شترمرغ مجبور بودند لانه را به علت تهديد متجاوزين جابجا نمايند.
در مزارع پرورش شترمرغ فقط تعداد كمي تخم( مثلاً سه عدد) در هر لانه باقي مي‌ماند و بقيه تخمها برداشته مي‌شوند. اين راهكار ساده شترمرغ را به تخمگذاري بيشتر تشويق مي‌نمايد. در فصل تخم‌گذاري هر شترمرغ ماده 30 تا 80 تخم و گاهي اوقات بيش از 100 تخم مي‌گذارد.
با توجه به ارزش اين تخمها و نيز به دليل خطر وقوع آلودگي استفاده از تخمهاي مصنوعي در اين زمينه مفيد است. تخمهاي مصنوعي را مي‌توان با پركردن يك پوسته تخم‌شترمرغ با اپوكسي تهيه نمود تا وزني معادل تخم طبيعي داشته باشد.

با توجه به شرايط آب و هوايي جوجه‌كشي مصنوعي در نيم‌كره شمالي معمول بوده و حتي در شرايط آفريقاي جنوبي اغلب جوجه‌ها به اين طريق بدست مي‌آيند. بايد توجه داشت كه در شرايط طبيعي جوجه‌ها معمولاً سرزنده‌تر و خوش‌بنيه‌تر از جوجه‌هاي ماشيني هستند.
بعد از جمع‌آوري و ذخيره تخمها بايستي آنها را در داخل ستر قرار داد. مدت نگهداري در ستر حدود 39 روز است. در حدود روز چهلم بايستي تخمها را به هچر منتقل نمود.

بمنظور اخذ نتيجه بهتر و درصد جوجه‌‌‌آوري مطلوبتر بايد به نكات زير توجه نمائيم:
1- حمل و نقل دقيق تخمها.
2- دقت در ذخيره نمودن تخمها.
3- پيشگيري از عفونتها.
4- چرخاندن تخمها.
5- رطوبت و حرارت لازم.
6- هوادهي.
7- كارآيي دستگاه جوجه‌كشي.
تخم شترمرغ:

تخم شترمرغ كمي بيضوي بوده و حول محور طولي متقارن است و سر و ته تخم به سختي قابل تشخيص است. پوسته شبيه چيني براق بوده و از خلل و فرج يا pores پوشيده شده است.
معمولاً تخم شترمرغ داراي 14 تا 18 سانتي‌متر طول، 12 تا 15 سانتي‌متر عرض و 1/1 تا 9/1 كيلوگرم وزن دارد. تخمهاي نابارور كوچكتر از تخمهاي بارور مي‌باشند.

ضخامت پوسته 2تا 3 ميلي‌متر بوده بطور كلي كه يك انسان مي‌تواند برروي آن بايستد بدون آنكه پوسته آسيب ببيند حرارت پائين محيط و غذاي غني از كلسيم سبب افزايش ضخامت پوسته مي‌گردد.

بعد از 42 روز كه طول دوره جوجه‌كشي مي‌باشد، تخمها 11 تا 15 درصد وزن خود را به واسطه تبخير و از دست دادن آب و دي‌اكسيدكربن از دست مي‌دهند اين كاهش وزن حجم اتاقك هوايي را افزايش داده بطوريكه در پايان جوجه‌كشي اندازه آن يك سوم حجم تخم مي‌شود. در مدت كوتاهي قبل از بيرون آمدن از تخم جوجه با نوك زدن به ديواره اتاقك هوايي از هواي آن استفاده مي‌نمايد. ميزان هواي اتاقك هوائي نقدار اكسيژن قابل تنفس براي جوجه را تا زمان شكستن پوسته تأمين مي كند.

حمل و نقل و نگهداري تخم شترمرغ:
بلافاصله پس از جمع‌آوري هر تخم شترمرغ بايستي جهت ركوردگيري آنرا شماره‌گذاري نمود. هرگونه جا به جائي شامل حمل و نقل تخمها از لانه به اتاق نگهداري بايستي با دقت و بدون تكانهاي شديد صورت پذيرد از فومهاي پلاستيكي جهت جلوگيري از تكانهاي شديد يا برخورد تخمها با يكديگر مي توان استفاده نمود.

جهت حمل و نقل گسترده و نيز حمل و نقل طولاني تخمها بايد طوري قرارگيرند كه اتاقك هوايي در بالاي تخم باشد. در غير اينصورت اتاقك هوايي آسيب ديده و تخم نابارور مي‌شود. براي اين منظور از روش كندينگ استفاده مي‌شود و تخمها را در يك اتاق تاريك با منبع نوري قوي بررسي مي‌كنند. در روزهاي اول اتاقك هوايي به اندازه يك توپ پينگ‌پنگ در انتهاي يك طرف تخم ديده مي‌شود و بقيه قسمتهاي تخم تيره‌تر بنظر مي‌رسد. پس از كندلينگ محل اتاقك هوايي را در روي پوسته علامت گذاري مي نمائيم.

طول مدت ذخيره‌كردن تخم در انبار 2 تا 10 روز مي‌باشد. در نگهداري طولاني كيفيت آلبومين‌نزول مي‌نمايد. در اوايل فصل تخم‌گذاري كه كيفيت سفيده بالا مي‌باشد مي‌توان طول مدت نگهداري تخم را افزايش داد. هر چه از دوره تخم‌گذاري مي‌گذرد مدت نگهداري در انبار را بايستي كاهش داد و علت آن نيز كاهش كيفيت سفيده مي‌باشد. به هر حال تخمها بايد حداقل يك روز در انبار نگهداري شده و سپس به ستر منتقل گردد.
براي جلوگيري از رشد بي‌قاعده جنين در زمان انباركردن تخمها درجه حرارت بين 15 تا 20 درجه سانتي‌گراد توصيه مي‌گردد. در اوايل دوره تخم‌گذاري درجه حرارت محل نگهداري بالاتر از اواخر دوره تخم‌گذاري مي‌باشد.

پرنمودن ستربه روش همگي واردAll in- همگي خارج يا All in – All out از لحاظ بهداشتي بهتر از روش پركردن تدريجي است به شرطي كه تخم كافي براي پر و خالي كردن يكباره دستگاه موجود باشد. يك رهيافت عملي، جمع‌آوري تخم شترمرغ در طول 6 روز و قراردادن يكباره آنها در ستر مي‌‌باشد.
قبل از قراردادن تخم در ستر بايستي آنها را بدقت وبه تدريج گرم نمود تا از افت ناگهاني درجه حرارت در ستر اجتناب شود. تفاوت زياد درجه حرارت ستر و تخم شترمرغ باعث مي‌شود كه تخمها عرق كرده و محيط مناسبي جهت ميكروارگانيسم‌هاي مضر فراهم گردد.
نكات بهداشتي در مورد تخم‌شترمرغ و سترها:

يكي از مهمترين دلايل كاهش باروري و ميزان جوجه‌ درآمدي، آلودگي تخمها در طول دورة جوجه‌كشي يا قبل از آن مي‌باشد. لذا كليه مراحل جوجه‌كشي بايستي تحت شرايط بهداشتي ويژه انجام پذيرد. اولين اقدام بهداشتي قراردادن حوضچه يا ظرف ضدعفوني در مدخل جوجه‌كشي و استفاده از روپوش و چكمه و جلوگيري از ورود افراد متفرقه به داخل سالن جوجه‌كشي است.
راههاي مختلفي جهت كاهش بار آلودگي تخم وجود دارد كه شامل شتسشو و اسپري تخمها با مواد ضدعفوني‌كننده و يا دود دادن دستگاه جوجه‌كشي و تجهيزات است.

بنابراين هنگام شستشوي تخمها رعايت نكات زير ضروري مي‌باشد.
- كثافات آشكار بايستي توسط برس يا پارچه ار تخم زدوده شوند.
- بمنظور انبساط غشاي داخلي تخم، مايع پاك‌كننده كه جهت تميزنمودن تخم بكار مي‌رود بايستي حداقل 5 درجه سانتي‌گراد گرمتر از خود تخم ‌باشد.
- مايع پاك‌كننده ، دستكش‌ها پارچه و هر چيزي كه جهت پاك‌كردن تخم به كار مي‌رود بايستي فقط براي يك تخم استفاده شود.
- بعد از شستشو، تخمها بايد فوراً خشك شوند.

نكاتي درباره جوجه‌كشي:
1- سالن جوجه‌كشي و دستگاهها بايستي بطور مرتب تميز و ضدعفوني گردند. سالن جوجه‌كشي بايستي داراي تهويه كافي بوده و تا حد امكان خشك باشد.
2- در صورت وقوع آلودگي قارچي بايستي دستگاه با فرمالدئيد گاز داد.

3- جهت اطمينان از كارآيي مناسب، دستگاهها بايد حداقل يك تا دو روز قبل از استفاده، بصورت خالي كار كند.
4- درجه حرارت رطوبت نسبي بايستي بطور مرتب و در نقاط مختلف كنترل شود. در صورت امكان ميزان دي‌اكسيد‌كربن اندازه‌گيري شود.
5- قطعات يدكي نظير فيوزها، المنتهاي حرارتي، رطوبت سنجها، لامپها و … بايستي موجود باشند. در صورت قطع مكرر برق بايستي يك مولد( گازي) يا يك مولد اضطراري برق فراهم نمود.

دستگاههاي جوجه‌كشي: (Incubators )
دستگاههاي جوجه‌كشي مجزا( ستر و هچر) اين مزيت را دارند كه درجه حرارت، رطوبت را بطور جداگانه و اختصاصي كنترل نموده و كار آلودة هچ دور از بقيه تخمها صورت مي‌گيرد.

هنگام خريد دستگاه جوجه‌كشي بايستي به نكات زير توجه نمود:
1- انتخاب ظرفيت: دستگاه جوجه‌كشي بايد براي چند پرنده تخمگذار در نظر گرفته شود.
2- اگر انكوباتور شما انكورباتور طيور ديگر بوده‌است و تغيير كاربري داده شده آيا داراي تهويه كافي مي‌باشد؟(حداقل 1 متر مكعب براي هر تخم در روز)
3- آيا كنترل رطوبت نسبي و حرارت در جاهاي گوناگون دستگاه مؤثر و قابل اعتماد است؟ آيا سيستم حرارتي برودتي و كنترل كافي هستند اگر يكي از اين سيستمها كار نكرد چه اتفاقي مي‌افتد؟

4- آيا تخمها اتوماتيك چرخانده مي‌شوند؟
5- آيا امكان ديدن تخمها بدون بازكردن در انكوباتور وجود دارد؟
6- آيا انكوباتور به آساني قابل شستشو و ضدعفوني است؟ آيا مواد و وسايل بكاررفته در برابر شستشو و ضدعفوني مقاوم هستند؟
آخرين نكته در زمينه جوجه‌كشي مسائل لاقتصادي است. ولي بايد توجه به نقش مهمي كه جوجه‌كشي در پرورش شترمرغ دارد غير عقلاني خواهد بود. اگر در هزينه‌هاي جوجه‌كشي صرفه‌جويي كنيم بعداً تاوان سنگيني مي‌دهيم.
پرورش جوجه:

تهويه و حرارت:
بعد از انتقال جوجه‌ها از جوجه‌كشي به جايگاه مخصوص بايد آنها را در درجه حرارت 30 تا 35 درجه سانتي‌گراد نگهداري نمود. اين درجه حرارت بايد در هفته 2 تا 3 درجه كاهش يابد تا در نهايت به 20 درجه سانتي‌گراد يا به درجه حرارت محيط طبيعي برسد. از رفتار جوجه مي‌توان به متعادل بودن درجه حرارت محيط پي برد. اگر حرارت خيلي بالا باشد جوجه‌ها به حالت ايستاده و با منقار باز و بالهاي آويزان خواهد بود و از منبع حرارت دور مي‌شود. درجه حرارت ثابت 20 تا 24 درجه سانتي گراد است.

جوجه ها 24 ساعت پس از بيرون آمدن از تخم در يك محيط بدون آب و غذا نگهداري مي شوند

منبع حرارتي بايد طوري نصب گردد كه خطر سوختن جوجه‌ها وجود نداشته باشد.منبع حرارتي (هيتر يا رادياتور ) نبايد مستقيماً در داخل جايگاه جوجه باشد.
روش گرمادهي زيرزميني يا (under floor heating) نسبت به ديگر روشها مزيت دارد. در اين روش در كف سالن حرارت يكنواخت ايجاد مي‌شود كه كاملاً مورد نياز جوجه است. منابع حرارتي ديگر بيشتر پشت پرنده را گرم مي‌كند در حاليكه شكم برهنه جوجه سرما مي‌خورد.
علاوه بر سيستمهاي حرارتي زيرزميني سيستمهايي وجود دارند كه نسبت به فشار واكنش داده و هر جايي را كه جوجه در آن محل قرار دارد گرم مي‌كند.
در ضمن نصب فيلترهاي ضدعفوني كننده در جلوي هواده باعث كاهش آلودگي با كتريها مي‌گردد.

جايگاه نگهداري و گردش جوجه‌ها:
حركت و دويدن جوجه‌هاي شترمرغ از اهميت زيادي برخوردار است. تحريك اين عامل باعث مصرف انرژي و تعديل سرعت رشد مي‌باشد. از طرفي تحريك باعث تقويت استخوانها ورشد ماهيچه‌ها و انگشتان پا و نيز تمايل جوجه براي حركت مي‌گردد. ايجاد گردشگاه براي جوجه‌ها نه تنها باعث كاهش استرس در جوجه‌ها مي‌گردد بلكه از دفرمه‌شدن پا( در شترمرغ بسيار اهميت دارد) جلوگيري مي‌نمايد.

فضاي لازم براي جوجه‌ها بستگي به سن آنها دارد حداقل فضا براي هر جوجه در جايگاه شروع پرورش 25/0 مترمربع است كه اين ميزان در سه ماهگي به 2 مترمربع مي‌رسد. چنانچه تعداد كمي جوجه در جايگاه نگهداري مي‌شود فضاي لازم براي هر جوجه افزايش پيدا مي‌كند و در اين صورت حداقل فضاي لازم براي جوجه‌هاي كمتر از 3 ماه 5 مترمربع و براي پرندگان 3 تا 6 ماه 10مترمربع مي‌باشد.

در صورت لزوم مي‌توان از مقسم جهت تخصيص فضاي لازم استفاده نمود. منظورنكردن فضاي لازم جهت گردش باعث از بين رفتن انگيزه حركت در جوجه‌ها دفرمه‌شدن پا و استرس مي‌گردد. طول گردشگاه بايد بيشتر از عرض آن باشد تا فضاي مناسب جهت دويدن مستقيم جوجه‌ها را به طور مطلوب فراهم نمايد. گردشگاه بايد در آرامترين نقطه جايگاه بوده و حداكثر فاصله را از شلوغي داشته باشد.

جوجه‌ها بايستي هرچه زودتر در هواي آفتابي و گرم به دويدن و گردش بروند. خورشيد منبع ويتامين D3 بوده و از نرمي استخوان جلوگيري مي‌نمايد. در روزهاي گرم و خشك تابستان مي‌توان از سه‌روزگي جوجه را به گردشگاه هدايت كرد. در هواي مرطوب بايستي اينكار را از هفته ششم به بعد انجام شود و جوجه‌ها به مرور با هواي بيرون آشنا شوند.