بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
دسته بندی و انتخاب ابزارهای سیاستی علم، فناوری و نوآوری
اسلاید 2 :
1- مقدمه
2- دستهبندی ابزارهای سیاستی با هدف انتخاب ابزار مناسب
3- معرفی ابزارهای سیاستی
4- مطالعه موردی: ابزارهای مورد استفاده در 110 برنامه حمایتی از شرکتهای دانشبنیان
فهرست مطالب
اسلاید 3 :
1- مقدمه
ابزارهای سیاستی مجموعهای از اصول و روشها هستند که به کمک آنها دولت تلاش میکند از قدرت خود برای حمایت، اثرگذاری یا ممانعت از تغییرات اجتماعی استفاده نماید. بر اساس این تعریف، ابزارهای سیاستی طبعا هدفمند هستند.
سه رویکرد تاریخی به ابزارهای سیاستی:
رویکرد سنتی اول: ابزارها با سازوکارهایی مشخص دارای ویژگیهای تعیین شده
رویکرد دوم: ابزارها به عنوان وسیلههایی تعریف شده برای سیاستگذاری با نگاهی بر بستر سیاست
رویکرد سوم: ابزارها به عنوان یکی از نهادها در طیفی وسیع از متغیرهای تنظیم نظام نوآوری
رویکرد نوین به ابزارهای سیاستی، فهم عمومی از دستهبندی ابزارها را متحول کرده و تلاش میکند تا به جای نزدیکبینی بیش از حد روی ابزار، هدف سیاستی محور تمرکز قرار بگیرد و انتخاب ترکیبی از ابزارها برای نیل به آن هدف مدنظر باشد.
اسلاید 4 :
2- دستهبندی ابزارهای سیاستی با هدف انتخاب ابزار مناسب
رایجترین تقسیمبندی ابزارها:
مقرراتگذاری (چماق): استفاده از قدرت الزامآور و تقنینی دولت برای کنترل
اقتصادی و مالی (هویج): استفاده از مشوقها برای فعالسازی برخی فعالیتها
نرم (موعظه): هنجارسازی، ارائه پیشنهاد و شکلگیری جریان تبادل اطلاعات میان بازیگران
مهمتر از دستهبندی صرف، شناسایی ابزارها برای برای انتخاب صحیح ابزار اهمیت دارد و باید سه مسئله اصلی مدنظر قرار بگیرد:
گزینش دقیق ابزارهای مناسب از میان طیف وسیع ابزارهای سیاستی
طراحی مستحکم ابزارها با توجه به زمینه طراحی
ترکیببندی ابزارها مبتنی بر موضوع طراحی
اسلاید 5 :
2- دستهبندی ابزارهای سیاستی با هدف انتخاب ابزار مناسب2-1- دستهبندی بر اساس نوع مداخله
طبقهبندی ابزارها بر اساس سازوکاری که سیاستگذار برای مداخله اتخاذ میکند و آثار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این مداخله بر اساس ماهیت ابزارهای سیاستی
دستهبندی ابزارها بر اساس نحوه درگیر شدن منابع مالی دولت در اجرای برنامه سیاستی:
حمایتهای مستقیم (مانند وامهای بلاعوض یا خریدهای دولتی)
حمایتهای غیرمستقیم (مشوقهای مالیاتی که مستقیما منابع دولت برای آنها هزینه نمیشود)
حمایتهای مالی کاتالیزوری (مانند ضمانت وام یا بازار سهام جدید)
سیاستهای اصلاح شرایط کلان و توسعه زیرساختها
اسلاید 6 :
2- دستهبندی ابزارهای سیاستی با هدف انتخاب ابزار مناسب2-1- دستهبندی بر اساس نوع مداخله (ادامه)
طیفبندی بر اساس درجه خودکار بودن، درجه قهری بودن، درجه مستقیم بودن و درجه مشهود بودن:
هرچه ابزارها بدون نیاز به تغییرات تنظیمی اقتصادی و اجتماعی اجرا شوند خودکارتر هستند.
هرچه یک ابزار بیشتر از قوه قهری دولت برای اجرا استفاده کند، قهریتر است.
هرچه نهاد تصویبکننده، بیشتر در ارائه ابزار مشارکت داشته باشد، ابزار مستقیمتر است.
هرچه یک ابزار در فرآیند طراحی و به خصوص بودجهبندی سیاست بیشتر به عنوان یک هزینهکرد دولتی مشهود باشد، ابزاری با درجه مشهود بودن بالاتر محسوب میشود.
اسلاید 7 :
2- دستهبندی ابزارهای سیاستی با هدف انتخاب ابزار مناسب2-1- دستهبندی بر اساس نوع مداخله (ادامه)
طیفبندی برخی از ابزارها
اسلاید 8 :
2- دستهبندی ابزارهای سیاستی با هدف انتخاب ابزار مناسب2-2- دستهبندی بر اساس مخاطب ابزار سیاستی
یکی دیگر از رویکردهای ورود به مسئله دستهبندی ابزارها، شناخت مخاطب هدف آنها است.
اگرچه در رویکرد نظاممند به نوآوری، تقاضای نوآوری یک بُعد مهم محسوب میشود، در عمل در برنامهها و اقدامات سیاستی، نقش سیاستهای طرف تقاضا به مراتب کمرنگتر از طرف عرضه است.
بر این اساس یکی از سادهترین انواع دستهبندی ابزارها بر اساس مخاطب، تقسیم آنها به ابزارهای تحریک طرف عرضه و تحریک طرف تقاضای نوآوری است.
اسلاید 9 :
2- دستهبندی ابزارهای سیاستی با هدف انتخاب ابزار مناسب2-2- دستهبندی بر اساس مخاطب ابزار سیاستی (ادامه)
میتوان بر اساس اینکه مخاطب کاربر یا خالق دانش و خصوصی یا دولتی است، مخاطبهای ابزارهای سیاستی را به چهار دسته تقسیم و برنامه هر دسته و سیاستهای پیونددهنده را ارائه کرد
دستهبندی سیاستی بر اساس خالقان و کاربران دانش دولتی و خصوصی
اسلاید 10 :
2- دستهبندی ابزارهای سیاستی با هدف انتخاب ابزار مناسب2-3- دستهبندی مسئله محور ابزارهای سیاستی
در یک نگاه تاریخی، رویکردها به دستهبندی ابزارهای سیاستی دچار تغییر و تکامل شدهاند:
1. تمرکز با چگالی بالا بر ابزارهای طرف عرضه نوآوری
2. توجه همزمان به ابزارهای طرف عرضه و تقاضای نوآوری
3. توجه به ابزارهای نظامساز به عنوان گونهای از ابزارهای طرف تقاضای نوآوری
4. اصالت بخشیدن به ابزارهای نظامساز به عنوان دستهای مجزا در ابزارهای نوآوری
5. دستهبندی ابزارها بر اساس اثری که ترکیب آنها در یک بستر مشخص، بر حل مسائل نظام نوآوری میگذارند و در حقیقت نگاه نظامساز به همه ابزارها با توجه به مسئلهای که آمیزه ابزارها از نظام نوآوری برطرف میکنند.
اسلاید 11 :
2- دستهبندی ابزارهای سیاستی با هدف انتخاب ابزار مناسب2-3- دستهبندی مسئله محور ابزارهای سیاستی (ادامه)
در رویکرد جدیدتر، هر ابزاری به صورت بالقوه فرصت تبدیل شدن به یک ابزار نظامساز را دارد؛ مشروط بر اینکه بتواند باعث همافزایی با سایر ابزارها و حل مسئله نظام باشد.
در این رویکرد، باید تمرکز اصلی از خصوصیات ابزارها (ابزارگرایی سنتی) زدوده و نقطه آغاز یک برنامه سیاستی، مسائل حلنشده نظام نوآوری در نظر گرفته شود.
رویکرد نوین، خصوصا در مورد نظامساز بودن ابزارها، ناقض دیدگاههای قبلی نیست و در حقیقت این رویکرد بسطدهنده آنها است.
یک طبقهبندی مسئله محور برای برخی ابزارها بر اساس هدف سیاستی شامل: 1. افزایش هزینهکرد تحقیقوتوسعه، 2. تربیت مهارتها، 3. دسترسی به تخصص، 4. بهبود قابلیت نظامساز یا مکمل شدن، 5. تقویت تقاضای نوآوری، 6. بهبود چارچوب و 7. بهبود فضای گفتمانی است.
اسلاید 12 :
3- معرفی ابزارهای سیاستی
معرفی همه ابزارها در کنار هم، در یک سطح و به شکل خطی میسر نیست. این مسئله تعداد ابزارها را به بیش از 100 ابزار مختلف میرساند.
دستهبندی کلی پیشنهاد شده بر اساس محور تمرکز ابزارها:
ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف عرضه نوآوری
ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف تقاضای نوآوری
ابزارهای متمرکز بر تحریک شکلگیری روابط نظامساز
ابزارهای متمرکز بر زیرساخت و مقرراتگذاری
ویژگی دستهبندی حاضر:
تفکیک ابزارهای نظامساز به عنوان گونه خاصی از ابزارها با هدف زمینهسازی برای برقراری روابط
بررسی کلان ابزارها، شامل اقدامات مختلف با یک رویکرد مشابه و یا بهرهبرداری از اقدامات متقابل
اسلاید 13 :
3- معرفی ابزارهای سیاستی
دستهبندی ابزارها بر اساس محور تمرکز و هدف سیاستی
اسلاید 14 :
3- معرفی ابزارهای سیاستی3-1- ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف عرضه نوآوری
طرف عرضه یا خالق دانش را میتوان به صورت کلی به دو دسته عمومی و خصوصی تقسیم کرد:
بخش عمومی: بخش با اهداف غیرتجاری، عمدتا شامل کارکرد پژوهشی دانشگاهها، آزمایشگاهها و سایر مراکز تحقیقاتی که بر تحقیقوتوسعه و گسترش علوم پایه تمرکز دارند.
بخش خصوصی: بنگاههای تجاری، خلاق و نوآور که تمرکز آنها بر تحقیقوتوسعه کاربردی و توسعه محصولات و فرآیندهای جدید است.
اسلاید 15 :
3- معرفی ابزارهای سیاستی3-1- ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف عرضه نوآوری3-1-1- بنگاههای دولتی
دارای صریحترین حالت مداخله دولت با درجه بالایی از مشهود و مستقیم بودن
منابع سازمانی دولت برای تحریک رفتارهای نظام نوآوری با طیفی از بنگاههای کاملا دولتی تا سازمانهای نیمه خصوصی
هدف بنگاههای دولتی عمومیتر از بنگاههای خصوصی است. با اتصال به بودجه عمومی و قواعد تنظیمی دولت، منافع زیر از این بنگاهها حاصل میشود:
جلوگیری از انحصارهای احتمالی بازار
سرریز دانش به سایر بخشهای نظام نوآوری
جلوگیری از شکست نظام نوآوری
اسلاید 16 :
3- معرفی ابزارهای سیاستی3-1- ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف عرضه نوآوری3-1-2- تامین مالی مستقیم تحقیقوتوسعه
حمایت از ورود جریانهای مستقیم مالی به خالقان دانش برای تحریک تحقیقوتوسعه و نوآوری
از پرکاربردترین انواع آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
وامهای یارانهای بدون بهره یا کم بهره برای تحقیقات
وامهای کوچک برای شرکتهای کوچک و متوسط
تامین مالی پروژههای پژوهشی
کمکهای مالی و وامهای بلاعوض
حمایتهای سهامی (حمایت از ایجاد صندوقهای سرمایهگذاری خطرپذیر و بازارهای سهام جدید)
اسلاید 17 :
3- معرفی ابزارهای سیاستی3-1- ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف عرضه نوآوری3-1-3- مشوق مالیاتی برای تحقیقوتوسعه
کاهش درآمدهای مالیاتی دولت با هدف تحریک فعالیتهای تحقیقوتوسعه (یا در بعضی از کشورها سایر فعالیتهای نوآورانه همچون طراحی صنعتی، مهندسی فرآیند و اکتساب فناوری)
از میان پایههای مالیاتی مختلف، مشوقهای تحقیقوتوسعه عمدتا به سه دسته از آنها تعلق میگیرند:
درآمد شرکتها بر اساس هزینهکردهای برای تحقیقوتوسعه و یا درآمدهای حاصل از آن
حقوق و هزینههای تامین اجتماعی کارکنان تحقیقوتوسعه
درآمد اشخاص حقیقی فعال در تحقیقوتوسعه
اسلاید 18 :
3- معرفی ابزارهای سیاستی3-1- ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف عرضه نوآوری3-1-4- آموزش و مهارتآموزی
سه جریان اصلی برای این ابزار سیاستی:
1. تربیت نیروهای علمی برای فعالیتهای تحقیقوتوسعه در بخش عمومی، مانند:
تربیت فارغالتحصیلان دکترا در حوزههای مرتبط با علم و فناوری
حمایتهای مالی از آموزش
افزایش جذابیت فرصتهای شغلی داخلی خصوصا به جهت جلوگیری از مهاجرت نخبگان
توسعه فرهنگ کارآفرینی در میان دانشگاهیان
2. پرورش متخصیص برای فعالیتهای نوآورانه در بخش خصوصی، مانند:
حمایت از برگزاری دورههای مهارتآموزی درون شرکتها پیش از آغاز به کار و حین انجام کار
آموزش مهارتهای لازم به کارآفرینان به شکل مداوم
3. حمایت از جابجایی نیروی انسانی بین دو بخش و افزایش فرصتهای شغلی و انتقال دانش، مانند:
اعطای یارانه استخدام
اسلاید 19 :
3- معرفی ابزارهای سیاستی3-1- ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف عرضه نوآوری3-1-5- خدمات مشاورهای فناوری و نوآوری
مداخله دولت در خدمات مشاورهای با هدف افزایش بهرهوری، نوآوری در طراحی، تولید و مدلهای کسبوکار و در نتیجه بهبود عملکرد کسبوکار به دلیل وجود سرمایه کم اندک تخصیص و عدم درک کافی از هزینه-فرصت این خدمات در شرکتهای کوچک و متوسط
برخی از مهمترین انواع این خدمات:
محکزنی
پایش جهانی فناوری
مدلسازی
مشاوره برای اموری همچون تولید ناب، فرآیندهای استاندارد شده بهبود کیفیت، مدیریت انرژی، مدیریت بهداشت و امنیت محیطی، دانش مرتبط با فناوری اطلاعات، منبعیابی و.
اسلاید 20 :
3- معرفی ابزارهای سیاستی3-1- ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف عرضه نوآوری3-1-6- ضمانت سهام و اعتبار
به شکل کلی مفهوم ضمانت در حوزه مالی، قبول مسئولیت پرداخت بدهی یا انجام تعهدات یک فرد یا سازمان است در صورتی که آن فرد یا سازمان نتواند به تعهدات خود عمل نماید.
علاوه بر ضمانتهای اجرایی مثل ضمانت حسن انجام کار، دو نوع ضمانت اعتبار و ضمانت سهام از کاربرد سیاستی بیشتری برخوردار هستند که در آنها دولت از تامین ضمانت به منظور قبول ضررهای احتمالی وارد شده در صورت شکست فعالیتهای شرکت فناوریمحور حمایت کرده و با کاهش بخشی از ریسک نهاد سهامی سرمایهگذار (مثلا صندوق سرمایهگذاری خطرپذیر) یا نهاد مالی وامدهنده (مثلا بانک)، تامین مالی را برای خالق دانش تسهیل مینماید.