بخشی از مقاله
امکان سنجي طرح استقرار زنجيره تامين تکنولوژي RFID در ايران
چکيده
ايجاد يک پروژه سرمايه گذاري از مرحله ايده اوليه تا راه انـدازي تجـاري را مـي تـوان بـه شـکل يـک چرخـه تـشکيل شـده از سـه مرحلـه پيش سرمايه گذاري ، سرمايه گذاري و بهره برداري تجاري نشان داد. زماني که مطالعه فرصت تهيه گردد و علائم قابل اتکـاي نـسبتاً مقبـولي براي يک پروژه بدست آيد، زمان تشويق سرمايه گذاري ، مطالعات امکان سنجي ، طرح تجاري و اجرائي نيز مي تواند به ترتيب آغـاز گـردد. بـه منظور کاهش اتلاف منابع کمياب و درک صحيح از توالي رويدادها، تهيه يک پيشنهاد سرمايه گذاري در قالب مطالعات پيش امکـان سـنجي ، امکان سنجي ، طرح تجاري و اجرائي از مرحله ايده يابي گرفته تا مرحله اجرائي ، مورد نياز مي باشد. تمامي مراحل چرخه پروژه توجه خود را بـه فعاليت هاي مشاوره اي و مهندسي مهمي که بوسيله نقش آفرينان فوق الذکر انجام خواهد گرفت معطوف مي نمايند. با وجود اين توجـه خـاص بايد به مرحله پيش سرمايه گذاري بعنوان کانون توجهات معطوف نمود؛ بدليل اينکه موفقيت و عدم موفقيت يک پروژة صـنعتي ، خـصوصاً در مرحله مطالعه امکان سنجي ، نهايتاً بستگي به يافته ها وتحليل بخش هاي بازار، فني ، مالي و اقتصادي آنها خواهد داشت . هزينه اين مطالعـات نبايد مانعي براي يک آزمون و ارزيابي دقيق پروژه درمرحله پيش سرمايه گذاري باشد، چرا که چنين فرايندي ممکن است موجب صرفه جـويي در هزينه ها از جمله هزينه هاي مرتبط با سرمايه گذاري هاي غيراصولي پس از آغاز بهره برداري از طرح گردد. لـذا در ايـن مقالـه بـه بررسـي جزئيات متدولوژي مطالعات مورد نياز پيش از سرمايه گذاري و خصوصا امکان سنجي پرداخته شده و براي عيني کردن اين موضـوع ، مباحـث مطروحه در مطالعه موردي صنعت پيشرفته RFID مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گرفته است .
١- مقدمه
چرخه مراحل هر پروژه سرمايه گذاري به سه بخش اساسي پيش سرمايه گذاري ، سرمايه گذاري و بهره برداري تجاري تقسيم مي گردد، که هـر يک از مراحل مطروحه نيز داراي زيرفعاليت هاي مهمي مي باشد. زماني که يک سرمايه گذار ايده اي را به منظور سرمايه گذاري مد نظـر قـرار مي دهد، توجه به اين چرخه مي تواند مخاطرات سرمايه گذاري را کم و سرمايه گذار را در رسيدن به چشم انداز، اهـداف و ماموريـت هـاي خـود نزديک تر نمايد. البته تمامي موضوعات مذکور بايستي در راستاي اخذ يک سري استراتژي مطلوب که در مراحل سه گانه اصلي چرخه پـروژه سرمايه گذاريست ، صورت گيرد. زمان اخذ اساسي ترين ، مهمترين و بنيادي تـرين اسـتراتژي هـاي در مرحلـه پـيش از سـرمايه گـذاري پـروژه مي باشد، که در قالب يکي از طرح مطالعاتي فرصت ، امکان سنجي اوليه و نهايي يا طرح تجاري صورت مي گيرد و البته به ترتيب هر چقـدر در مطالعات مطروحه جلوتر رويم و بر روي آن ها دقيق تر شويم ، سبب کاهش ريسک مخاطرات مراحل چرخه عمر پـروژه و اطمينـان و اشـتياق بيشتر سرمايه گذاران به سرمايه گذاري و موسسات مالي و بانکي به ارائه تسهيلات و ... خواهد شد. در اين راستا نيز تاکنون اقدامات متعـددي در زير حوزه هاي اين مقوله صورت گرفته است که مي توان از آن ها به متـدهاي آنـاليز سـرمايه گـذاري (١٩٨٥ ,C. Richard Tinsley)، کنفرانس مطالعات امکان سنجي مقدماتي (١٩٩١ ,Jack F. McOuat)، طـرح ريـزي مطالعـات امکـان سـنجي ( ,R. Craig Johnson ١٩٩٣)، نحوه تهيـه و مـدون نمـودن مـدل کـسب و کـار ( ,S. Sonnentag &R. Andreas, M. Frese ;١٩٨٩ C. B. Ames٢٠٠٠) و ... اشاره نمود. در ذيل به دليل اهميت بالاي موضوعات مطروحه در اين مقاله پرداخته مي شود. [٤ ,٣ ,٢ ,١]
٢- مرحله پيش سرمايه گذاري
مرحله پيش سرمايه گذاري شامل چند بخش اساسي و مهم بنيادين بشرح زير مي باشد و همانطور که در بالا اشاره شد، استراتژي هاي مهمـي از قبيل استراتژي هاي موقعيت محصول و فرآيند، شناسايي موقعيت سرمايه گذار، نحوه تامين و تخصيص سرمايه گذاري و منابع و ... در ايـن مرحله اتفاق مي افتد.
١. مطالعات فرصت (.O.S١): در اين مرحله شناسائي موقعيت هاي سرمايه گذاري صورت مي گيرد. شکل گيري ايده که عموما در صنايع پيشرفته (.H.T٢) از طريق دانشگاه ها، ايده و طرح هاي جديد شکل مي گيرد. بررسي مقدماتي و پذيرش اوليه طرح بـر اساس معيارها و شاخص هاي کلان حوزه صنعت تحت بررسي صورت مي گيرد. (در صورت پذيرش مي تـوان ايـده مطروحـه ثبت گردد، به عبارت ديگر در اين مرحله موضوع ثبت اختراع و تعيين حقوق مخترع صورت مي گيرد.)[١٢ ,١١]
٢. مطالعات امکان سنجي اوليه و نهايي (.F.S &P.F.S. ٣): به طور کلي عبارت است از تجزيه و تحليل گزينـه هـاي پـروژه و انتخاب اوليه پروژه و همچنين آماده سازي پروژه . بطور دقيق تر مـوارد مطروحـه عبارتنـد از اينکـه ، در مرحلـه بعـد مطالعـات امکان سنجي اوليه در ارتباط با نحوه و فرآيند توليد محصول بررسي مي شود، بعبارت ديگـر چگـونگي دانـش فنـي (.K.H٤) نحوه توليد محصول طراحي مي گردد؛ پس از آنکه امکان سنجي توليد محصول از لحاظ فني و تکنولوژيک صـورت پـذيرفت ، آنگاه در همين مرحله دانش فنـي توليـدي نيـز مـستند و ثبـت مـي گـردد. بعـد از تحقـق روش توليـد محـصول ، مطالعـات امکان سنجي طرح آغاز مي گردد. در اين مرحله ، بررسـي مطالعـات امکـان سـنجي دقيـق از ابعـاد اقتـصادي (.M.S٥)، فنـي
(.T.S٦) و مالي (.F.S٧) صورت مي گيرد. چنين بررسي و مطالعه اي ، بـراي ايجـاد يـا توسـعه هـر واحـد صـنعتي ، خـدماتي ، کشاورزي ، معدني و ... مورد نياز مي باشد. بر اين اساس دورنماي آتي طرح توسط مطالعات امکان سـنجي بررسـي مـي گـردد.
معمولا تامين کنندگان منابع مالي بر اساس نتايج و شاخص هاي حاصل از اين مطالعات ، منابع مالي را به طـرح هـا تخـصيص مي دهند. بعد از تاييد گزارشات امکان سنجي تهيه شده ، توسط تامين کنندگان منابع مـالي (از قبيـل بانـک هـا، شـرکت هـاي ســرمايه گــذاري و...) قراردادهــاي مــشارکت مــدني و ... منعقــد گرديــده و ســپس مرحلــه ســرمايه گــذاري پــروژه شــروع مي شود. [١٢ ,١١]
٣. گزارش ارزيابي پروژه و تصميمات سرمايه گذاري (.I.D &A.R. ٨): ارزيـابي پـروژه بـر اسـاس نتـايج حاصـل از مطالعـات امکان سنجي و شاخص هاي مهم حاصل از بخش هاي مطالعات اقتصادي ، مطالعات فني و مطالعات مالي صورت مـي گيـرد و سرمايه گذاران نيز معمولا بر اساس شاخص هاي مطروحه تصميم خواهند گرفت . [١٢ ,١١]
٤. مطالعات حمايتي يا کاربردي نيز بخشي از مرحله آمـاده سـازي پـروژه بـوده و معمـولاً بطـور جداگانـه در تلفيـق بـا مطالعـه امکان سنجي اوليه يا نهايي ، هر زمان که مناسب تشخيص داده شود، صورت مي گيرد. همچنـين انجـام پـروژه طـي چنـدين مرحله ، تشويق سرمايه گذاري را فراهم نموده و ارکان بهتري را براي تصميم گيري پروژه و اجـراي آن بوسـيله شـفاف سـازي بيشتر فرآيندها بوجود مي آورد. [٦ ,٥]
در حالي که درک محدوده مطالعات فرصتي آسانتر به نظر مي رسد، تفکيک بين مطالعات امکان سنجي اوليه و نهايي ، بدليل استفاده غالباً غير دقيق از اين دو عبارت کار ساده اي نيست . تقسيم بندي مرحله پيش سرمايه گذاري به بخـش هـاي مختلـف موجـب جلـوگيري از وارد شـدن مستقيم ازمرحله ايده يابي پروژه به مطالعه امکان سنجي نهايي ، بدون آزمايش مرحله به مرحلـه ايـده پـروژه يـا بـدون قـادر بـودن بـه ارائـه راه حل هاي مختلف گرديده و همچنين موجب حذف بسياري از فعاليت هاي زائد در مرحله مطالعات امکان سنجي کـه احتمـالاً شـانس کمـي براي رسيدن به مرحله سرمايه گذاري دارند مي گردد و در نهايت ، تقسيم بندي مرحله پيش سرمايه گذاري به مراحـل مختلـف ايـن اطمينـان را بوجود مي آورد که انجام ارزيابي پروژه توسط مؤسسات مالي داخلي يا بين المللي ، براساس مطالعات تهيه شده مناسب ، فعاليت آسانتري گردد. در ادامه سعي مي گردد بعد از ارائه مختصري توضيحات در خصوص مراحل سرمايه گذاري و بهره برداري جزئيات بيشتري در خصوص مرحله پيش سرمايه گذاري ارائه گردد. [٦ ,٥]
٣- مرحله سرمايه گذاري و بهره برداري تجاري
پس از مرحله پيش سرمايه گذاري ، مرحله سرمايه گذاري پروژه شروع مي شود. در هنگام ساخت و اجراي پروژه به مرور زمان ممکـن اسـت در اثر نوسانات نرخ ارز، تورم و ... معادلات تعادلي هزينه و درآمد دچار تغيير شود و اين موضوع سبب متوقف يا معلق مانـدن پـروژه گـردد. لـذا سرمايه گذار مايل خواهد بود، تا بررسي مجددي در ارتباط با مطالعات پروژه ، در راستاي تهيه طرح تجاري (.B.P٩) صورت گيرد، و يا ممکـن است بعضي از تعاريف و استعلام هاي پروژه بعد از آن که مطالعات پيش سرمايه گذاري صورت گرفته تبديل به قرارداد گردد؛ به عنـوان مثـال بعد از توليد محصول از منظر تکنولوژيک ، محصول طرح به متقاضيان پيش فروش گردد. لذا بـازار محـصول از طريـق عقـد قـرارداد مـذکور بالفعل گرديده است ؛ بنابراين ، در اين راستا بهتر است طرح تجاري پروژه تهيه گـردد، کـه تعـداد مراحـل مطالعـاتي آن نـسبت بـه گـزارش امکان سنجي کامل تر بوده و داراي ريسک کمتري مي باشد. با تهيه طرح تجاري پـروژه کـه ابعـادي چـون مطالعـات اقتـصادي ، اسـتراتژي بازاريابي و فروش ، مکان يابي طرح ، طرح ريزي پروژه ، برنامه زمان بندي اجراي طرح ، تجزيه و تحليل مالي و ريسک پـروژه را مـورد بررسـي قرار مي دهد، دورنماي واضح تر و دقيق تري از پروژه در اختيار سرمايه گذار به منظور تصميم گيري قرار مي گيرد. عـلاوه بـر مـوارد مـذکور در طرح تجاري ميزان و نحوه مشارکت شرکاء در مديريت و چگونگي و محل تامين منابع مالي در طول مدت اجراي طرح و سازماندهي اجرايي طرح سرمايه گذاري تعيين مي گردد. همچنين توافقات لازم براي کسب دانش فني مورد نياز و تضمين فروش محصولات به مشتريان و ساير الزامات اجرايي ، نهايي مي گردد. سپس در همين راستا مراحل فـاز سـاخت تکميـل شـده و نهايـت پـس از تکميـل و سـاخت پـروژه زمـان بهره برداري آزمايشي و تجاري طرح خواهد رسيد. [١٢ ,٨ ,١]
در نمودارهـاي ذيـل دورنمـاي کلـي از فرآينـدهاي موجـود در هـر يـک از مراحـل سـه گانـه چرخـه سـرمايه گـذاري کـه شـامل مراحـل پيش سرمايه گذاري ، سرمايه گذاري و بهره برداري تجاري مي باشد، بهمراه ترتيب و توالي انجام آن ها ارائه شده است . [١٢ ,٦ ,٥]
در ذيل به تشريح کامل فرآيند امکان سنجي اوليه و نهايي اشاره شده در مرحله پيش سرمايه گذاري در نمودار مذکور پرداخته مي شود.
٤- مطالعات امکان سنجي اوليه
ايده پروژه مي بايست در يک مطالعه با جزئيات بيشتر مورد بررسي قرار گيرد. با وجود اين ، فرموله کردن مطالعه امکان سنجي کـه منجـر بـه تصميم گيري قاطع در مورد پروژه شود يک فعاليت پر هزينه و طولاني مـي باشـد؛ بنـابراين ، قبـل از اختـصاص بودجـه بـالاتر بـراي چنـين مطالعـه اي ، ارزيابـي بيشتـر از ايـده پـروژه را مي تـوان توسط مطالعه امکانسنجي اوليه ، که اهداف اصلي آن تعيين موارد ذيل اسـت ، انجـام
داد:
١. کليه حالت هاي ممکن پروژه مورد ارزيابي قرار گيرد.
٢. مفهوم پروژه مؤيد نياز به تجربه و تحليل بيشتر بوسيله مطالعه امکان سنجي نهايي باشد.
٣. هر يک از جنبه هاي پروژه براي مطالعه امکان سنجي آن ضروري بوده و لازم است از طريق مطالعات عملياتي يا حمـايتي از جمله مطالعات بازار در راستاي تعريف دقيق صورت مسئله (هدف از اجراي طرح )، تست هاي آزمايشگاهي يا شـبيه سـازي در راستاي توليد دانش فني محصول انجام گيرد.
٤. ايده پروژه ، براساس اطلاعات موجود، مي بايست تعيين کننده غير اصولي بودن يا به اندازه کافي جذاب بـودن آن بـراي يـک سرمايه گذار خاص يا گروهي از سرمايه گذاران باشد.
٥. شرايط محيطي در محل اجراي طرح و اثرات بالقوه فرايند توليد پيش بيني شده با استانداردهاي ملي همخواني داشته باشد.
يک مطالعه امکان سنجي اوليه مي بايست بعنوان يک مرحله مياني بين يک مطالعه فرصت پروژه و يک مطالعه امکان سنجي تفـصيلي تلقـي گردد، تفاوت در درجه حصول به جزئيات اطلاعات و شدتي که حالت هاي گوناگون پروژه مورد بحث قرار مي گيرند، مي باشد. ساختار مطالعـه امکان سنجي اوليه بايد مشابه با ساختار مطالعه امکان سنجي نهايي باشد. بررسي جزئيات حالت هاي گوناگون ممکن بايد در مرحله امکان سنجي اوليه صورت گيـرد، بـدليل اينکـه چنـين
